AN, -EN SIFAT-FİİL EKİNİN DİLBİLGİSEL İÇLEMİ, DÖNÜŞMÜŞ YAPILAR KURMA VE Kİ BAĞLAYICISI TABANINDA DÖNÜŞÜM GERÇEKLEŞTİRME İŞLEVİ*

Dönüşüm gerçekleştirerek yeni ve farklı dil bilgisel yapılar kurma, doğal ve büyük dillere özgü nicel bir özelliktir. Türkçe, doğal ve büyük dillere özgü bu dönüşüm gerçekleştirme ve farklı dilbilgisel yapılar kurma özelliği ile işlek; bu dönüşümlerle oluşmuş dil bilgisel yapıları kullanma özelliği ile işlevsel ve niteliklidir. Türkçede, dönüşüm gerçekleştirerek yüzey yapılar "sözdizimsel düzen" kuran ve Türk cümlesine sadelik ve kolaylık kazandıran zengin bir fiilimsi sistemi ve bu sistemi işleten dilbilgisel bir düzenek vardır. Bu sistem, Dönüşümlü Dil Bilgisinde sıfat(laşma) "adjectivisation", dönüşümleri gerçekleştirir. Türkçe için özgünlük ve ayırt edici bir özellik taşıyan bu dönüşüm gerçekleştirme ve dönüşmüş yapı kurma işleminde yaygın olarak kullanılan fiilimsi eklerinden birisi de -An, -En "sıfat-fiil eki"dir. Karahanlı Türkçesinden başlayarak muhtelif Türk şive ve ağızlarında gittikçe artan bir sıklık ve yoğunlukta kullanılan -An, -En sıfat-fiil eki, bir kısmına diğer doğal dillerde de rastlanan ve Ki' bağlayıcısı tabanında ortaklık ve benzerlik oluşturan sıfatlaşma dönüşümlerinin yanı sıra, bir kısmına diğer doğal dillerde pek rastlanmayan Türkçenin formal ve formülistik yapısına özgü daha çok katmanlı ve daha üst düzlemli dönüşümlü yapılar da kurar. Türkçede fiilimsilerle gerçekleştirilen dönüşümler içerisinde sıfat fiilli dönüşümlerin daha sık ve yoğun kullanıldığı söylenebileceği gibi, geçici vasıf bildiren ve Türk dilinin sıfat-fiilli yapı tipolojisine örnek gösterilen -An, -En'li sıfat-fiilli dönüşümlerin de, diğer sıfat-fiilli dönüşümlere göre daha sık ve daha yoğun kullanıldığı bir kanaat, hatta kanonik "kabul edilmişdoğrulanmış" bir görüş olarak söylenebilir.

GRAMMATICAL INTENSION OF -AN, -EN PARTICIPLE, IN FORMING TRANSFORMED STRUCTURES AND ITS USAGE IN FORMING TRANSFORMATION AT THE BASE OF Kİ CONJUNCTION

Forming new and different grammatical structure by transformation is a typical quantitative charesteristic of natural and major languages. Turkish works on executing transformation and forming new and different grammatical stuructures that are common in natural and major languages. It is also functional and eligible by the use of grammatical structures formed by these transformations. There is a rich nonfinite verbal system and grammatical mechanism which operates this system in Turkish which provides simplicity and convenience to Turkish sentence and forms surface frame "syntactical order" transformation named as "adjectivisation" in transformational grammar and "substitution" in productional transformational grammar. "-An, En" participles are among these widely used participles for transformation and transformational processes that provides originality and distinctive feature for Turkish language. "-An, -En" participles that used more common and more frequent in many Turkish accents and dialects starting from Karahanid Turkish are not only form adjectivisation transformation that come across in other natural languages and provide resemblance and community in "Ki" conjunction base but also provide higher level transformed structures that include more layers which are unique to Turkish language's formal structure and not very common in other natural languages. It can be said that the statement "Participle transformations are used more frequently and more common among verbal transformations in Turkish, as an example of typology of relative clause structure in the Turkish language, "-An,En" participle transformations are used mostly and more frequently" is considered as accepted and confirmed point of view.

