OSMANLI DEVRİNDE VİZE SANCAĞINDAKİ SELÂTİN VE ÜMERA VAKIFLARI(1530-1613)*

Bu makalede 1530 tarihli Vize sancağı muhasebe-i icmal defteri ile 1613 tarihli Vize sancağı evkaf defterinin verdiği bilgiler çerçevesinde Vize sancağı kazalarında gelir kaynakları bulunan selâtin ve ümera vakıfları incelenmiştir. Bu bağlamda vakıfların takriben 80 yıllık süreçte geçirdiği değişimler ile onların gelir miktarlarında görülen artış ve azalışlar çalışmamızda ortaya konulmaya çalışılmıştır. Vize sancağında kurulan vakıflar sayesinde sancağın sosyal ve ekonomik olarak geliştiği ve buna müteakip, kurulan bu vakıflar sayesinde bölgenin şehirleşmesini tamamladığı bilinmektedir. İstanbul ile Balkanlar arasında önemli bir köprü vazifesi gören Vize bölgesi, kısa bir sürede sultanlar, üst düzey devlet ricali ve halktan hayır sahiplerinin tahsis ettiği vakıflar sayesinde kurulan imaret siteleri ile Müslüman Türk şehri kimliğine bürünmüştür. Vize sancağına tabi kazalarda selâtin ve ümera vakıflarına önemli oranda gelir sağlayan karyelerin olduğu çalışmamızda tespit edilmiştir. Şüphesiz ki, Vize bölgesinin imparatorluğun başkenti İstanbul'a çok yakın olması ve bu bölge topraklarının oldukça verimli ve buna bağlı olarak da gelir miktarlarının yüksek olması selâtin ve ümera vakıflarına tabi karyelerin bu bölgede yoğunlaşmasına sebep olmuştur. Çalışmamızın nihayetinde, Vize sancağındaki selâtin ve ümera vakıflarının sosyo-ekonomik yapı içerisinde oynadığı roller ortaya konulmuştur. Osmanlı devri Vize sancağı vakıflarının hem gelirleri hem de nüfuz ettiği alanlar açısından Osmanlı vakıf uygulamaları içerisinde müstesna bir yer teşkil ettiği anlaşılmıştır.

SELATIN AND UMERA FOUNDATIONS IN THE DISTRICT OF VIZE DURING THE OTTOMAN EMPIRE (1530-1613)

This study examined selatin foundations (the foundations established by sultans) and umera foundations (the foundations established by emirs), which had sources of income in the townships of Vize district, within the bounds of possibility provided by the accounting summary book of Vize district dated 1530 and the book of foundations of Vize district dated 1613. The changes experienced by these foundations as well as the increases and decreases in their sources of income in approximately 80-year period were revealed in this study. It is known that the foundations established made a great contribution to the social and economic development of Vize district, and enabled the urbanization of that region. Standing as a bridge between Istanbul and the Balkans, Vize region changed into a MuslimTurkish city with the alms houses created by the foundations established by sultans, state dignitaries, and benefactors among the common people in a short span of time. This study concluded that there were villages bringing a considerable amount of income to selatin and umera foundations in townships affiliated to the district of Vize. It is surely beyond doubt that the fact that Vize region was very close to Istanbul, the capital of the empire, and the soils of that region were quite productive and incomegenerating caused the villages subject to selatin and umera foundations to become dense in that region. At the end of our study, we tried to elaborate the roles Vize foundations played in socio-economic structure. İt is understood that in the Ottoman period Vize foundations had a significant place within the practice of Ottoman foundations with regard to both their revenues and their spheres of influence.

