MİLAS (MESUDİYE) BAKIR MADENİ (1750-1816)*

Karadeniz'in uluslararası ticarete açılmasının öncesinde Milas (Mesudiye) kazasında ortaya çıkarılan bakır madeni Gümüşhane madenleri havzasının batıdaki en uç noktasında bulunuyordu. Maden bulunduktan sonra Gümüşhane Maden Eminlerinin kontrolünde kalmış, akabinde eminlerin elinden alınarak Vakf-ı Hümayun'a bağlanmıştır. Önce İstanbul merkezde bulunan ileri gelenler tarafından iltizam edilen madenin yeni statüsü, madenci, amele ve teknik eleman konusunda bağımlı olduğu Gümüşhane eminlerinin desteğinin azalmasına veya çekmesine sebep olduğunu göstermektedir. Madenin gelirleri düşüp işletilemez noktaya gelince tekrar Gümüşhane Maden eminlerine iltizam edilmiştir. Maden, merkezi hükümet ile yereli temsil eden maden eminleri arasında bir nüfuz mücadelesi alanı haline geldiği anlaşılmaktadır. Çünkü maden işletme aşamasında önemli problemlerle karşılaşmıştır. Yetişmiş teknik eleman eksikliği, madeni su basması bu problemlerden bazılarıdır. Ayrıca maden çevresinde gelişen ayanlar arasındaki mücadele üretimi olumsuz etkileyen bir başka unsurdur. Devlet, Milas Bakır Madeni Mukataasını iyileştirmek ve yükseltmek için çeşitli tedbirler almaya çalışmıştır. Gümüşhane eminlerinin madene destek çıkmalarını istemek, bölgedeki güçlü ayanların maden imtiyazını almalarını sağlamak, iltizamı kademeli bir şekilde artırmak, çıkarılan madenin naklini ve vergilendirilmesini kolaylaştırmak bu tedbirlerden bazılarıdır. Ancak XIX. Yüzyılın başlarından itibaren işletildiğine dair bir bilgiye ulaşılamayan madenin zamanla terk edildiği ve kapandığı anlaşılmaktadır. XIX. Yüzyılın ikini yarısında yeniden açıldığı anlaşılan maden Cumhuriyetin ilk yıllarında gayrimüslimlerin bölgeden gönderilmeleriyle tekrar kapanmıştır. Bu çalışma yerel ölçekte bir madenin açılması, işletilmesi ve kapanması sürecinde yaşanan ilişkileri incelemeyi amaçlamıştır.

MILAS (MESUDIYE) COPPER MINE (1750-1816)

Copper mines of Milas (Mesudiye) was the end point of Gumushane mining basin before opening of Black Sea to international trade. The mine was under the control of Gumushane Maden Emins and after that it controled by Vaqf-ı Humayun (Foundation of Ottoman Dynasty). We can understand that Gumushane Maden Emins took their support about supplying miners to the mine because of this new statue. The mine became almost inoperable so Ottoman administrators gave back the tax farming right (iltizam) to Gumushane Emins. It is understood that the mine had been an area of struggle for influnce between local authorities and central goverment. Because the mine had faced alot of problems at operation period. For example lack of qualified personel and mine flooding. İn addition struggle between ayans around the mine area is another negative factor about the production of the mine. The state took some precautions for making the Milas Copper Mine mor profitable. Requesting support for the mine from Gumushane Maden Emins, enabling powerful local ayans to receive tax farming rights, gradually increasing the taxes, facilitating the taxation and transportation are a few of those precautions. But, since there is no new information about the mine beginning forum XIX. century, we can understand that the mine was abondoned and closed. As we could follow the mine had opened again in the second half of XIXth century but it was closed after deportation of non-moslem subjects at early years of republic period. The main aim of this article is to study a local mine's opening, operating and closing processes.

___

  • Arşiv Belgeleri
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Darphane, 121, 744, 1065, 1134, 1272, 1698, 2397, 2642, 2700, 2764, 2826, 2909, 2920, 3006, 3018, 3038, 3046, 3129, 3236.
  • Cevdet Dahiliye, 1669.
  • Makale ve Kitaplar
  • ALTUNBAY, Mustafa, 15-18. Yüzyıllar Arasında Osmanlı Devleti'nde Madenler ve Madencilik, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon 1998.
  • --------"XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Gümüşhane ve Yöresinde Madencilik Faaliyetleri", Trabzon Tarihi Sempozyumu 6-8 Kasım 1998, Trabzon 1999, s.383-391.
  • --------, "1780'de Merkeze Gönderilen Bir Belgeye Göre Gümüşhane Yöresi Madenlerinin Durumu ve Madencilerin Devletten Beklentileri", Trabzon ve Çevresi, Uluslararası Tarih, Dil, Edebiyat Sempozyumu, Trabzon 2002, s. 279288.
  • BAŞ, Mithat, Mesudiye Tarihi, Sosyal Ekonomik ve Kültürel Yapısı, İstanbul 1982.
  • BAY, Abdullah, Trabzon Eyaletinde Mütegallibe Hareketleri ve Âyanlık, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum 2007.
  • BEŞİRLİ, Mehmet,"Tokat Bakır Kalhanesinde Tasviye İşlemleri ve İstanbul'a Sevkiyatı (1793- 1840), Tarih İncelemeleri Dergisi, XIX/1, Temmuz 2004, s.9-39.
  • ------- "Tokat Bakır Kalhanesinin Yönetimi (1793-1853)", Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.14, S.1, Elazığ 2004, s.229-258.
  • FROQHİ, Suraiya, "Krizler ve Değişim", Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi II, İstanbul 2004, s.662.(545-758)
  • KARAGÖZ, Rıza, Canikli Ali Paşa, Ankara 2003.
  • KÖSE, Osman, "XIX. Yüzyılda Gümüşhane Madenleri", Trabzon ve Çevresi, Uluslararası Tarih, Dil, Edebiyat Sempozyumu, Trabzon 2002, s. 289-312.
  • SAYLAN, Kemal, "Ordu ve Giresun Yöresinde Madenler ve Maden İşletmeciliği (1860-1914),
  • OTAM, Sayı 25/Bahar 2009, Ankara 2011, s.167-182.
  • TIZLAK, Fahrettin, Osmanlı Döneminde Keban-Ergani Yöresinde Madencilik (1775-1850), Ankara 1997.
  • -------- "Osmanlı Devleti'nde Madencilik", Osmanlı III, Ankara 1999, s.313-319.