PDF

___

AKALIN, g.Halûk, (1998), "Dede Korkut Kitabı"nda Geçen Bir Cümle Türü Üzerine", Tday, I-II, Ankara

AKAR, Ali (2003), "-GAn Sıfat-Fiil Eki", Türklük Bilimi Araştırmaları, 14, 103-115, Niğde

BANGUOĞLU, Tahsin, (1995), Türkçenin Grameri, TDK Yayınları, 4. Baskı, Ankara

BASKAKOV, N. A, (1956), Struktura Prostogo Predlojeniya V Tyurkskih Yazıkah (Türk Dillerinde Basit Cümlenin Yapısı), S.91, Frunz

BAYRAKTAR, Nesrin, (2000), "Orta Türkçede Fiilimsiler", Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.S.52-57, Ankara

DENY, Jean, (1941), Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi), (Ter. Ali Ulvi Elöve), Maarif Vekâleti Yay, Gstanbul

DERKUNT, J. Ü,(2001), La Problématique Traductologique Entre L"anglais, Le Français Et Le Turc. Marmara Üniversitesi Yayınları, Gstanbul

DOĞAN, Talip ,(2012), Gran (Azerbaycan) Türk Ağızlarında-(Y)An Eki, turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, Volume 7/2 Spring, Ankara

ERASLAN, Kemal, (1980), "Eski Türkçede İsim Fiiller", Gstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, S.27, Gstanbul

ERASLAN, Kemal,(1999), "Türk Gramerinin Sorunları, Türk Dil Kurumu Yayınları, S.119, Ankara

ERGGN, Muharrem, (2002),Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, Gstanbul

GENCAN, Tahir Nejat, (2001), Dilbilgisi, Ayraç Yayınları, Ankara

GÖKNEL, Yüksel, (1974), Modern Türkçe Dilbilgisi, Gzmir

GÜNgEN, Ahmet, (1995), "Eski Türkçe(Kök-Türkçe)"Nin Cümle Yapısı Ve Tahlili", Tuncer Gülensoy Armağanı Erciyes Üniversitesi Yayınevi, Kayseri,

HATGBOĞLU, Vecihe,(1981), Türkçenin Ekleri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara

GLKER, AyGe, (1997), Batı Grubu Türk Yazı Dillerinde Fiil" Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara

KARABULUT, Ferhat, (2009), Köktürkçenin Sıfat-fiilli Yapı Tipolojisi, Bilig KıG Sayı 48, S. 91- 118, Ankara

KORAg Hikmet,(2007), Özbek Türkçesinde Gan-Kan, Kan Sıfat-Fiil Eki Yapım Ekiyle GeniGlemiG Gan-Kan, Kanlik gekli Ve Türkiye Türkçesinde KullanılıGlarına KarGılık Gelen gekiller, Tübar 2007 Bahar S.Xxı, S.143-167

KORKMAZ, Zeynep, (1992), Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara

KORKMAZ, Zeynep, (2009), Türkiye Türkçesi Grameri, TDK Yayınları, Ankara

MANSUROĞLU, Mecdut, (1955) Türkçede Cümle ÇeGitleri Ve Bağlayıcıları, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Ankara

MARTINET, Andre (1998), İşlevsel Genel Dilbilim, Gstanbul Multilingual Yayınları

MEHMEDOĞLU, Alaeddin, (1999), " Türk Dilinde BirleGik Cümle Meselesi" 3.Uluslar Arası Türk Dil Kurultayı (1996), TDK Yayınları, S.743-773, Ankara

ÖZKAN, Fatma-MUSA, Bağdagül, (2004), Yabancı Dillerin Türkçenin Söz Dizimi Üzerindeki Etkisi, Bilig, Yaz / Sayı 30: 95-139, Ankara

SELLA, Eleni-MAVROPOULOU, Maria,(2008) Türk Dilinde Ortaçlar Yunan Dilinde Glgi Yan Cümleleri Türkçe"de Parasentemler, Yunanca"da Sentagmalar, Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı, 20-25 Ekim 2008, S.1-26, Ankara

SEZER, Ayhan, (1996), Prepare For KPDS, Hacettepe TaG Yayınları, Ankara

TEKGN, ginasi, (1992), Eski Türkçe Türk Dünyası El Kitabı, TKAE yayınları, Ankara

TEKGN, Talat, (2000), Orhun Türkçesi Grameri, Sanat Kitabevi, Ankara

TGMURTAg, Faruk Kadri (1979), Osmanlı Türkçesi Grameri, Gstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları

TULUM, Mertol, (1990), "Orhun Yazıtlarında BirleGik Cümleler Ve BaG Cümle Gle Yardımcı Cümle GliGkileri", TDAY belleten, S.194, Ankara:

ÜÇOK, Necip, (2004), Genel Dilbilim (Lengüistik),Multilingual Yayınları, Gstanbul

ÜSTÜNER, Ahad,( 2000), Anadolu Ağızlarında Sıfat -Fiil Ekleri, TDK Yayınları, Ankara