MURAT DAĞI’NDA ENDEMİZME ETKİ EDEN TOPOGRAFİK FAKTÖRLER (İÇ BATI ANADOLU)

İç Batı Anadolu bölümünde yer alan Murat dağı, Kütahya ve Uşak illeri arasında doğal sınırı oluşturur. Kartal Tepe zirvesiyle 2309 m'ye ulaşan dağ, Honaz dağından (2528 m) sonra Ege Bölgesinin en yüksek dağıdır. Ege Denizi ve Karadeniz havzalarına yönelen akarsuların önemli kollarının kaynağını aldığı kütle, bölgenin su deposu konumundadır. Derin vadilerin hakim olduğu flüviyal topografyanın yanı sıra buzul topografyası ve anakaya çeşitliliğine bağlı olarak volkanik, karst ve granit topografyasının da yer aldığı Murat dağı, endemik bitki türleri bakımından oldukça zengindir. Bu güne kadar yapılmış araştırmalarda saptanan 890 taksondan 116'sı Türkiye için endemiktir. Endemik tür oranı %13 olan saha, kendine özgü türlerde barındırır. Bu araştırmada yeryüzündeki dağılışlarında birçok coğrafi faktörün etkili olduğu endemik bitki türlerinin Murat dağındaki dağılışında amaçlanmaktadır. Bu amaçla, sahadaki endemik türlerin yer aldığı 115 lokalite incelenmiş, belirlenen topografik özelliklerin istatistiksel analizi yapılmıştır. değerlendirilmesiyle de endemik bitkiler ile yetişme ortamlarına ait topografik değişkenler arasındaki ilişki ortaya konmaya çalışılmıştır. Eldeki bu araştırmanın sonuçlarına göre; sahadaki endemik türlerin toplandığı bakılarda, Murat dağının lokasyonunun ve topografik özelliklerinin etkili olduğu, İran-Turan elementlerinin ağırlıklı olarak KB, Avrupa-Sibirya elementlerinin K, Akdeniz elementlerinin ise KB ve GB bakılarında tutunduğu belirlenmiştir. Endemiklerin % 73'ü toprak ve ana materyalde yararlanılabilir suyun yeterli olduğu, nispeten düşük eğimli yerlerde ve 1400-2000 m yükseltileri arasında yer almıştır. Bu yükselti aralığında yıllık ortalama sıcaklık 5-9 ºC dolaylarında, yıllık ortalama yağış ise 780-1360 mm civarındadır. Endemikler, en fazla izolasyon koşullarının olduğu vadi tabanlarındadır. Sahadaki endemizmin, çoğunluğunu Mesozoik'e ait kireçtaşlarının oluşturduğu karbonatlı tortul kayalarda artış gösterdiği, belli bir toprak ve vejetasyon seçiciliğinin olmadığı, yükselti, bakı ve eğimden oluşan topografik faktörlerle anamateryalin belirleyici olduğu saptanmıştır

TOPOGRAPHIC FACTORS AFFECTING ENDEMISM IN MURAT MOUNTAIN (CENTRAL-WESTERN ANATOLIA)

Located in the Central-Western Anatolia, Murat Mountain forms a natural border between Kütahya and Uşak provinces. Rising up to 2309 m with its KartalTepe summit, it is the highest mountain in Aegean Region after Honaz Mountain (2528 m). As a source of the important branches of rivers running through the basins of Aegean Sea and Black Sea, it is a sort of reservoir of the area. Besides the fluvial topography dominated by deep valleys, depending on glacial topography and bedrock diversity, with its volcanic, karst and granite topography, Murat Mountain is also rather rich in endemic plant species. 116 of the 890 taxa having been determined in researches so far are endemic to Turkey. The area, with its endemic species rate of 13%, harbours certain unique species.It is aimed in this research to determine the topographic factors affecting the distribution of endemic plant species, in whose global distribution various geographical factors are effective, in Murat Mountain. For this purpose, 115 localities harbouring the endemic species were researched and statistical analyses of the topographic characteristics determined were conducted. The relation between the endemic species and the topographic variables belonging to their habitats was analysed through assessment of the descriptive statistical data. Accordingly, it was found that location and topographic characteristics of Murat Mountain is a factor in the habitats of endemic species and that Irano-Turanian element are found mainly on the NW slopes while Euro-Siberian elements are dominant on the N slopes and Mediterranean elements are common on the slopes facing SW and NW. 73 % of all endemic species grow at an slightly undulating surface extending elevation between 1400 and 2000 m where the soil and parent material have sufficient available water content. The annual average temperature at this range is about 5-9 ºC and the annual average precipitation is about 780-1360 mm. The endemics are valley bottoms containing the most isolation conditions. It was determined that the endemism in the area increases in carbonated sedimentary rocks composed mostly of limestone of Mesozoic era; that there is no soil or vegetation particularity; and that parent material and topographic factors like altitude, aspectand slope inclination are determinants

