ÇANAKKALE CEPHESİ’NDEN MİLLİ MÜCADELE’YE BİR ZABİT (HASAN REMZİ FERTAN VE HATIRÂTI)

Türk tarihinin en önemli dönemi şüphesiz Balkan Harbi (1912) ile başlayıp Milli Mücadele (1922) ile nihayete ermiş on yıllık muharebeler silsilesidir. Bu süreçten en çok etkilenenler ise muharebelere katılmış binlerce asker ve onların yakınlarıdır. Bu askerlerden biri de 1308 [1892] doğumlu Hasan Remzi (Fertan) Bey'dir. Onun, "Hayatımdan Parçalar: Çocuklarıma" şeklinde isimlendirdiği, çalışmamızın da konusunu teşkil eden hatıratı bu hazîn yıllarının bir gazinin kaleminden özetidir. Balkan Harbi başladığında Hasan Remzi Bey Harbiye'de öğrencidir. Çatalca'dan gelen top seslerini duyduğunda cepheye koşmayı arzu eder. Onun "Neticede bütün Rumeli elden gitti. Yüz binlerce Türk ve İslam boğazlandı, iffetler payimal oldu. Türk namusu lekelendi. Türk askerinin şecaat ve şehameti idaresiz ellerde bir müddet için söndü." sözleri hatıratının mahiyeti hakkında bize fikir vermektedir. Hasan Remzi Bey hatıratında Çanakkale Zaferi'nin ardındaki esas unsura da değinmeden geçmez: Zaferin kazanılmasında siperlerdeki aslan yürekli Mehmetçiğin her şartta zafere inanmasıdır. Zira onun manevi kuvveti elindeki süngüsüdür. Çanakkale'de kazanılan zaferin hakkını böylece vermektedir. Kafkas Cephesi için söylediği "Mezbahayı andırdı, giden gelmez cephesi oldu." sözü ile de Birinci Dünya Harbi'nin önemli iki cephesinin de mukayesesini yapmaktadır. Esaret hayatı ve çektikleri, İstanbul'a dönüş ve mütareke dönemi İstanbul onun hatıratında yer alan önemli ayrıntılardır. Hasan Remzi Bey, Birinci Dünya Harbi'nin nerede ise bütün cephelerine katılmıştır. İngilizlerin Çanakkale'den tahliyesini görmüş, buradan Temmuz 1916'da Kafkas Cephesi'ne gönderilmiştir. Rus birliklerinin Şubat 1917 devrimi ile birlikte Anadolu'dan çekilmesi sonrası Filistin Cephesi'ne intikal etmiş, Filistin'den Türk orduları ricat ederken kendisi de İngilizlere esir düşmüştür. Esaret hayatı, İstanbul'a dönüşü, Anadolu'ya geçişi ve Milli Mücadele yılları onun hatıralarının ana hatlarını teşkil etmektedir

AN OFFICER FROM THE BATTLE OF GALLIPOLI TO THE TURKISH WAR OF INDEPENDENCE (HASAN REMZİ FERTAN AND HIS MEMOIRS)

The most important time period of Turkish history is, without doubt, the chain of wars and battles starting from the Balkan War and ending with the Turkish War of Independence. Exluding the Battle of Gallipoli, this process had deep adverse effects on both the soldiers and on the country itself. People most affected by this process were thousands of soldiers who experienced these battles. One of these soldiers was Hasan Remzi Bey born in 1308 [1892]. His memoirs entitled by himself as "Pieces from my Life: to my Children" was a summary of the history of the wars that lasted a decade starting from the Battle of Gallipoli and ending with the Turkish War of Independence. When the Balkan War began, Hasan Remzi Bey was still a cadet in the Turkish Military Academy of Harbiye. When the enemy forces advanced towards the Turkish capital and the sound of artillery coming from the Çatalca defensive lines could be heard from Istanbul, he was eager to rush to battle as, according to his own expressions, the entire Rumelia was lost, hundreds of thousands of Turks and Muslims were massacred, many were raped, Turkish honor was tainted and both the courage and the fighting power of Turkish soldiers were rendered ineffective due to incapable administrators. Hasan Remzi Bey, who fought in the Balkan War, also served in almost all of the Turkish fronts of World War I including the Battle of Gallipoli. He witnessed the British withdrawal from Gallipoli and he was later sent to serve in the 2nd Army fighting in the Caucasian Front in July 1916. Following the withdrawal of Russian forces from the eastern frontier as a result of the February Revolution, he was transferred to the Palestinian Front where he would be captured as a prisoner of war by the British forces during the retreat of the Turkish armies from Palestine. His life of captivity, arrival in Istanbul and crossing over to Anatolia to fight in the Turkish War of Independence would form the outlines of his memoirs

