OĞUZCA AĞIZLARINDA K/G > Ç/C DEĞİŞMESİ

Bilhassa dil, tarih ve folklor araştırmaları başta olmakla birlikte birçok disiplin için önem arz eden ağızlar, diğer lehçe ve ağızlar arasındaki akrabalık ilişkileri ile dilin tarihî gelişimi gibi meselelerin aydınlatılmasında müracaat edilen kaynaklar arasında yer alır. Günümüzde yazı dilleri ve ağızlarıyla beraber Anadolu, Azerbaycan, İran, Kuzey Irak, Kuzey Suriye, Kıbrıs, Ege Adaları ve Balkanlar'da kullanılan Türkçe, Oğuzca olarak adlandırılmaktadır. Söz konusu saha içinde birbirinden farklı bölgelerde konuşurları bulunan Oğuzca ağızlarının, tarihî sebeplerden dolayı bir takım karakteristik özellikleriyle aralarında birlik teşkil ettiği tespit edilmiştir. Ağız bölgelerinde tespit edilen karakteristik özellikler, tasnif çalışmaları ve ağız atlaslarının tertip edilmesinde önem taşımaktadır. Bunun yanında dilin coğrafi durumu, dağılımı ve sınırları hakkında bilgiler sunmaktadır. Bu çerçevede görülen karakteristik özelliklerinden biri de k/g > ç/c ünsüz değişmesidir. k/g > ç/c ünsüz değişmesi Oğuz sahasında Kosova Türk ağızlarında; Anadolu'da Erzurum, Rize, Trabzon, MalatyaAkçadağ ve Kars-Karapapak ağızlarında; Irak Türk ağızlarında; Azerbaycan'da Şamahı, Kazah (Birinci Şıhlı ve İkinci Şıhlı) ve İsmayilli (Baskal ve Mücü) ağızlarında; Nahçıvan grubu ağızlarında; İran'da Tebriz, Salmas, Urmiye ve Horasan ağızlarında ortaya çıkar. Ağız özelliklerinin, etnik yapıya göre teşekkül ettiği bilim adamları tarafından yapılan çalışmalarda belirtilmektedir. Bu sebeple, k/g > ç/c ünsüz değişmesinin gerçekleştiği ağızların oluşmasında, aynı etnik tabakaya mensup Türk grupları rol almış olmalıdır

K/G > Ç/C CHANGE IN OGHUZ TURKISH DIALECTS

Dialects which are very important for lots of disciplines especially like history, language and folklore studies are one of the sources applied for enlightining the problems like relationships among dialects and historical development of language

PDF

___

Akç: BAġDAġ Cahit (1992). Akçadağ Yöresi Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözdizimi), Ġnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Malatya.

BAġDAġ Cahit, “Anadolu ve Kosova Türk Ağızlarında g > c, k > ç DeğiĢmeleri”, TDAY-Belleten 1999/I-II, TDK Yayınları, Ankara 2003, s. 1-7.

C-I: CAFEROĞLU Ahmet, “Anadolu ve Rumeli Ağızlarında Konson DeğiĢmeleri”, TDAY Belleten 1963, TDK Yayınları, Ankara 1989, s. 1-33.

C-II: CAFEROĞLU Ahmet, Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, TDK Yayınları, Ankara 1994.

C-III: CAFEROĞLU Ahmet, Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, TDK Yayınları, Ankara 1995a.

CAFEROĞLU Ahmet, Güneydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, TDK Yayınları, Ankara 1995b.

D: DOERFER Gerhard, “Das Chorasantürkische”, TDAY Belleten 1977, TDK Yayınları, Ankara 1978, s. 127-204.

Eia-I: GEMALMAZ Efrasiyap, Erzurum İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük ve Dizinler) I, TDK Yayınları, Ankara 1995a.

Eia-III: GEMALMAZ Efrasiyap, Erzurum İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük ve Dizinler) III, TDK Yayınları, Ankara 1995c.

GEMALMAZ Efrasiyap, Erzurum İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük ve Dizinler) II, TDK Yayınları. Ankara 1995b.

G-I: GÜLENSOY Tuncer, “Rumeli Ağızlarının Ses Bilgisi Üzerine Bir Deneme”, TDAY-Belleten 1984, TDK Yayınları, Ankara 1984, s. 87-147.

G-II: GÜLENSOY Tuncer, “Türkiye Türkçesi Ağızlarında G/K > C/Ç DeğiĢmesi”, V. Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, TDK Yayınları, Ankara 2004, s. 1289-1298.

GÜNAY Turgut, Rize İli Ağızları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1978.

