OSMANLI’DAN GÜNÜMÜZE GELİBOLU MERKEZLİ İDARİ COĞRAFYANIN DEĞİŞİMİ

Bu çalışmada, tarih boyunca önemli bir yerleşim alanı ve yönetim merkezi olan Gelibolu kenti ve buraya bağlı yerleşim birimlerinin Osmanlı devletinin eline geçişinden itibaren idari bir birim olarak mekânsal ve yönetimsel değişimi incelenmiştir. 14. Yüzyıldan Cumhuriyet dönemine ve Cumhuriyetin ilk yıllarından günümüze olmak üzere çalışmanın periyodu iki bölümden oluşmaktadır. Gelibolu ile ilgili tarihi ve coğrafi kaynaklar taranarak Gelibolu'nun idari coğrafyasındaki değişimler nedenleri ile ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Osmalı döneminde Gelibolu yarımadasında en önemli yönetim merkezlerinden biri olan Gelibolu kenti Osmanlı Devletinin denizcilik politikası için hayati önem taşıyordu. Sırasıyla Rumeli ve Kaptan Paşa eyaletleri ile Edirne vilayetinde merkezi sancak olan Gelibolu kenti, Cumhuriyet döneminde kısa bir süre vilayet merkezi olmuştur. Osmanlı Devleti döneminde en geniş sınırlarına ulaşan Gelibolu merkezli yönetim, Cumhuriyet döneminde bugünkü sınırlarına gerilemiş ve bir ilçe merkezi haline gelmiştir. Gelibolu limanı hem ithalat hem de ihracat açısından avantajlı bir konumda idi. Fakat Gelibolu XIX. yüzyıldan itibaren diğer liman kentleri ile rekabet edemediğinden güç kaybetmeye başlamıştır. Gelibolu günümüzde bağlı bulunduğu idari merkezden kopuk yaşayan bir ilçe merkezi durumundadır. Bu çalışmada Gelibolu ve buraya bağlı yerleşim birimlerindeki değişimler, başka bir ifade ile Gelibolu merkezinden yönetilen idari alanların sınırlarındaki değişimler araştırılmıştır. Gelibolu'nun idari coğrafyasının alansal değişiminde kentin jeopolitik, ekonomik ve stratejik faktörlerinin önemli rolü bulunmaktadır

TRANSFORMATION OF GALLIPOLI BASED ADMINISTRATIVE GEOGRAPHY FROM OTTOMAN EMPIRE TO TODAY

In this study, spatial and administrative change of Gallipoli, which has been an important settlement and administrational center throughout history, and its connected populated areas as administrative units after they were captured by the Ottoman Empire, were analyzed. The study period is in two parts: from the XIV. century to the Republican period and from the early Republican period to the present. Historical and geographical resources related to Gallipoli were reviewed and the changes to the administrative geography of Gallipoli were endeavored to be revealed along with their reasons. One of the most significant settlement areas in the peninsula during the Ottoman Empire, Gallipoli was of vital importance to the naval policy of the Ottoman Empire. Gallipoli served as a central district to Rumelia and Kaptan Pasa counties and Edirne Province respectively, it became a county for a short period in the Republican period. It reached its maximum size under Ottoman control, regressed to its current boundaries in the Republican period and became a district. Gallipoli port was advantageous in terms of both import and export. But Gallipoli started to lose its power of challenge against the other port cities from the XIX. century. Also, its older importance concerning defence strategy declined. Gallipoli is currently a district surviving detached from the center to which it is connected. In that study, the settlement changes connected with Gallipoli, namely, the changes in borders ruled from Gallipoli were researched. The jeopolitical, economic and strategical factors having roles in the change of the administrative geography of Gallipoli

