Osmanlıda manzum fetvâlar ve edebî değerleri

Fetvâ, şeyhülislâm veya müftülerin müşkil konularda kendilerine yöneltilen suallere verdikleri güçlü cevaplardır. Fetvâ kelimesi de zaten Arapça genç, kavî, güçlü anlamındaki fetâ kelimesinden türemiştir. Osmanlıda beş asırlık bir sürede 129 şeyhülislâm görev yapmış ve verdikleri fetvâlar zor meselelerde en çok başvurulan kaynaklar arasında yer almıştır. Bu fetvâlar içinde manzum biçimde verilenler de görülmüş ve daima dikkat çekici bulunmuştur. Bu fetvâlar, kalem ve kelamları güçlü şeyhülislâm şairlerce yazılmış olduklarından şekil, muhteva ve edebî yönden diğer fetvâlardan ayrılmış ve sanat yönleri de bulunmuştur. Manzum fetvâlarda vezin ve kafiyece gözetilen bir itina ve özenle seçilmiş kelimelerin yanısıra edebî sanatlar da başarılı biçimde kullanılmıştır. Bu makalede, bu fetvâların daha ziyade, edebî değerleri incelenmektedir.

The fatwas in verse in Ottoman and its literary values

Fatwa is the strong response from muftis and sheikulislam to complicated issues which are asked to them. The word fatwa has already “feta” (means brave, young, powerful) comes from the root. In Ottoman,129 sheikhulislam served during five centuries and their fatwas have been the most referenced sources in complicated issues. Among these fetwas are the fetwas which were given poetic too and they have been found remarkable. Now that these fetwas were written from sheikhulislam poets who are good at kalam and writing,they are different from the other fatwas as shape and content and they are found artful too. İn poetic fatwas, literary arts are added to sentences too which are chosen carefully and elaborately on account of rhyme and prosody. In this article, literary feauture and value of these Fatwas will be examined.

PDF

___

AKGÜNDÜZ Ahmed, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukukî Tahlilleri, İstanbul, 1990.
AKSOY Mehmet, Şeyhülislamlıktan Bugüne Şeyhülislamlıktan Diyanet İşleri Başkanlığına Geçiş, Köln,1998.
ATAR Fahrettin, Fetvâ, DİA, İstanbul, 1995, XII, 486.
AYDIN M. Akif, Osmanlı’da Hukuk, Osmanlı Devleti Tarihi, Feza Gazetecilik, İstanbul1999, II.
AYDIN Mehmet Akif, Türk Hukuk Tarihi, İstanbul, 2001.
BALTACI Cahit, 15. ve 16. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul, 1976.
BİLGE Mustafa, İlk Osmanlı Medreseleri, İstanbul, 1984.
BİLMEN Ömer Nasuhi, Hukuk-ı İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, İstanbul, 1976.
CİCİ Recep, Osmanlı Hukuk Düşüncesini Etkileyen Başlıca Kaynaklar, UÜ İFD, Bursa, 1999, 8/8, s. 231, 233.
CİN Halil-AKGÜNDÜZ Ahmet, Türk Hukuk Tarihi, C: 1, OSAV Yayınları, İstanbul,1995.
ÇELEBİOĞLU Amil, Türk Edebiyatında Manzum Dinî Eserler, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, MEB yayını, İstanbul, 1998.
DÜZENLİ Pehlul, Osmanlı Hukukçusu Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi ve Fetvâları, SÜ SBE,basılmamış doktora tezi, Konya, 2007.
ERGİN Hayri, 18. yy. Fetvâlarına Göre Osmanlı’da Günlük Hayat(Behcetü‟l-fetâvâ örneği), Yüksek Lisans tezi, Gazi Üni. SBE, Ankara, 2006.
HEYD Uriel, Osmanlı’da Fetvâ Müessesesinin Bazı Tezahürleri, (Çev.Fethi Gedikli), Hukuk Araştırmaları Dergisi, 9/1-3, 1995.
IMBER Colin, Ebussuud:The Islamic Legal Interpretation, California, 1997.
LEVEND A.S., Dinî Edebiyatımızın Başlıca Ürünleri, TDAY Belleten, 1972, ss.35-80.
MARDİN Ebu‟l-Ula, Fetvâ, İA, İstanbul, 1977, IV, 582.
ÖRSTEN Seda, Osmanlı Hukukunda Fetvâ, AÜ SBE, Y.lisans tezi, Ankara, 2005.
UZUNÇARŞILI İ.H.,Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, TTK 2.bsk., Ankara, 1965.
Milli Kütühane, yazmalar.gov.tr‟den: Seyyid Ahmed Efendî, Netîcetü'l-fetâvâ, 01 Hk 521, Adana İHK. Behcetü'l-fetâvâ,Râşid Efendi 389, 06 Mil Yz B 893, 06 Mil Yz B 592, 06 Mil Yz B 827. Câmiü‟l-fetâvâ, Edirne Selimiye Yazma Eser Kütüphanesi, 22 Sel 6094. Fetâvâ, 03 Gedik 18294/1, Afyon Gedik Ahmet Paşa İHK. Fetâvâ,03 Gedik 18051, Afyon Gedik Ahmet Paşa İHK. Fetâvâ, 03 Gedik 18430,18400/1, Afyon Gedik Ahmet Paşa İHK. el-Fetâvâ, 06 Mil Yz A 7468. Fetâvâ-yı Alî Efendî, 60 Zile 56/1, Tokat Zile İlçe HK. Fetâvâ-i Vessaf, 60 Hk 129, “ “. Fetâvâ-yı Yahyâ Efendi, 60 Hk 414, “ “. Fetâvâ-yı Nu'mâniye, 19 Hk 1685, Çorum Hasan Paşa İHK, 240 yk. Fetâvâ-yı Ferâ'iz, 19 Hk 1664, “ “. Bayerische Staatsbibliothek, München, Cod. Turc 266.