Ortaöğretim Türk Edebiyatı ile Dil ve Anlatım ders kitaplarında insan hakları üzerine bir çözümleme

İnsan hakları eğitimine katkı sağlamada en etkili derslerden biri, doğası gereği dil ve edebiyat dersleridir. Bu çalışmanın amacı, ortaöğretim Türk Edebiyatı ile Dil ve Anlatım ders kitaplarındaki yazınsal metinlerde insan hakları ile ilgili konulara ne düzeyde yer verildiğini ortaya koyarak bir karşılaştırma yapmaktır. Araştırma, tarama modelindedir. Çalışmanın veri kaynağını, Türk Edebiyatı ile Dil ve Anlatım ders kitaplarındaki yazınsal metinlerin tümü oluşturmuştur. Bu çalışmada nitel araştırma yöntemi olan içerik çözümlemesi kullanılmıştır. Veriler, sıklık (frekans), yüzde ve yoğunluk puanları hesaplanarak değerlendirilmiştir. Sonuçta, Dil ve Anlatım ders kitaplarında insan hakları konusuna Türk Edebiyatı ders kitaplarından daha fazla yer verildiği görülmüştür. Ayrıca, her iki grup ders kitaplarında da en çok hak, en az adalet alt kategorisinin yer aldığı ortaya çıkmıştır.

An analysis on human rights in high school Turkish literature and language and Expression textbooks

One of the most efficient lessons in contributing human rights education is, inherently, language and literature lessons. The aim of this work is to make a comparison between the literary texts in secondary education‟s “Turkish Literature” and “Language and Expression” textbooks on the extent they include human rights issues. The research was carried out in the survey design. Qualitative research technique, content analysis method was used. The analysis of the data was carried out by calculating frequency, percentage and intensity score. As a result, it was observed that human rights issues are included more in Language and Expression textbooks when compared to Turkish Literature textbooks. It was found out that in the textbooks in both groups; rights subcategory is included the most while justice subcategory is included the least.

