203134

COĞRAFİ ÖZELLİKLERİ BAKIMINDAN ANADOLU ŞEHİRLERİNDEKİ GELENEKSEL KONUTLAR: ŞANLIURFA ÖRNEĞİ

Anadolu'daki şehir konutları içinde önemli bir yere sahip olan geleneksel Şanlıurfa konutlarını insan doğal ortam etkileşimi bağlamında ele almayı amaçlayan bu çalışmada gezi-gözlem ve kıyaslama yöntemi kullanılmıştır. Geçmişten günümüze kadar varlıklarını sürdürebilen geleneksel Şanlıurfa evleri, yer şekilleri, iklim şartları, su imkânları, beşeri ve ekonomik koşullar ile sosyal yapı dikkate alınarak yapılmıştır. Ülkemizdeki sosyal yapıya bağlı olarak son birkaç yıla kadar şehirdeki aile yapısı çok güçlüydü. Aileler birkaç kuşağı bir arada barındıran bir özelliğe sahipti. Bu yüzden geleneksel Şanlıurfa evleri geçmişteki büyük aile yapısı göz önüne alınarak geniş ve fonksiyonel yapılmıştır. Bu evlerin kendine özgü bir mimari yapısı vardır. Avluları geniş, oda ve eyvan sayıları çoktur. Sokaklar ise dar, derin ve dolambaçlıdır. Bilindiği gibi İslam dini toplumsal anlayışına göre aile mahremiyeti esastır. Bu nedenle geleneksel Şanlıurfa evlerinin planlanmasında bu anlayış etkili olmuştur. Aile fertleri tarafından kullanılan konutun haremlik kısmı daha sanatlıdır. Geleneksel Şanlıurfa konutları daha çok kendi içine kapalı olup, gerek odaları gerekse eyvanlar geniş avlulara bakarlar. Avlunun ortasında bir su havuzu bulunur, bu havuzun etrafı ağaçlandırılır. Ağaçlandırma sırasında kış mevsiminde yapraklarını döken, yaz mevsiminde ise gölgeleri geniş olan türler seçilir. Bu evlerin zemin katlarının sokakla olan ilişkisi tamamen kesilmiştir, İklim özelliklerine bağlı olarak yıl boyunca çok yoğun olarak kullanılan geniş avlular, imkânlar ölçüsünde kullanışlı ve yaşanılabilir duruma getirilmiştir. Bu konutların bir kısmının günümüzde turizm amaçlı kullanılmasıyla birlikte restorasyonları yapılmıştır. Özellikle sıra geceleri vb. yöresel kültürel faaliyetlerin bu konutlarda icra edilmesiyle birlikte bu mekânlar yeni gelir kapıları olmuştur

GEOGRAPHICAL CHARACTERISTICS OF TRADITIONAL RESIDENCES IN ANATOLIA: A CASE STUDY IN ŞANLIURFA

In this stady, within the interaction of human and natural enviroment, the excursion-observation method was carried out in order to investigate the traditional Şanlıurfa residences, which have an important background in the history of Anatolian City housing Traditional Şanlıurfa residences, which were built by taking into account the climate of the region, economic activities, social structure of the inhabitants, have survived throughout the history. Until recently, due to social structure of the local society, the family structure has been quite strong. The families have had a characteristic of sheltering more than one generations under the same roof. Therefore the traditional large and functional residences were built by taking into account of the traditional family structure. These residences represent a special architecture, with larger courtyard, a lot of rooms and iwan. Streets are mainly narrow, deep and labyrinth. As it is known quite well, in the Islamic society the family confidence is very important and this characteristic was always bear in mind when designing the residences. The residences represent a introverted character and both rooms and iwan open out to the larger patios or iwans. There is always a pool in the middle of patio with some trees around it. The ground floor of these residences has no direct exit to the street and throughout the year units of the residence are used by the family member. As some of these residences were started to have been used for touristic purposes , a necessity appeared that these buildings are to be restorated. Especially when some of these residences were converted in to the traditional song nights house, they have become source of a new income for the local people