PDF

___

ATALAY, İbrahim (1987). Türkiye Jeomorfolojisine Giriş (Genişletilmiş 2. Baskı), İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
ATALAY, İbrahim (2007). „‟Relict and Endemic Plants Reflecting Climatic Changes in Anatolia‟‟, Ecology and Environtment, The 5th Turkey-Romania Geographical Academic Seminar, Proceedings, June 5-15, 2007, Antalya-Turkey, s: 7-30.
ATALAY, İbrahim (2008). Ekosistem Ekolojisi ve Coğrafyası(Cilt I, II), İzmir: META Basım ve Matbaacılık.
ATALAY, İbrahim (2010). Uygulamalı Klimatoloji, İzmir: META Basım ve Matbaacılık.
ATALAY, İbrahim (2011). Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği (8. Baskı),İzmir: META Basım ve Matbaacılık.
AVCI, Meral (2005). “Çeşitlilik ve Endemizm Açısından Türkiye‟nin Bitki Örtüsü”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Dergisi, S. 13, s. 27-55.
AYTAÇ, A. Serdar (2003). Murat Dağı‟nın Milli Park Planlaması ve Çevre Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
BİNGÖL, Ergüzer (1977). “Murat Dağı Jeolojisi ve Anakayaç Birimlerinin Petrolojisi”, TJK Bülteni, Cilt. 20, s. 13-66.
ÇIRPICI, Ali (1981) Murat Dağı (Kütahya - Uşak)'nın Florası Üzerine Araştırmalar, Doçentlik Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Botanik ve Genetik Kürsüsü.
ÇIRPICI, Ali (1989) „‟Murat Dağı (Kütahya - Uşak)'nın Florası‟‟, Doğa T U Botanik Dergisi, S. 2, s. 157-222.
ÇIRPICI, Ali (2005). „‟Murat Dağı‟‟. Türkiye'nin 122 Önemli Bitki Alanı, İstanbul: Doğal Hayatı Koruma Derneği, s. 141-143.
DARKOT, Besim, TUNCEL, Metin (1995). Ege Bölgesi Coğrafyası(3.Baskı), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
DÖNMEZ, Yusuf (1972).Kütahya Ovası ve Çevresinin Fiziki Coğrafyası, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
DMİ (2011). Kütahya Meteoroloji İstasyonu Rasat Kayıtları, Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Elektronik Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı.
DMİ (2011). Gediz Meteoroloji İstasyonu Rasat Kayıtları, Ankara, T.C. Başbakanlık Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Elektronik Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı.
DMİ (2011). Uşak Meteoroloji İstasyonu Rasat Kayıtları, Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Elektronik Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı.
DSİ (1967). Kütahya ve Gediz Ovası Hidrojeolojik Etüt Raporu, Ankara: DSİ Genel Müdürlüğü.
EKİM, Tuna, KOYUNCU, Mehmet, VURAL, Mecit, DUMAN, Hayri, AYTAÇ, Zeki, ADIGÜZEL, Nezaket (2000). Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı, Ankara: Türkiye Tabiatını Koruma Derneği Yayınları.
ERİNÇ, Sırrı (1977). Vejetasyon Coğrafyası, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
ERİNÇ, Sırrı (1996). Klimatoloji ve Metodları (4. Baskı), İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım.
