18. YÜZYIL DÎVÂNLARINDA ÇEŞME TARİHLERİ

18. yüzyıl, Klâsik Türk Edebiyatı'nın ve Klâsik Türk Şiiri'nin son büyük temsilcilerinin yetiştiği, son başarılı numunelerinin verildiği dönem kabul edilmektedir. Yüzyılın başında Nâbî sonrasında Neylî, Nedim, Şeyh Gâlib gibi şairler bu edebiyatın son büyük temsilcileri kabul edilmiştir. Bu şairlerden ve bu devirden sonra yetişen Klâsik Edebiyat'ın temsilcileri kendilerinden önceki şairlerin seviyesine ulaşamamış; onların basit birer taklitçisi ve takipçisi olmaktan öteye gidememişlerdir. 18. yüzyıl, Klâsik Türk Edebiyatı'nın son büyük devri olmakla birlikte türlerde, nazım şekillerinde ve muhtevalarda şahsî, önceki devirlerden farklı tasarruflarda bulunulan bir devirdir. Bu değişiklikler özellikle bazı türlerde, üslup ve muhtevada görülmektedir. Ebced, diğer bir deyişle tarih düşürme geleneği ilk toplu örneklerini Ahmet Paşa Divanı'nda bulmuştur. Daha sonra yüzyıllar boyu devam etmiş, Hızır Bey, Âdem Baba, Bursalı Hâşimî, Antepli Aynî ve Sürûrî gibi şairlerde zirve noktasına çıkmıştır. 18. yüzyıl tarih manzumelerinin sayıca bir hayli fazla olduğu bir dönemdir. Bu dönemde han, hamam, saray, çeşme ve benzeri pek çok yapı için tarih düşürülmüştür. Bu manzumeler içinden 18. Yüzyıl divanlarında yer alan, çeşmeler için düşürülmüş tarihler bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Çalışmamızın esasını oluşturan tarih manzumeleri çoğunlukla kıt'a-i kebîre ve kıt'a-i sagîre nazım şekilleriyle yazılmıştır. Bu çalışmayla söz konusu manzumelerin şekil ve üslup özellikleri incelenecek, muhtevalarının değerlendirilmesi yapılacak ve ebced hususiyetleri ortaya konulacaktır

FOUNTAIN HISTORY AT 18. CEUNTRY DÎVÂN'S

18 century is accepted as an era when the classical turkish poetry and literature's last grand represantatives were trained, and the last successful samples were produced. At the beginning of the century after the poet Nâbî, some poets like Neylî, Nedim and Şeyh Gâlib were accepted as the last major represantatives of the literature. After this era the poets, the represantatives of the classical literarature couldn't reach the same level and they became a simple imitator of the the seniors. Together with being an era of last grand time of classical literature, 18 century is different from other times with its contents and poetry which are particularly characteristic. These metomophosis are seen especially in some kinds of style, sort and content. Ebced (composing a date order) in other words calculation of a date or other numbers by adding up the numerical values of letters, finds its gathered samples in Divan of Ahmet Paşa. Later on through the centuries it reached its summit with the poets such as Hızır Bey, Âdem Baba, Bursalı Hâşimî, Antepli Avnî and Sürûrî. 18 century at the same time an era in which historical verses are too much. At that time ebced was used for caravansary, public bath, palace, fountain and similiar buildings. The subject of this work ebced (composing date order) used for the fountains which are included in the collected poems of 18 century. The base of our work is historical verses and they are mostly written in the structure of kıta-i kebire and kıta-i sagire. By means of this work the special features of style and form are going to be evaluated and chracteristics of ebced will be exposed.

___

  • BİLKAN, Ali Fuat, Nâbî Dîvânı, c. I, MEB, Ġstanbul 1997.
  • DEMİREL, ġener, “Antepli Aynî Divanı‟ndaki Tarih Manzumeleri Üzerine Bir Ġnceleme”, Turkish Studies, Volume 3/4 Summer 2008.
  • DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 1999.
  • DOĞAN, Muhammet Nur, Lâle Devri ġairi ġeyhülislâm Es‟ad ve Dîvânı, MEB, Ġstanbul 1997. ---, Lâle Devri ġairi ġeyhülislâm Ġshak ve Dîvânı, MEB, Ġstanbul 1997. Ġpekten, Haluk, Eski Türk Edebiyatı Nazım ġekilleri ve Aruz, Dergâh Yayınları, Ġstanbul 2001.
  • İZ, Fahir, Eski Türk Edebiyatında Nazım 2, Akçağ, Ankara 2000.---, Eski Türk Edebiyatında Nazım, Akçağ, Ankara 2000.
  • KALKIŞIM, Muhsin, ġeyh Gâlib Dîvânı, Akçağ, Ankara 1994.
  • KILIÇ, Atabey, Mîrzâ-zâde Ahmed Neylî ve Divanı, Kitabevi, Ġstanbul 2004.
  • KURTOĞLU, Orhan, Lebîb Dîvânı, Hacettepe Üniversitesi Doktora Tezi 2004, KB e-kitap.MACĠT, Muhsin, Erzurumlu Zihnî Divanı, KB, Ankara 2001. ---, Nedîm Divânı, Akçağ, Ankara 1997.
  • PALA, Ġskender, Ansiklopedik Divân ġiiri Sözlüğü, L&M Yayıncılık, Ġstanbul 2003.Tâhirü‟l-Mevlevî, Edebiyat Lügatı, Enderun, Ġstanbul 1994.
  • TÖKEL, Dursun Ali, Divan ġiirinde Harf Simgeciliği, Hece yay., Ankara 2003.
  • YAKIT, Ġsmail, Türk-Ġslâm Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih DüĢürme, Ötüken 2003.
  • YAZAR, Ġlyas, Kânî Divanı, Ankara 2012, KB e-kitap.
  • YAZICI, Gülgün EriĢen, Edirneli Kâmî ve Divanı, KB e-kitap.