PDF

___

BASKICI, M. Murat (2006). Gelibolu‟nun Ticari Önemi (1860-1914), Uluslararası Çanakkale Sempozyumu, Çanakkale I: Savaşı ve Tarihi, 467-480.
BOSTAN, Ġdris (1992). Osmanlı Bahriye Teşkilatı: XVII. Yüzyılda Tersane-i Amire, TTK Basımevi, Ankara.
BOSTAN, Ġdris (2001). Osmanlıların Denizlere Açılma Sürecinde Gelibolu, Avrupa’ya İlk Adım Uluslararası Sempozyumu, Kubbealtı NeĢriyatı, s.47-61, Istanbul.
CEMAL, Fahri (1925). Türkiye’nin Sıhhi, İçtimai Coğrafyası: Gelibolu Vilayeti, Kağıtçılık ve Matbaacılık A.ġ. Ġstanbul.
CEYLAN, Mehmet Akif (2004). Ege Adalarında Türkçe Yer Adları Üzerine Bir İnceleme, Çantay Kitabevi, Ġstanbul. Cezayir maddesi, 1960, Türk Ansiklopedisi X, Ankara: Maarif Matbaası, 312-332.
CÖHCE, Salim (2006). XX. yüzyılın ilk çeyreğinde Gelibolu sancağının sıhhi, içtimai durumu, Uluslararası Çanakkale Sempozyumu, Çanakkale I: Savaşı ve Tarihi, Bildiriler, 489-500.
DARKOT, Besim (1961). Türkiye‟nin idari coğrafyası üzerine düĢünceler, İÜ Coğrafya Enstitüsü Dergisi, (12) 35-46.
ERLER, Mehmet Yavuz (2009). Osmanlı Nüfus Kayıtlarına Dair Alternatif Bir Kaynak: Defter-i Liva-i Canik (1837) Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 2 / 8, 169-190.
EMECEN, Feridun M. (1990). XVI. Asır BaĢlarında Bir Göçün Tarihçesi: Gelibolu‟da Sirem Sürgünleri, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, (10), 161-179.
EMECEN, Feridun M. (1996). “Gelibolu”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (TDVİA), C: XIV, s. 1-6. Ġstanbul.
EMECEN, Feridun M. (2003). “Ege Adalarının Ġdarî Yapısı”, Ege Adalarının İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, Ankara: Stratejik AraĢtırma ve Etüdler Milli Komitesi Yayınları. Evliya Çelebi (DerviĢ Mehmed Zılli), 2001, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, V. Kitap, Ed. Y. Dağlı, S.A. Kahraman, Ġ. Sezgin, YKY, Ġstanbul.
GERAY, Cevat (1989). Ülkenin Yönetsel Coğrafyası GeliĢigüzel DeğiĢtirilirken, Mülkiyeliler Birliği Dergisi, (104) 3-13.
GÖKBĠLGĠN, M. Tayyib (1956). “Kanuni Sultan Süleyman Devri BaĢlarında Rumeli Eyaleti, Livaları, ġehir ve Kasabaları”, Belleten XX, 247-285.
HALAÇOĞLU, Yusuf (1996), XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, TTK Basımevi Ankara.
IMBER, Colin, Kiyotaki, Keiko and Rhoads Murphy (2005). Frontiers Ottoman Studies, Volume 1, I. B. Tauris.
ĠNALCIK, Halil (1964), Türk Donanmasının BeĢiği: Gelibolu, Türk Kültürü, 2 (22), 57-60.
KARAL, Enver Ziya (1997). Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, DĠE yayınları, Ankara.
KILIÇ, Orhan (1997). Osmanlı devletinin İdari Taksimatı- Eyalet ve Sancak Tevcihatı, Elazığ.
KIRANLAR, Safiye (2008). II. MeĢrutiyet‟ten Günümüze Çanakkale Ġlinde Mülki Yapı, Çanakkale Tarihi III, DeğiĢim Yayınları, Ġstanbul.
KONUKÇU, Enver (2008). Bolayır, Çanakkale Savaşları Tarihi III, 1391-1406, DeğiĢim Yayınları, Ġstanbul.
KURTOĞLU, Fevzi (1936). XVI. Asrın Ġlk Yarımında Gelibolu, Türkiyat Mecmuası, (5) 291-306.
KURTOĞLU, Fevzi (1938). Gelibolu ve Yöresi Tarihi, Resimli Ay Matbaası, Ġstanbul.
LOWRY, W. Heath, (2010). Erken Dönem Osmanlı Devletinin Yapısı, Ġstanbul Bilgi Üniv Yayınları.
NID (Naval Intelligence Division),1942, Turkey, Volume I, Geographical Handbook Series. 471p.
ORTAYLI, Ġlber, (2000). Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri, (1840-1880). AKDTYK, S: 178. Ankara.
ÖRENÇ, Ali Fuat (2003). “Ege Adalarında İdarî Yapı (1830-1923)”, Ege Adalarının İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, Stratejik AraĢtırma ve Etüdler Milli Komitesi Yayınları, Ankara.
