BİR ÖLÜM SOSYOLOJİSİ DENEMESİ BAĞLAMINDA İKTİSADİ HAYATA MEZARLIKLARDAN BAKMAK: SAFRANBOLU ÖRNEĞİ

Topluluklar, ilk zamanlardan itibaren ölümü ve ona ait dünyayı anlamlandırmaya çalışmışlardır. Bir tarafta ölümsüzlük arzusu ve ölüme karşı duyulan korku ön plana çıkmıştır. Diğer tarafta ise ölüm etrafında gelişen topluluk imajları ve merasimleri söz konusu olmuştur. Ölüm etrafında gelişen bu inanç, ritüel, algılama ve merasimler farklı coğrafyalarda değişik şekillerde günümüze kadar varlığını devam ettirmiştir. Ölüm sonrası yapılan törenlerde, ortak bir dayanışmanın oluştuğu görülür. Bu törenler insanların sosyal bir etkileşim içerisinde girdiği bir ortamın oluşmasına da kaynaklık etmektedir. Böylece bu durum, törenlerin ve inançların toplumsal işlevi olarak yorumlanır. Bu törenler aynı zamanda bireyin sosyalleşmesine katkıda bulunmakla birlikte toplumsal kültürün kazanılmasına ve bir sonraki kuşaklara aktarılmasında önemli bir görev üstlenmektedir. Ölümün oluşturmuş olduğu en belirgin kültürel motiflerden birisi de mezartaşlarıdır. Mezartaşlarını, Türklerde Balbal dikme geleneğinin İslam kültürüyle birlikte dönüşen kültürel bir biçimi olarak yorumlamak mümkündür. Mezartaşlarında ölen kişinin yaşı, cinsiyeti, mesleği, ekonomik durumu ve soyu gibi bir çok unsurun ön plana çıktığı ve aktarıldığı görülür. Böylece mezartaşına bakarak kişinin ne iş ile uğraştığını tespit etmek ve hayatının kısa bir özetini de bulmak mümkündür. Bu çalışma, temelde "ölüm" etrafında oluşan sosyal tutumlardan hareketle iki başlık etrafında kurgulanmıştır. İlk olarak "ölüm sürecinde ve sonrasındaki ritüellerin ve kültürel davranışların sosyolojik çözümlemesini" yapmış olan bu çalışma, sonrasında "Safranbolu'da Türk-İslam Kültürü etkisiyle oluşmuş ölüm ve mezarlık kültürüne" odaklanmıştır. Çalışmanın ikinci ayağında Safranbolu'nun geleneksel meslek hayatı, bu meslekleri yansıtan mezartaşlarındaki yazıtlardan yola çıkarak yorumlanmıştır. Çalışmanın en önemli amaç ve iddialarından birisi, mezartaşları üzerinden yapılmış bu yorumlamanın, Safranbolu'nun eski ticari ve sosyal hayatına dair bulguları farklı bir perspektiften çözümlemiş olmasıdır

AN ESSAY OF DEATH SOCIOLOGY IN THE CONTEXT LOOKING AT GRAVEYARDS THROUH ECONOMIC LIFE GLASSES: THE CASE OF SAFRANBOLU

Ceremonies, beliefs, rituals and similar community activities are the parts of giving meaning to death and its nature since existence of humanity. Ceremonies which made after death are composed of solidarity in a society. These ceremonies are the source of creation of an environment into people's social interaction. This composition is interpreted as the social function of the ceremonies and beliefs. That social function of ceremonies is contribute with the socialization of the individual to social culture plays an important role in the acquisition and transfer of the next generations. In these socialization process, one of the remarkable cultural motifs of death is tombstones. The tombstones can be seen as a cultural form of Turk’s Balbal into the Islamic culture. Tombstones have been stand out the ancients' age, sex, occupation, economic status, lineage and son on. By the way, when we look at the tombstone, it is also possible to find a short summary of his/her life identifying economic background of that person. This study is organized around two topics which are consist of “death” basically. First, sociological analysis includes disappearance of cultural behaviors and rituals during and after the process of death has done. After that focused on burial which we can see in Safranbolu graveyard carries the culture of the Turkish-İslamic synthesis. In the second part of the study is interpreted that traditional profession life in Safranbolu based on the inscriptions reflect to the gravestone. One of the most important objectives and claims of the study made out of gravestones in this interpretation is solved from a different perspective that Safranbolu signs of old commercial and social life