PDF

___

ALĠAĞAOĞLU, A. (2003) “Afyon’da ġehir Morfolojisinin Ġki Unsuru: Cadde-Sokak Sistemi ve Konutlar”, Coğrafi Bilimler Dergisi, Cilt 1, Sayı:2
AKKOYUNLU, Z.(1989) Geleneksel Urfa Evlerinin Mimari Özellikleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları:1060 . Ankara
ARAS., R.-YILDIRIM., M.(2003) Sosyo-Kültürel DeğiĢimin Geleneksel Urfa Evlerinde Mekan Organizasyonuna Etkisi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi 16(4), 779-787, Ankara
ARIK, M. O. (1975) Sanat Tarihi, Mektupla Öğretim Merkezi, Ankara
AKTACĠR., A. OKUYAN., C. HĠLALĠ., Ġ. (1995) Geleneksel Urfa Evlerinin Ġklimlendirme Açısından Ġncelenmesi, 10. Ulusal Isı Bilim ve Tekniği Kong. 6-8 Eylül, Ankara
ATALAY., Ġ.(1996) “Pleistosen Sonu Holosen BaĢlarında Anadolu’nun Paleocoğrafya ġartlarına Genel bir BakıĢ” Türk Kültür, Dil ve Tarih Kurumu Coğrafya AraĢtırmaları Dergisi Sayı: 4. Ankara
ATALAY, Ġ.Türkiye Coğrafyası.: Ege Üniversitesi Basımevi, 1992 Ġzmir
ÇELĠK, B.(2007) “Yeni Mahalle- Balıklıgöl” Türkiye’de Neolitik Dönem”, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 165-178. Ġstanbul
DOĞANAY, H (1997) Türkiye BeĢeri Coğrafyası, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ġstanbul
ELĠBÜYÜK, M.(2000) Matematik Coğrafya,: Ekol Yayınevi, Ankara
ELĠBÜYÜK, M.,- GÜZEL, Abdulkadir.; (2010) Türkiye’nin Sıhhi ve Ġctimai Coğrafyası-Urfa Vilayeti, ġanlıurfa Belediyesi Kültür ve Sosyal ĠĢler Müdürlüğü, Coğrafya:1. Ankara
EVREN., M. (1959) Türk Evinde Çıkma, Fakülteler Matbaası, Ġstanbul
GÜZEL, A. (2005) ġanlıurfa Ġli YerleĢmeleri, Ankara: A:Ü. Sosyal Bilimler Enst. YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Ankara
GÜZEL, A. (2009) “Tarih Öncesi Bir YerleĢme Olan ġanlıurfa’nın KuruluĢuna Etki Eden Coğrafi Faktörler” Marmara Coğrafya Derg. Sayı:19, s. 108-129” Ġstanbul
GÜZEL, A. (2005 )“ġanlıurfa’da Sayfiye YerleĢmeleri”, Marmara Coğrafya Derg. Sayı:12, s. 97- 108” Ġstanbul
GÜZEL, A.(1998) Tektek Dağları Batısında Fiziki Coğrafya AraĢtırmaları, Ankara: G.Ü. Sosyal Bilimler Enst. YayımlanmamıĢ yayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ankara
HALĠFEOĞLU., F. M. -DALKILIÇ, N. Mardin- Savur Geleneksel Kent Dokusu ve Evleri, Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 11, Sayı 1, 93-111, 2006
KARPUZ, H.(1984) Erzurum Evleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. 562, Ankara
MOLTKE Helmuth von.; (1997) Meolte’nin Türkiye Mektupları Ġstanbul: Remzi kitapevi çeviren( Hayrullah örs) 3. basım, Ġstanbul
OKUYAN, C.(1991) “Bina yapı Elemanı Olarak Urfa TaĢının Bazı Fiziksel Özellikleri” Ġkinci Soğutma ve Ġklimlendirme Kongresi Bildiri Kitabı, Çukurova Üniversitesi, Adana
ÖZÇAĞLAR, A. (2001) Coğrafya ya GiriĢ. Ankara: Hilmi Usta Matbaacılık, Ankara
ÖZGÜR, E.M. (2000) Türkiye Coğrafyası. Ankara : Hilmi Usta Matbaacılık,
SCHMĠDT, K. (2007) Göbeklitepe –En Eski Tapınağı Yapanlar (Çev. Rüstem Arslan), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, Ġstanbul
ŞAHİNALP, M.S. (2005) ġanlıurfa ġehrinin KuruluĢ ve GeliĢmesi, Ankara: A:Ü. Sosyal Bilimler Enst. YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Ankara
TANOĞLU, A. (1969) Nüfus ve YerleĢme. Ġstanbul Üniversitesi yay, no. 1138 Coğrafya Enst. Yay. No.45 Ġstanbul,
TOLUN-DENKER.; B. (1977) YerleĢme Coğrafyası. Ġstanbul: Ġstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları no:93. Ġstanbul
TUNÇDĠLEK, N. (1986) Türkiye’de YerleĢmenin Evrimi, Ġstanbul: Ġstanbul Üniversitesi Yay. No: 3367, Deniz Bilimleri ve Coğ. Enst. Yay. No: 4. Ġstanbul
esergultekin.blogcu.com/geleneksel-turk-evi-plan.08.04.2010
www.sevde.de/Fikhi/H/H1/haremlik.htm 14.12.2013
http://www.msxlabs.org/forum/x-sozluk/87717-arsin-nedir.html#ixzz2nnzgHmaq