SÂDIKÎ AFŞAR’IN DOĞU TÜRKÇESİNDE YAZILMIŞ ŞİİRLERİ

Sâdık Bey Afşar, Şah I. Abbâs döneminin en önemli şâirlerindendir. Şâh I. Abbâs'ın kitâbdârlığını yürütmesinin yanı sıra ressam ve şâirliğiyle tanınan Sâdık Bey Afşar, Türk Edebiyatında en iyi bilinen Çağatay Türkçesi ile yazılmış şâirler tezkiresi Mecma'u'l-havâs'ın yazarıdır. "Sâdıkî" mahlasıyla, Farsça ile Türkçenin farklı edebî şivelerinde manzum örnekler veren şâir, Türkçe şiirlerini, külliyatındaki şâirler tezkiresinden hemen sonra "Kasâyid ü Gazeliiyyat-ı Türkî" başlığı altında toplamıştır. Sâdıkî, Türkçenin Osmanlı, Azerî ve Çağatay edebî şivelerinde ürünler vermiştir. Çağatay Türkçesiyle yazdığı şiirlerinde hem Çağatay hem de Azerî Türkçesi özellikleri görülmektedir. Bu özelliği ile Sâdıkî, Türk dilinin tarihî seyri içerisinde her iki sahaya da hâkim olduğunu göstermektedir. Sâdıkî'nin Türkçe şiirlerinden ilk olarak bahseden Turhan Gandjei'dir (1971). Gandjei, makalesinde şâirin Doğu Türkçesi ile yazılan yalnızca yedi gazeline yer vermiştir. Bu çalışmadan sonra Paşa Kerimov, Sadiq Bey Afşar Şeirler (Bakü, 2010) adlı kitabını yayımlamıştır. Mehmet Nuri Çınarcı ise 2012 yılında hazırladığı çalışmasında, Sâdıkî'nin yayımlanmış Türkçe şiirlerinin yanı sıra daha önce yayımlanmamış Türkçe şiirlerinden de örnekler vermiştir. Bu çalışmada, Sâdıkî'nin Doğu Türkçesiyle kaleme aldığı manzumelerini ortaya koymak amaçlanmış, Paşa Kerimov'un Sadiq Bey Afşar Şeirler (Bakü, 2010) adlı çalışması esas alınarak, Sâdıkî'nin Doğu Türkçesinde (Çağatay) yazdığı on sekiz gazeli bir araya getirilmiştir. Tespit edilen manzumelerin çeviri yazısı yapılmış; söz varlığının belirlenmesi için tanıklı dizini ve sözlüğü hazırlanmıştır. Gandjei, Kerimov ve Çınarcı'nın manzumelerdeki okuma farklılıkları verilerek yeni okuma teklifleri sunulmuştur

SADIK BEY AFŞAR’S POEMS WRITTEN IN EASTERN TURKISH

Sâdık Bey Afşar is one of the most important poets of the Shah Abbâs I period . Sâdık Bey Afşar is the author of the, very well known in Turkish literature, collection of poets biographies named as Mecma’u’l-havâs written in Chagatai Turkish. The poet with the pen name “Sâdıkî” who has wrote poetical pieces in different dialects of Turkish under the title of “Kasâyid ü Gazeliiyyat-ı Türkî” just after the collection of poets in his corpus. Sâdıkî shows with this trait that he has comprahended both the two fields in the course of Turkish Language history. Succeed to remove the boundaries by the products given in Ottoman, Azeri and Chagatai Turkish dialects of Turkish. Both features of Azeri and Chagatai Turkish are seen among the poems written in Chagatai Turkish. Turhan Gandjei adverted the Turkish poems of Sâdıkî for the first time and only analysed seven ghazals written in Eastern Turkish. In 2012, Mehmet Nuri Çınarcı presented the piece of published Turkish poems besides unpublished Turkish poems of Sâdıkî. In this study, in order to reveal the poems Sâdıkî indited in Eastern Turkish, eighteen ghazels of the author gathered based on the work, Sadiq Bey Afşar Şeirler (Bakü, 2010), of Paşa Kerimov

PDF

___

Alî-ġîr Nevâyî (1993): Mîzânu‟l-Evzân, Haz. Kemal ERASLAN, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 568, Alî ġîr Nevâyî Külliyatı: 14.
ATALAY, Besim (1979): AbuĢka Lügâti veya Çağatay Sözlüğü, Ankara: Ayyıldız Matbaası A.ġ.
CLAUSON, Sir Gerard (1972): An Etymological Dictionary of Pre-thirteen-Century Turkish,Oxford: Oxford University Press.
DİLÇİN, Cem (2004): Örneklerle Türk ġiir Bilgisi,Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ECKMANN, Janos (1988): Çağatayca El Kitabı, Çev. Günay KARAAĞAÇ, Ġstanbul: ĠstanbulÜniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
GANDJEĠ, Turhan (1971): “Sadıkî AfĢar‟ın Türkçe ġiirleri,” Türkiyat Mecmuası XVI: 19-26.
KANAR, Mehmet (2003): Örnekli Etimolojik Sözlük, Ġstanbul: Derin Yayınları.
KARTAL, Ahmet (2010), “Sâdıkî-i Kitâbdâr‟ın Mecma‟u‟l-havâs Ġsimli Tezkiresi ve Onda Yer Alan Anadolulu ġâirler”, ġirazdan Ġstanbul‟a Türk-Fars Kültür Coğrafyası Üzerine AraĢtırmalar, Ġstanbul Kurtuba Kitap Yayınları
KUŞOĞLU, M. Oğuzhan (2012), Sâdıkî Kitâbdâr‟ın Mecmâ„ü‟l-Havâs Adlı Eseri, (Ġnceleme, Metin, Dizin), Marmara Üniversitesi Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü, YayınlanmamışDoktora Tezi, Ġstanbul.
Mecma„ü‟l-Havâs, Sâdıkî-i Kitâbdâr, Ġstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Hâlis Efendi Yazmalar Bölümü, No: 4085.
Özbek Tilinin Ġzahlı Lugati (1981): I/II, Moskova.
Özbek Tiliniŋ Ġzåhlı Luġati (2007): TaĢkent: Özbekistan Respublikası Fenler Akademiyası AliĢiir Nevayi Namıdaki Til ve Edebiyat Enstitüsü, I-V.
Sâdık Bey EfĢar, ġeirler (2010): Haz. PaĢa Kerimov), Bakü: Azerbaycan Milli Ġlmler AkademiyasıMuhammed Füzuli adına Elyazmalar Enstitüsü.
STEINGASS, F. A (1975): Comprehensive Persian-English Dictionary, Beriut: (New Print), 1975.ġeyh Süleyman Efendi (H.1298): Lüġat-ı Çaġatay ve Türkí-i Ośmāní, Ġstanbul.
TERBĠYET, Muhammed Ali (1314): DâniĢmend-i Azerbaycan, Çâp-i Evvel, Tehran.
ÜNLÜ, Suat (2013): Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Kitabevi.