___

ALTINAY, M. Peruzat (2010): “Karabük”, (iç) Kuruluşundan Bugüne Karabük ve Demir Çelik Sempozyumu (2-3 Nisan 2010) –Bildiriler Kitabı, Karabük Valiliği Yayınları, Karabük.
BURKE, Peter (2003): Afişten Heykele Minyatürden Fotoğrafa Tarihin Görgü Tanıkları, Kitap Yayınevi, Ġstanbul.
ELDEM, Edhem (2005): İstanbul’da Ölüm Osmanlı-İslam Kültüründe Ölüm ve Ritüelleri, Osmanlı Bankası ArĢiv ve AraĢtırma Merkezi Yayınları, Ġstanbul.
ELIADE, Mircea (1999): Şamanizm – İlkel Esrime Teknikleri, Çev., Ġsmet Birkan, Ġmge Kitabevi, Ankara
ERÖZ, Mehmet (1992): Eski Türk Dini (Gök Tanrı İnancı) ve Alevîlik Bektaşîlik, Türk Dünyası AraĢtırmaları Vakfı Yayınları, Ġstanbul.
GRIMSHAW, Anna (2001): The Etnographers’s Eye: Ways of Seeing in Anthropology, Cambridge Universit Press, Cambridge.
GUMILEV, Lev Nikoloyeviç (2002): Eski Türkler, Çev., D. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, Ġstanbul.
GÜLENSOY, Tuncer (1989): Orhun’dan Anadolu’ya Türk Damgaları, Türk Dünyası AraĢtırma Vakfı Yayınları, Ġstanbul.
ĠNAN, Abdülkadir (1976): Eski Türk Dini Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, Ġstanbul.
ĠNAN, Abdülkadir (1995): Tarihte ve Bugün Şamanizm - Materyaller ve Araştırmalar, 4. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
KARACA, Faruk (2001): “Mezar Taşlarına Yansıyan Şekliyle Türk Kültüründe Hayat ve Ölümle İlgili Bazı Değerlendirmeler”, Ġslami AraĢtırmalar Dergisi, cilt:14, sayı:3-4, ss.501-512.
KARAMAĞARALI, Beyhan (1972): Ahlat Mezartaşları, Güven Matbaası, Ankara.
KUġOĞLU, Mehmet Zeki(1984): Mezar Taşlarında Hüve'l-Baki (Mezarlarımız). Ġstanbul.
KÜTÜKOĞLU, Mehmet (2012): Türkiyenin İlk Ağır Sanayi Kenti Karabük, Karabük Valiliği Yayınları, Karabük.
MEAD, Margaret (1995): “Visual Antropology in a Dicipline of Wors”, (edt) Paul Hockings, Principles of Visual Antropology, Mouton De Gruter, New York.
NEUMAN, Lawrance W. (2007): Social Research Methods, Allyn&Bacon, Boston. ÖRNEK, Sedat Veyis (1979): Anadolu Folklorunda Ölüm, Ankara Üniversitesi Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara.
PINK, Sarah (2007): Doing Visual Ethnography, SAGE Publication, London.
ROUX, Jean-Paul (1999): Altay Türklerinde Ölüm, Çev., Aykut Kazancıgil, Kabalcı Yayınevi, Ġstanbul.
ROUX, Jean-Poul (1994): Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Çev. Aykut Kazancıgil, ĠĢaret Yayınları, Ġstanbul.
RUBY, Jay (1996): “Visual Antropology, In Encyclopedia of Cultural Anthropology”, (edi)
David L. and Melvin E., Henry Holt and Company, New York.
SEVĠM, Nidayi (2010): Medeniyetimizin Sessiz Tanıkları, Kitapdostu Yayınları, Ġstanbul.
STOCKING, George W. (1992): The Ethnographer’s Magic and Other Essays in the History of Anthropology, The University of Wisconsin Press, Wisconsin.
SÜMER, Faruk (1999): Oğuzlar –Türkmenler, 5. Basım, Türk Dünyası AraĢtırmaları Vakfı Yayınları, Ġstanbul.
TUNÇÖZGÜR, Ünsal (1999): Dünü ve Bugünü ile Safranbolu, Metaksan, Ankara.
VIDICH, Arthur and LYMAN, Stanford (1994): “Qualitative Methods: Their History in Sociology and Anthropology”, (edt) Denzin&Lincoln), Handbook of Qualitative Research, SAGE Publications, California. Bir Ölüm Sosyolojisi Denemesi Bağlamında Ġktisadi Hayata Mezarlıklardan… 1115 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/12 Fall 2013
YAZICI, Erdinç (2010): “Şehir-Kültür-Kimlik Karabük: Bir Sanayi Şehrinin Doğuş Hikâyesi”, (iç) Kuruluşundan Bugüne Karabük ve Demir Çelik Sempozyumu (2-3 Nisan 2010) –Bildiriler Kitabı, Karabük Valiliği Yayınları, Karabük. Karabük Valiliği Yayınları, Karabük.
YILDIRIM, Ġskender (2005): Ankara ve Tokat İllerinde Yaşayan Bakırcılık Üzerine Görsel Etnografik Bir Çalışma, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Halkbilim Ana Bilim Dalı, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ankara.