PDF

___

ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi: 1914-1980, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 1989.
BALKAYA, İhsan Sabri (2013), “Balkan Savaşlarının 100. Yılında Bolayır Muharebesi ve Saşköy Çıkarması Yenilgisi ve Yapılan Tartışmalar” Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, ISSN: 1308-2140, Volume 8/5 Spring 2013, p. 91-100.
BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, c. II, Kısım II, Türk Tarih Kurumu Yayınları Ankara 1991.
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Sina-Filistin Cephesi, c. 4, Kısım II, Genel Kurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara 1986.
BELEN, Fahri, Türk Kurtuluş Savaşı, Başbakanlık Yayınları, Ankara 1973.
EĞİLMEZ, Mümtaz Şükrü, Milli Mücadele’de Bursa, Tercüman Yayınları, İstanbul 1981.
ERDEMİR, Lokman, Çanakkale Savaşı: Siyasi, Askeri ve Sosyal Yönleri, Gökkubbe Yayınları, İstanbul 2009.
FERTAN, Hasan Remzi, Hayatımdan Parçalar: Çocuklarıma, Mehmet Remzi Fertan Koleksiyonu.
HALAÇOĞLU, Ahmet, Balkan Harbi Sırasında Rumeli'den Türk Göçleri: (1912-1913), Türk Tarih Kurumu Ankara 1994.
HÜLAGÜ, Orhan, Milli Mücadele’de Bursa, Emre Yayınları, İstanbul 2001.
İbrahim Naci, Allahaısmarladık: Çanakkale Savaşı’nda Bir Şehidin Günlüğü, Yay Haz. Lokman Erdemir, Seyit Ahmet Sılay, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2013.
KARABEKİR, Kazım, Birinci Cihan Harbine Neden Girdik, c. II, Emre Yayınları, İstanbul 1994.
KELEŞ, Zülâl, “Cafer Tayyar Eğilmez 1877-1958” Kurtuluş Savaşına Yön Verenler: Cumhuriyetin Kuruluşu’nun 70. Yıl Armağanı, Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara 1994, ss. 151-162.
KURAT, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara 1987.
RUDENNO, Victor, Gelibolu Denizden Saldırı, Çev. Dilek Cenkçiler, ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık, Ankara 2009.Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi: Osmanlı Devri: Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi: Çanakkale
Cephesi Harekâtı (Haziran 1914- 25 Nisan 1915), c. 5, I. Kitap, Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, Ankara 1993.
Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi: Osmanlı Devri: Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi: Çanakkale Cephesi Harekâtı (Haziran 1914- 25 Nisan 1915), c. 5, III. Kitap, Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, Ankara 1993.
Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi: Balkan Harbi Garp Ordusu Karadağ Cephesi, C. III, 3. Kısım, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Ankara 1984.
Türk İstiklal Harbi: Batı Cephesi, c. II, Kısım III, Genelkurmay Başkanlığı Harp Tarihi Dairesi, Ankara 1966.
TURAN, Mustafa, Siyasi ve Hukuki Açıdan Milli Mücadele, Berikan Yayınevi, Ankara 2011.
TURAN, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, Bilgi Yayınevi, İstanbul 1992.
ÖZALP, Kazım, Milli Mücadele 1919 1922, c. I, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1971.