PDF

___

AKILLIOĞLU Tekin (1995). İnsan Hakları–Kavram, Kaynaklar ve Koruma Sistemleri, A.Ü. S.B.F. İnsan Hakları Merkezi Yayınları, Ankara.
ALPÖGE Gülçin (2003). “Çocuk Edebiyatının Çocuk Gelişimine Katkısı”, Çoluk Çocuk, S: 24, s.32–33.
ASLAN Canan (2006). Yazınsal Nitelikli Çocuk Kitaplarının Çocuğun Okuduğunu Anlama ve Yazılı Anlatım Becerilerine Etkisi, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
ASLAN Canan (2007). “Yaşam Gerçekliğinin Çocuklara İletilmesi Bakımından „100 Temel Eser‟deki Öyküler Üzerine Bir Çözümleme”, 4. Uluslararası Çocuk ve İletişim Kongresi & 4. Uluslararası Çocuk Filmleri Festivali ve Kongresi “Risk Altındaki Çocuklar”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi, İstanbul, s. 85–98.
ASLAN Canan ve POLAT Dürdane (2008). “Content Analysis on Primary Education Turkish Course Books from the Point of Acquiring Critical Thinking Skills”, Issues on Education and Research - I, ATINER, Atina, s.147–160.
ASLAN Canan ve KARAMAN-KEPENEKCİ Yasemin (2008). “Human Rights Education: A Comparison of Mother Tongue Textbooks in Turkey And France”, Mediterranean Journal of Educational Studies, S: 13 (1), s.101–124.
ASLAN Canan (2011). “High Level Thinking Education in Mother Tongue Textbooks in Turkey and France”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, S: 16 (4), s.29–37.
BALCI Ali (2009). Sosyal Bilimlerde Araştırma, PegemA Yayıncılık, Ankara.
BAYSAL Jale (1996). “Türkiye‟de İlköğretime Yönelik Türkçe Dersi Kitaplarının İçerik Açısından İncelenmesi”, Türkiye ve Almanya’da İlköğretim Ders Kitapları, Türk-Alman Kültür İşleri Kurulu Yayın Dizisi, No: 11, Ankara, s.188–201.
BERELSON Bernard (1952). Content Analysis, The Free Pres Publishers, New York.
BİNYAZAR Adnan (1996). “Anadili Kitaplarında Yazınsal Metinlerden Yararlanılarak Duyarlık Eğitimini Gerçekleştirme, (Almanya‟da Hazırlanan Anadili Kitaplarından Örnekler)”, Türkiye ve Almanya’da İlköğretim Ders Kitapları, Türk-Alman Kültür İşleri Kurulu Yayın Dizisi, 11, Ankara, s.98–104.
BORA Tanıl (2003). “Ders Kitaplarında Milliyetçilik”, (Ed. Betül Çotuksöken, Ayşe Erzan, Orhan Silier), Ders Kitaplarında İnsan Hakları: Tarama Sonuçları, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, s.65–89.
BUERGENTAL Thomas (1995). International Human Rights, West Publishing, USA.
CEYHAN Erdal ve YİĞİT Birol (2005). Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi, Anı Yayıncılık, Ankara.
COŞKUN Hasan (1996). “Eğitim Teknolojisi ve Kültürlerarası Eğitim Bağlamında İlköğretim İkinci Sınıf Türkçe ve Almanca Ders Kitaplarının İçerik Sorunları”, Türkiye ve Almanya’da İlköğretim Ders Kitapları, Türk-Alman Kültür İşleri Kurulu Yayın Dizisi, 11, Ankara, s.59–76.
ÇAYIR Kenan (2003). “İnsan Hakları ve Demokrasi Kültürünün Geliştirilmesi: Ders Kitaplarının Yazımı”, Ders Kitaplarında İnsan Hakları: İnsan Haklarına Duyarlı Ders Kitapları İçin, (Ed. Melike Türkan Bağlı ve Yasemin Esen). Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, s.21–45.
ÇEÇEN Anıl (1995). İnsan Hakları, Gündoğan Yayınları, Ankara.
ÇOTUKSÖKEN Yusuf (2003). “Anadili Öğretiminde Edebiyatın Yeri ve İşlevi”, Çağdaş Türk Dili, S: 184, , s.148–151.
DONNELLY Jack (1989). Teoride ve Uygulamada Evrensel İnsan Hakları, (Çev: Mustafa Erdoğan, Levent. Korkut), Ankara, Yetkin Yayınları.
ESEN Yasemin ve BAĞLI Melike Türkan (2002). “İlköğretim Ders Kitaplarındaki Kadın ve Erkek Resimlerine İlişkin Bir İnceleme”, A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, S: 35 (1–2), s.143–154.
GEMALMAZ Semih (2001). Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunun Genel Teorisine Giriş, Beta Basım A.ġ., İstanbul.
GERARD François-Marie (2003). Les Manuels Scolaires d’Aujourd’hui, De l’Enseignement À l’Apprentissage, Option, No: 4, http://www.fmgerard. be/textes/option.html, s.27–28. (ET: 08.05.2007)
GIANNANGELO Duane M. ve KAPLAN Mary Bene (1992). “An Analysis and Critique of Selected Social Studies Textbooks”, Reproductions supplied by EDRS, Memphis City Schools TN.
GÜLMEZ Mesut (1998). “İlköğretimde Kesintisiz İnsan Hakları Eğitimi”, Cumhuriyet, 16.2.1998, s.22.
GÜLMEZ Mesut (2001). İnsan Hakları ve Demokrasi Eğitimi, TODAİE Yayını, Ankara.
GÜZEL Abdurrahman (2006). “Edebiyat eğitiminde amaçlar ve bu amaçlara yönelik yöntem, teknik ve örnek uygulamalar”. Milli Eğitim Dergisi, S: 169, s.85–106.