EROL, Oğuz (1999). Genel Klimatoloji (5. Baskı), İstanbul: Çantay Kitabevi.
GÜNAL, Nurten (1995). „‟Gediz Havzasının İklimi‟‟, Türk Coğrafya Dergisi, S. 30, s. 67-96.
GÜNAL, Nurten (2003). Yukarı Gediz Havzası‟nın Bitki Coğrafyası, İstanbul: Çantay Kitabevi.
GEMİCİ, Yusuf (1988). “Akdağ (Afyon-Denizli) ve Çevresinin Vejetasyonu”, Doğa Türk Botanik Dergisi, S. 12 (1), s. 8-57.
GEMİCİ, Yusuf, ŞIK, Levent (1992). „‟Türkiye Florasında Endemizm‟‟, Tarım ve Köy Dergisi S. 74, s. 11-22.
KÜTAHYA ORMAN BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ (2004). Gediz Orman İşletme Müdürlüğü 2004 Yılı Çalışma Programı, s. 17-77.
MATER, Barış (1998). Toprak Coğrafyası, İstanbul: Çantay Kitabevi.
MTA (2002). 1/500.000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları İzmir Paftası, No: 7, Ankara: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi.
OGM (2013). Uşak Orman İşletme http://denizliobm.ogm.gov.tr/Sayfalar/Uşak-Orman-İşletme-Müdürlüğü.aspx Müdürlüğü Orman İstatistikleri.
ÖZAV, Lütfi (1995). „‟Turizm Açısından Murat Dağının Önemi‟‟, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, S. 4, s. 57-78.
SEMENDEROĞLU, A, AYTAÇ, A.S. (2005). Murat Dağının Vejetasyon Coğrafyası, Ulusal Coğrafya Kongresi (Prof. Dr. İsmail Yalçınlar Anısına), 29-30 Eylül 2005, İstanbul: Bildiriler Kitabı, s. 649-657.
SEMENDEROĞLU, A, AYTAÇ, A.S. (2012). The Local Biomes (Geo-Biomes) of Mount Murat From a Geo-Ecological Perspective, West of Turkey, TheJournal of Academic Social Science Studies, Volume 5 Issue 7, p. 609-632.
SEMENDEROĞLU, A, AYTAÇ, A.S.(2012). The Geo-Ecological Regions And Divisions Of Mount Murat, West Of Turkey, Gaziantep UniversityJournal of Social Sciences, 11(4): 1306-1330.
TEL, A. Zafer (2012). “Bazı Endemik Bitkilerin Kütahya‟daki (Türkiye) Yayılış Alanları ve Yeni IUCN Tehlike Kategorilerine Göre Yeniden Değerlendirilmesi”, Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi S. 13(1) s. 88-108. http://edergi.artvin.edu.tr
TOPRAKSU (1972). Kütahya İli Toprak Kaynağı Envanter Raporu, Ankara: T.C. Köyişleri Bakanlığı Topraksu Genel Müdürlüğü Toprak Etütleri ve Haritalama Dairesi.
TOPRAKSU (1974). Gediz Havzası Toprakları, Ankara: T.C. Köyişleri Bakanlığı Topraksu Genel Müdürlüğü Toprak Etütleri ve Haritalama Dairesi.
TORLAK, Hasan, VURAL, Mecit, AYTAÇ, Z.eki (2010). Türkiye‟nin Endemik Bitkileri, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
TUNCEL, Metin, DOĞANER, Suna (1992). „‟Kütahya‟da Kaplıca Turizmi‟‟, Ege Coğrafya Dergisi S. 6, s. 47-60.
YALÇINLAR, İsmail (1955). „‟Banaz Çayı Havzası ve Uşak Civarında Bünye ve Morfoloji Araştırmaları‟‟, Türk Coğrafya Dergisi S. 13-14.
YALÇINLAR, İsmail (1970). „‟Batı Anadolu‟nun Strüktür ve Relief Şekilleri Üzerine Müşahedeler‟‟, Türk Coğrafya Dergisi Cilt. 9, S. 17, s. 69-92.