ÖZCAN, Koray (2005). Ortaçağda Anadolu‟nun Ġdarî Coğrafyasına BakıĢ Anadolu‟da Selçuklu Ġdarî Birimleri, Coğrafi Bilimler Dergisi, 3 (1), 73-99.
ÖZCAN, Koray (2006). Anadolu‟da Selçuklu Dönemi Ġdare Sisteminin Mekânsal Örgütlenmeleri: Selçuklu Ġdarî Birim Organizasyonları (ve Evrimi), Bilig, 36: 201-226.
ÖZÇAĞLAR, Ali (1996). “Türkiye‟nin Ġdari Coğrafyası Bakımından Köy, Bucak, Ġlçe, Ġl ve Belde Kavramları Üzerine DüĢünceler”, D.T.C.F. Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 12, 7-24.
ÖZÇAĞLAR, Ali (1997). Türkiye’de Belediye Örgütlü Yerleşmeler (Kasabalar-ġehirler), Ekol Yayınevi, Ankara.
ÖZÇAĞLAR, Ali (2005). Türkiye‟de Mülki Ġdare Bölümlerinin Ġdari Coğrafya Analizi, Coğrafi Bilimler Dergisi, 3 (1), 1-25.
ÖZÖZEN KAHRAMAN, Selver (2008). Gelibolu Yarımadası Nüfus Coğrafyası, Çantay Kitabevi.
ÖZTÜRK, Necdet (1991). Osmanlıların Rumeli‟ye GeçiĢi ve Gelibolu‟nun Fethi, Türk Dünyası Tarih Dergisi, 5(52) 21-24.
PAMĠR, Aybars (2004). Kaptan PaĢa ve Hukukî Statüsü, AÜHFD, C 53, S 3, 39-60.
PARMAKSIZOĞLU, Ġsmet (1967). Kaptan PaĢa. İslâm Ansiklopedisi, C:VI, 206-210 Ġstanbul.
1064 Selver ÖZÖZEN KAHRAMAN Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/12 Fall 2013
PEKER, Uğur A. (1984). Osmanlı İmparatorluğu İdari Taksimat ve Posta Şubeleri, 1890, Bermen Philatelics.
PEKMAN, Adnan (2000). Strabon Geographika XII-XIII-XIV: Antik Anadolu Coğrafyası, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, Ġstanbul.
SANAL, Recep (1998). Tarihi GeliĢimi Ġçerisinde Türk Anayasalarında Genel Yönetimin TaĢra Örgütüne ĠliĢkin Düzenlemeler ve Yönetim Desenindeki DeğiĢmeler, A.Ü. Atatürk Yolu Dergisi, 6 (22), 173-200.
SANNAV, Sabri Can (2005). Tanzimat‟ın Ġlanından sonra Cezayir-i Bahr-i Sefid Eyaleti‟nin Yeniden Yapılandırılması ve Limni Adasının Statüsü, Trakya Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C:6 (1) 174-188.
SEZGĠN, Ġbrahim (2008). XV. ve XVI yüzyıllarda Gelibolu Ģehri, Çanakkale Tarihi II, 665-694, DeğiĢim Yayınları, Ġstanbul.
SEZGĠN, Ġbrahim (2008). Gelibolu yaya ve müsellimleri, Çanakkale Tarihi II, 779-794, DeğiĢim Yayınları, Ġstanbul.
SÜER, Aydın (1987). Gelibolu‟da Ruslar, Belleten, Cilt: LI - Sayı: 199, 315-355.
ġAHĠN, Reyhan (2006). Edirne Gümrüklerine Göre XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Edirne’de Ticari Hayat, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens., Edirne.
TurkStat, 1997a, Osmanlı Devleti’nin İlk İstatistik Yıllığı 1897, Historical Statistics Series Vol. 2, No:2045, Ankara.
TurkStat, 1997b, Osmanlı Dönemi Tarım İstatistikleri (1909,1913, 1914) (Agricultural Statistics of Turkey During The Ottoman Period),Historical Statistics Series Vol. 3, Publication No:2025, Ankara.
TurkStat, 2000, Osmanlı Devletinde Bilgi ve İstatistik (Data and Statistics in The Ottoman Empire), Edited by. H. Ġnalcık and ġ. Pamuk, Publication No: 2396, Ankara.
TurkStat, 2003, Osmanlı İmparatorluğu’nun ve Türkiye’nin Nüfusu 1500-1927, Historical Statistics Series Vol. 5, Publication No:1877, Ankara.
UZUNÇARġILI, Ġsmail Hakkı (1988). Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, T.T.K. Yayını, Ankara.
ÜNAL, Ayhan Afsin (2002). XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Cezayir-i Bahr-i Sefid (Akdeniz-Ege Adaları) ya da Kapdan PaĢa Eyaleti, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens. Dergisi, 12: 251-261.
VARINCA, A. Kemal (1947). Ġdari Coğrafya Nedir? İdare Dergisi, (188) 166-173. 5442 Sayılı Ġl Ġdaresi Kanunu, (Kabul Tarihi: 10.6.1949; Resmi Gazete: Tarih: 18.6.1949 Sayı: 7236)