İNAL Kemal (1998). Türkiye’de Ders Kitaplarında Demokratik ve Milliyetçi Değerler, 27 Mayıs ve 12 Eylül Askeri Müdahale Dönemlerine İlişkin Bir İnceleme, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
KAPANİ Münci (1981). Kamu Hürriyetleri, A. Ü. Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara.
KARAMAN-KEPENEKCİ Yasemin (1999). Türkiye’de Genel Liselerde İnsan Hakları Eğitimi, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
KARAMAN- KEPENEKCİ Yasemin (2000). İnsan Hakları Eğitimi, Anı Yayıncılık, Ankara.
KARAMAN-KEPENEKCİ Yasemin (2003). “İlköğretimde İnsan Hakları ve Sorumluluk Eğitimi”, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, S: 34, s.280–299.
KARAMAN-KEPENEKCİ Yasemin (2008). Eğitimciler İçin İnsan Hakları ve Vatandaşlık, Ekinoks Yayınevi, Ankara.
KARASAR Niyazi (1986). Bilimsel Araştırma Yöntemi, Bilim Yayınları, Ankara.
KAVCAR Cahit (1999). Edebiyat ve Eğitim, Engin Yayınları, Ankara.
KRIPPENDORFF Klaus (2004). Content Analysis: An Introduction to its Methodology, Sage Publications, London.
MUMCU Ahmet (1994). İnsan Hakları ve Kamu Özgürlükleri, Savaş Yayınları, Ankara.
NEUENDORF Kimberly A. (2002). The Content Analysis Guidebook, Sage Publications, London.
NEUMAN Lawrence W., (2007). Toplumsal Araştırma Yöntemleri Nitel ve Nicel Yaklaşımlar, (Çev: Sedef Özge), Yayın Odası, İstanbul.
OĞUZKAN Ferhan (1993). Eğitim Terimleri Sözlüğü, Emel Matbaacılık, Ankara.
POLAT Tülin (1991). “Ortaokullarda Türkçe: Türkçe Dersleri 1”, Türkiye’nin Ders Kitapları, Cem Yayınevi, İstanbul.
POWER, Samantha ve ALLISON Graham (2000). Realizing Human Rights Moving from Inspiration to Impact, Palgrave Macmillan, Hampshire.
REİSOĞLU Sefa (2001). Uluslararası Boyutlarıyla İnsan Hakları, Beta Basım A.Ş., İstanbul.
SAVAŞ Behiye (2004). Türkçe Ders Kitaplarında İnsan Hakları, A.Ü. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Projesi, Ankara.
SENEMOĞLU Nuray (1997). Gelişim, Öğrenme ve Öğretim, Kuramdan Uygulamaya, Spot Matbaacılık, Ankara.
SEVER Sedat (1995). “Türkiye‟de Gençlik Sorunlarının Kaynakları 1–2”, Abece Eğitim, Ekin ve Sanat Dergisi, S: 115–116 s.25–26.
SEVER Sedat (2000). “Çocuk Kitaplarında Dilsel ve Görsel Duyarlık”, I. Ulusal Çocuk Kitapları Sempozyumu, TÖMER Yayınları, Ankara, s.631–647.
SEVER Sedat (2007). “Türkçe Öğretiminde Sanatsal Bir Uyaran Olarak Karikatürün Kullanılması”, VI. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, s. 222–229.
SEVER Sedat (2010). Çocuk ve Edebiyat, Ankara, Tudem Yayıncılık.
TANRIÖVER Hülya Uğur (2003). “Ders Kitaplarında Cinsiyet Ayrımcılığı”, Ders Kitaplarında İnsan Hakları: Tarama Sonuçları, (Ed: Betül Çotuksöken, Ayşe Erzan ve Orhan Silier), Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, s.106–121.
TARBA CEYLAN Deniz (2003). “İlköğretim Türkçe, Lise Türkçe ve Edebiyat Kitaplarında Ġnsan Hakları ve Öğrencinin Yeri”, Ders Kitaplarında İnsan Hakları: Tarama Sonuçları, (Ed. Betül Çotuksöken, Ayşe Erzan, Orhan Silier), Tarih Vakfı Yayını, İstanbul s.302–320.
TAVŞANCIL Ezel, ASLAN Esra A. (2001). İçerik Analizi ve Uygulama Örnekleri, Epsilon Yayıncılık, İstanbul.
TIBBITS Felisa (2002). “Understanding What We Can Do: Emerging Models for Human Rights Education”, International Review of Education, S: 48 (3/4), s.159–171,
TİMUR Şebnem ve BAĞLI Hüma (2003). “Ders Kitaplarında Görsellik ve Tasarım: İmge ve Metin İlişkisi Açısından İnsan Hakları”, Ders Kitaplarında İnsan Hakları: İnsan Haklarına Duyarlı Ders Kitapları İçin, (Ed. Melike Türkan Bağlı ve Yasemin Esen), Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, s.47–76.
UNESCO (1969), Trends in Teaching About Human Rights, Some Suggestions on Teaching About Human Rights, s.15–26.
UNESCO (1987). “Human Rights: An Ethical and Civic Education for Our Time”, Human Rights Teaching, S: VI, s.175–184.
UNESCO (2009a). Basic Learning Materials, http://www.unesco.org/education/blm/ blmintroen.php, (ET: 27.10.2009)
UNESCO (2009b). “Étude Comparative de Manuels Scolaires dans le Cadre du Dialogue Euro-Arabe, Coordonnée conjointement par les Commissions française et marocaine pour l‟UNESCO”, Document Préparatoire, http://www. diplomatie.gouv.fr/fr/IMG/doc/Texte_ vers_fra.doc, (ET: 27.10.2009)
YILDIRIM Ali ve ŞİMŞEK Hasan (2006). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayınevi, Ankara.
YÖRÜKOĞLU Atalay (1996). Türkiye ve Almanya’da İlköğretim Ders Kitapları, Türk-Alman Kültür İşleri Kurulu Yayın Dizisi, Ankara.