İKTİSAT KAYNAĞI OLARAK HİSBE LİTERATÜRÜ VE YAHYA B. ÖMER EL ENDÜLÜSİ’NİN AHKÂMU’S-SÛK ADLI ESERİ

Hisbe ve/veya ahkâmu's-sûk literatürü, iktisat çalışmalarında gözden kaçırılmaması gereken kaynaklar arasında yer almaktadır. Bu alanda yayınlanmış eserler doğrudan sosyal ve iktisadî hayatla ilgili düzenlemeleri konu almaktadır. Hisbe kaynakları, İslam kentlerinin kültürel ve sosyal ilişkileri, ekonomik koşulları, pazarı, alım-satım işlerinin yönetimi ve devletin piyasaları düzenlemesiyle ilgili konularda zengin içeriğe sahiptir. Bu eserler iki grupta incelenebilirler. Birinci grup esreler, bir İslam kentinde piyasanın nasıl olması gerektiğini açıklayan teorik çalışmalardır. İkinci grup ise doğrudan pratiği, uygulamada ortaya çıkan problemlere sunulan çözümleri ele almaktadırlar. Her iki gruba giren hisbe eserleri de İslamî bir sistem içerisinde piyasanın nasıl olması gerektiğini ortaya koymakta, teorik ve pratik öneriler sunmaktadır. Tüm bu öneriler, toplumsal sistemin genel dengesinin kurulması amacına hizmet etmektedir. Herhangi bir sebepten ötürü dengenin bozulması, toplumsal sistemin karmaşaya sürüklenmesine, gruplar arası çatışmalara ve parçalanmaya sebep olacağından, siyasî, sosyal ve iktisadî alanlarda tüm toplum gruplarının ihtiyaçlarını gözeten etkin bir yapı kurulması amaçlanmaktadır. Hisbe eserlerinde dinî, sosyal ve iktisadî alana ilişkin konular yer almaktadır. Satıcı ve alıcılar arasındaki ilişkileri düzenleyici, devletin piyasa içerisindeki yerini belirleyici ve piyasanın düzenini koruyucu hükümler içermektedirler. Bu çalışmada, hisbe alanında yazılmış ilk müstakil eser kabul edilen Yahya b. Ömer el-Endülüsî'nin Ahkâmu's-Sûk adlı kitabı incelenmiştir. Eser, yazara sorulan sorulara verilen fetvalardan oluşmaktadır. Kitabın incelenmesinde tüm ayrıntılara girmek yerine iktisat biliminin belli başlı konularının çerçevesine sokulabilecek pazar yapısı, devlet-piyasa ilişkileri ve fiyat oluşumu gibi konuların ele alınması tercih edilmiştir

HISBA LITERATURE AS A SOURCE OF ISLAMIC ECONOMICS AND YAHYA IBN OMAR AL-ANDALUSI’S AL-AHKAM AS-SUQ

Hisba and/or al-Ahkam as-Suq literature take place among the sources that should not be left out of account considering economy studies. The works published in this field directly covers the regulations related with the social and economic life. Hisba sources have a rich content regarding the cultural and social relationships of Islamic cities, economic conditions, market, the management of purchase and sales in the market and the market regulations of the state. The hisba works/books can be analyzed in two groups. The first group of the works is theoretical studies which explain how a market should be organized in an Islamic city. The second groups of hisba studies on the other hand, directly covers the practice, the solutions offered for the problems emerged during practices. Both groups of works reveal how the market should work in an Islamic system and offers theoretical and practical advices. All these suggestions serve to the aim of establishing the general balance (equilibrium) of the social system. As the imbalance in the system stemming from any reason would lead to the chaos of social order, conflicts among groups and disintegration, there is a need for the establishment of an effective structure which takes the political, social and economic needs of all social groups into consideration. And hisba books handles the subjects related to social and economic realms. They overwhelmingly contain rules/findings regulating the relationships between the firms and the consumers, determining the role of state in the market and protecting the order of market. In this study, Yahya b.Omar al-Andalusi’s book Al-Ahkam as-Suq which is known as the first hisba book has been analyzed. The book consists of the fatwas decreed for the questions addressed to the author. In the analysis of the book instead of covering all the details, it is preferred to handle the issues such as market structure, state-market relations and price formation which are considered among the basic concepts of economics

PDF

___

Al-Andalusi, Ebu Zekeriyya Yahya bin Omar el-Kanani (2011). Ahkamu’s-Suk. (Ismail Halidi, Ed.) Ġstanbul: ĠSAM.
Al-Shayzari, Abd Al-Rahmaan b. Nas (2000). The Book of the Islamic Market Inspector : Nihayat Al-Rutba fi Talab al-Hisba (The Utmost Authority in the Pursuit of Hisba). (R. P.
Buckley, Tr.) Oxford: Oxford University Press.
DĠEN, M. Izzi (1997). The Theory and the Practice of Market Law in Medieval Islam: A Study of Kitab Nisab al-Ihtisab of Umar b. Muhammed al-Sunami. Wiltshire: E. J.
W Gibb Memorial Trust.
ESSĠD, Yassine (1995). A Critique of the Origins of Islamic Economic Thought. Leiden: E. J. Brill Ibn Khaldun, Ebu Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed (1983). Mukaddime. Istanbul: Dergah Yayınları.
Ibn Taymiya, Ebu'l-Abbas Takıyyuddin Ahmed b. Abdulhalim (1989). Bir İslam Kurumu Olarak: Hisbe.(Vecdi Akyüz, Tr.) Ġstanbul: Ġnsan Yayınları.
Ibn Taymiya, Ebu'l-Abbas Takıyyuddin Ahmed b. Abdulhalim (1983). Al-Hisbe fî’l-Islam. Riyad: Vakfullah Teala.
Ibnu'l-Uhuvve, Ziyaaddin Muhammad b. Muhammad b. Ahmad (1938). Mealimü'l-kurbe fî ahkâmi'l-hisbe = The Ma’alim al-Qurba fi ahkâm al-hisba. London: Messrs Luzac & Co.
Islahi, Abdul Azim (1988). Economic Concepts of Ibn Taimiyah . Leicester: The Islamic Foundation.
KALLEK, Cengiz (1997). Asr-ı Saadet’te Yönetim Piyasa İlişkisi. Ġstanbul: Ġz Yayıncılık.
KALLEK, Cengiz (1992). Hazreti Peygamber (s.a.v) Döneminde Devlet ve Piyasa. Ġstanbul: Bilim ve Sanat Vakfı.
KALLEK, Cengiz (2004). İslam Medeniyetinde İktisat Düşüncesi Tarihi: Harac ve Emval Kitapları . Ġstanbul: Klasik Yayınları.
KAZICI, Ziya (1987). Osmanlılarda İhtisâb Müessesesi. Ġstanbul: Kültür Basın Yayın Birliği.
KAVAKÇI, Yusuf Ziya (1975). Hisbe Teşkilatı: Bir İslam Hukuk ve Tarih Müessesesi Olarak Kuruluş ve Gelişmesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Mawardi, Ebu'l-Hasan Ali b. Muhammad b. Habib (1985). el-Ahkâmu's-sultaniyya ve'l-vilayatu'ddiniyya. Beyrut: Daru'l-Kutubi'l-Ilmiyya.
ġeyzeri, Ebu'n-Nacib Calaladdin Abdurrahman b. Nasr b. Abdullah (1993). İslam devletinde hisbe teşkilatı.(Abdullah Tunca, Tr.) Ġstanbul: Marifet Yayınları.
TABAKOĞLU, Ahmet (2005). Toplu Makaleler İslam İktisadı. Ġstanbul: Kitabevi.