Ortaçağ Sanatında Taçkapı SüslemelerindeGörülen Tetramorf Figürleri Üzerine Birkaç Söz

Kapı, tekil anlamı itibariyle iç ve dış mekan arasındaki bağlantı unsurudur. Duvar içine yerleştirilen ve genel özelliği itibariyle dikdörtgen bir forma haiz beşeri ölçütlere nispet edilen bir oluşumdur. Mimari yapıyı dikine kesen dikdörtgen form, kapı tanımını oluştururken aynı zamanda çeşitli tamamlayıcı biçim elemanlarıyla da bütüncül bir etki gösterir. Bunlar yuvarlak veya sivri kemerler olabileceği gibi mukarnas ve geometrik formlarla da oluşturulabilmektedir. Mimarideki taç kapı, tek başına bir strüktür olarak dikkati çeken ve normal duvar ölçütlerinin üstünde esasen temsili bir formdur. Taçkapı zeminlerinde işlenen tezyinat ve süsleme unsurları ikonografik açıdan nitel bir repertuara göndermede bulunur. Tetramorf hayvanları, hayvan biçimine girme ve Tanrı-İnsan figürü kompozisyonları sembolik bir dille Hıristiyanlık sanatında da tasvirlerine rastlanılmaktadır. Romanesk mimarisinin taçkapı düzenlemelerinde, arslan, grifon ve ejderhalar gibi mitolojik figürler, Hıristiyan sanatına yansımakla beraber, Asyalı temaların ne anlam ifade ettiği konusunda çoğu zaman bir açıklama getirilememektedir. Ortaçağ sanatına özellikle nüfuz etmiş hayvan veya bitki şekilli ikonografik biçimler, Batı’ya Budist, Selçuklu ve öncesi sanatıyla gelen biçim sözlüğüne daha yakındır. Doğulu motifler, salt süsleme unsurları olarak uyarlanmamış, dönemin sanatçıları, bu anlamda sınırsız hayal güçleri olduğunu göstermişlerdir. Batı sanatının biçim sözlüğü özellikle doğu dünyasının sunduğu ürünleriyle kaynaştırılmış, insan figürü, bitki ve hayvan aleminden alınmış öğeler, hayali veya mitolojik tasvirleriyle benzerlik gösterir. Makale metni, doğu ve batı sanatında görülen bu öğelerin biçimsel özelliklerinin ikonografik boyutuyla nasıl değerlendirildiğinin karşılaştırılmasını kuramsal bir bakış açısıyla açıklamaya çalışmaktır.

A Few Words on Tetramorphic Figures Seen in the Ornaments of Portalin Medieval Art

The door, in its singularsense, is the connection element between interior and exterior. It is a formation that is placed inside the wall and has a rectangular form due to its general characteristics. The rectangular form that cuts the architectural structure vertically, while creating the door definition, also has a holistic effect with various complementary form elements. These can be round or pointed arches or they can be created with muqarnas and geometric forms. The crown door in architecture is a stand-alone structure and essentially representative form above normal wall criteria. Decoration and ornamentation elements on Taçkapı floors refer to an iconographically qualitative repertoire. Tetramorphic animals, animal form and God-Human figure compositions are also encountered in Christian art in a symbolic language. In the crown gate arrangements of Romanesque architecture, mythological figures such as lion, griffon and dragons are reflected in Christian art, but often no explanation can be given about what Asian themes mean. The iconographic forms in the form of animals or plants, which have especially penetrated into the medieval art, are closer to the dictionary of forms that come to the West with Buddhist, Seljuk and pre-art. Oriental motifs were not imbued as purely ornamental elements, the artists of the period showed that they had unlimited imagination in this sense. The formal dictionary of Western art, in particular, is fused with the products offered by the eastern world, elements from the human figure, plant and animalworld, are similar to their imaginary or mythological descriptions. The text of the article is to try to explain how the formal features of these elements seen in eastern and western art are compared with their iconographic dimension from a theoretical perspective.

PDF

___

Adji, M. (2019). Türklerin Saklı Tarihi. Çev. Varol Tümer, Kaynak Yayınları, İstanbul.
Bayrakdar, M. (2013). Yunanistan’da Saka Türk’ü Üç Filozof. Akçağ, Ankara.
Bazin, G. (2015). Sanat Tarihi Sanatın İlk Örneklerinden Günümüze. Çev. Selahattin Hilav, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul.
Berkli, Y. (2020). “Avrupa Sanatının Temellerinde Orta Asya Türk Sanatının İzleri”. Sosyal Bilimler Ekev Akademi Dergisi, Sayı 81, ss. 571-586, Erzurum.
Berkli, Y. (2011). Türk Sanatında Avrasya Üslubunun Evreleri (Avrupa ve İslam Sanatına Etkileri). Atatürk Ünv. Yayınları. Erzurum.
Burckhardt, T. (2017). Doğuda ve Batıda Kutsal Sanat Sanatın İlkeleri ve Yöntemleri. Çev. Tahir Uluç, İnsan Yayınları, İstanbul.
Çağman, F. (1989). “Ahmed Musa”, TDV İslâm Ansiklopedisi 2. Cild, 108-109, https://islamansiklopedisi.org.tr/ahmed-musa (Erişim Tarihi: 10.09.2019).
Çaycı, A. (2017). İslam Mimarisinde Anlam ve Sembol. Palet Yayınları, Konya.
Durand, G. (2017). Sembolik İmgelem. Çev. Ayşe Meral, İnsan Yayınları, İstanbul.
Eco, U. (2017). Ortaçağ Katedraller Şovalyeler Şehirler. Çev. Leyla Tonguç Basmacı, Alfa İstanbul.
Eliade, M. (2017). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi 3, Muhammed’den Reform Çağına, Çev. Ali Berktay, Alfa, İstanbul.
Gültepe, G. (2019). “Subjeden Objeye Görsel Plastik Bağlamında Mitolojik Tahayyül”. Turkish Studies Social Sciences, Volume 14 Issue 4. pp. 1489-1498, Ankara.
Gültepe, G. (2016). Plastik Sanatlarda Soyut Somut Gösterge ve Görseller Üzerine Metaforik Bir Yaklaşım. Sanatta Yeterlik Tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
Hafız, M. (2015). Kutsal ve Sanat. Dört Mevsim Kitap, İstanbul.
İnal, G. (1995).Türk Minyatür Sanatı (Başlangıcından Osmanlılara Kadar). Atatürk Kültür Merkezi, Ankara.
İpşiroğlu, M. S., Eyüboğlu, S. (1955). Fatih Albümüne Bir Bakış, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
Jung, C. G. (2017). İnsan ve Sembolleri. Çev. Hatice Mukaddes İlgün, Kabalcı Yayıncılık. İstanbul.
Strzygowski-J., Glück-H. ve Köprülü Fuad (1975). Eski Türk Sanatı ve Avrupa’ya Etkisi. Çev. A. Cemal Köprülü, İş Bankası Yayınları, Ankara.