HAZAR Mehmet, “Irak Erbil Türkmen Ağzında G > C Ünsüz DeğiĢmesi”, Diyalektolog Ağız Araştırmaları Dergisi, Yaz 2012, Sayı 4, s. 47-51.

H-I: HAFIZ Nimetullah, “Kosova Türk Ağızlarında k > ç ve g > c Ünsüz DeğiĢmeleri”, Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi-Tebliğler, TDK yayınları, Ankara 1985, s. 127-129.

H-II: HAFIZ Nimetullah, “Kosova Türk Ağızlarında Çekim ve Yapım Ekleri”, Uluslararası Türk Dili Kongresi (1988/1996), TDK Yayınları, Ankara 1996, s. 225-249.

J: JABLE Ergin (2010). Kosova Türk Ağızları (İnceleme–Metin Sözlük), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Sakarya.

KAFALI Mustafa, “Azerbaycan ve Azeri Türkleri”, Töre, Eylül, S. 16, Ankara 1972, s. 35-45.

KARAHAN Leylâ, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, TDK Yayınları, Ankara 1996.

KORKMAZ Zeynep, “Bartın ve Yöresi Ağızları Üzerine”, Türkoloji Dergisi, C. I/1, Ankara 1964, s. 103-141.

KORKMAZ Zeynep, “Bartın ve Yöresi Ağızlarındaki Lehçe TabakalaĢması”, Türkoloji Dergisi, C. II/1, Ankara 1965, s. 265-287.

KORKMAZ Zeynep, “Anadolu Ağızlarının Etnik Yapı ile ĠliĢkisi Sorunu”, TDAY-Belleten 1971, TDK Yayınları, Ankara 1971, s. 21-32.

M: MEMMEDOV Meherrem, “Tebriz Dialektinin Esas Fonetik Hususiyetleri”, Edebiyat-Dil- İncesenet, S. 3, Bakı 1988, s. 99-104.

Mia: GÜLSEREN Cemil, Malatya İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük Ve Dizinler), TDK Yayınları, Ankara 2000.

NÉMETH Gyula, “Bulgaristan Türk Ağızlarının Sınıflandırılması Üzerine”, TDAY-Belleten 1980- 1981, TDK Yayınları, Ankara 1983, s. 113-167.

O: OLCAY Selahattin, Erzurum Ağzı (İnceleme-Derleme-Sözlük), TDK Yayınları, Ankara 1995.

P: PAġAYEV Gazanfer vd., İrak Türkmen Lehçesi, Elm, Nurlan, Bakı 2004.

R-ġ: RÜSTEMOV R. E.-M. ġ. ġireliyev, Azerbaycan Dilinin Gerb Grubu Dialekt ve Şiveleri, Bakı 1967.

Slm: GÖKDAĞ Bilgehan A., Salmas Ağzı. Güney Azerbaycan Türkçesi Üzerine Bir İnceleme, Karam Yayınları, Çorum 2006.

SĠNAN Ahmet Turan (1992). Akçadağ, Doğanşehir ve Darende Ağızları (Fonetik ve Morfolojik İnceleme), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Elazığ.

SÜMER Faruk, Oğuzlar (Türkmenler), Tarihleri-Boy Teşkilâtı-Destanları, TDAV Yayınları, Ġstanbul 1999.

ġ-I: ġĠRELĠYEV M. ġ., Azerbaycan Dialektolojiyasının Esasları, Bakı 1962a.

ġ-II: ġĠRELĠYEV M. ġ., Azerbaycan Dilinin Nahçıvan Grubu Dialekt ve Şiveleri, Bakı 1962b.

TULU Sultan, Horasandan Masallar ve Halk Hikâyeleri, Ürün Yayınları, Ankara 2005.

Urm: DOĞAN Talip (2010). Urmiye Ağızları, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Kırıkkale.

UZUN Enver “Ġran AvĢarları”, Türkler, C. 20, (ed. H. C. Güzel, K. Çiçek, S. Koca), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 652-657.

YILDIRIM Faruk, “Türkiye Türkçesinin Ağızları ve Etnik Yapı: Çukurova Ağızları Örneği”, Türkbilig, (2), 2002, s. 136-153.

YILDIZ Osman, “Keklik Pınarı'nın Ağız Özellikleri”, III. Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu. Tebliğler. Malatya, 19-21 Ekim 1988. (haz. Mehmet Yardımcı, Tahir Kutsi Makal), Ġnönü Üniversitesi, Malatya 1989, s. 277-281.

http://tdkterim.gov.tr/ttas/ (02.4.2013)