PDF

___

1- Arşiv Kaynakları
BOA. Tapu Tahrir Defteri (Muhasebe-i İcmal Defter), Defter No: 370, 1530 (M).
BOA. Tapu Tahrir Defteri (Mufassal Defter), Defter No: 194, 1539 (M).
BOA. Tapu Tahrir Defteri (Evkaf Defteri), Defter No: 541, 1613 (M).
TK. KKA. Tapu Tahrir Defteri (Timar İcmal Defteri), Defter No: 310, 1568 (M).
2- Araştırma ve İncelemeler
AKGÜNDÜZ, Ahmet. İslâm Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, İstanbul 1996.
BARKAN, Ömer Lütfi. "H. 933-934(1527-1528) Yılına Âit Bir Malî Bütçe Örneği", İFM, XV/1- 4, İstanbul 1954, s. 249-343.
BARKAN, Ömer Lütfi. "Osmanlı İmparatorluğu'nda Toprak Vakıflarının İdarî Malî Muhtariyet Meselesi", THTD, I, İstanbul 1944, s. 11-25.
BARKAN, Ömer Lütfi. "Şehirlerin Teşekkül ve İnkişafı Tarihi Bakımından Osmanlı İmparatorluğunda İmaret Sitelerinin Kuruluş ve İşleyiş Tarzına Ait Araştırmalar", İFM, XXIII/1-2, İstanbul 1963, s. 239-296.
BERKİ, Ali Himmet. "Vakıf Kuran İlk Osmanlı Padişahı", VD, V, Ankara 1962, s. 127-129.
BERKİ, Şakir. "Vakıflar", Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 38/1, Ankara 1981, s. 133-164.
BEŞİRLİ, Mehmet. "Vakıf Kurumunun Önemi ve Tokat'ta Hamza Bey Evkafı Üzerine Bazı Bilgiler", History Studies, 2/1, 2010, s. 32-44.
CEYLAN, Mehmet Akif. "Vize'de (Kırklareli) Yerleşmenin Gelişimi", Marmara Coğrafya Dergisi, 23, İstanbul 2011, s. 53-92.
GÖKBİLGİN, M. Tayyib. XV-XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livası, İstanbul 1952.
GÜNDÜZ, Samettin-AYDIN, Yunus. "İslam'da Vakıf Müessesesi: Selçuklu ve Osmanlılarda Vakıflar", TDA, sayı: 164, İstanbul 2006, s. 131-138
HOCA SADETTİN EFENDİ, Tacü't Tevarih I, (haz. İsmet Parmaksızoğlu), Ankara 1999.
İNALCIK, Halil. "Polunya (Apollunia)- Tanrı-Yıkdığı Osmanlı Rumeli Fetihleri Kronolojisinde Düzeltmeler", Prof. Dr. Mübahat S. Kütükoğlu'na Armağan, İstanbul 2006, s. 27-57.
KAZICI, Ziya. Osmanlı Vakıf Medeniyeti, İstanbul 2003.
KAZICI, Ziya. İslamî ve Sosyal Açıdan Vakıflar, İstanbul 1985.
KILIÇ, Orhan. "1571 Tarihli Mufassal Evkaf Tahrir Defterine Göre Erçiş, Bargiri(Muradiye) ve Muş Vakıfları", OA, XXIV, İstanbul 2004, s. 243-255.
MUSTAFA NURİ PAŞA, Netayicü'l-Vukuât, II, İstanbul 1327.
ÖMER HİLMİ EFENDİ, İthâfü'l-Ahlâf fi Ahkâmü'l-Evkâf, Ankara 1977.
ÖZTÜRK, Kadir. Bütünüyle Vize Tarihi, Coğrafyası ve Turistik Önemi, İstanbul 1959.
ÖZTÜRK, Nazif. "Yeni Vakıfların Amaç Kavramları Üzerine Bazı Düşünceler", VD, XXV, Ankara 1995, s. 291-296.
ÖZTÜRK, Nazif. Menşei ve Tarihî Gelişimi Açısından Vakıflar, Ankara 1983.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı. "Gazi Orhan Bey Vakfiyesi", Belleten, V/19, Ankara 1941, s. 277- 288.
ÜLKEN, Hilmi Ziya. "Vakıf Sistemi ve Türk Şehirciliği", VD, IX, Ankara 1971, s. 13-37.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin. "Vakıf", İA, XIII, s. 153-172.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin, "Müessese-Toplum Münâsebetleri Çerçevesinde XVIII. Asır Türk Toplumu ve Vakıf Müessesesi", VD, XV, Ankara 1982, s. 23-53.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin. "Osmanlılar Döneminde Türk Vakıfları Ya da Türk Hayrât Sistemi", Osmanlı, V, Ankara 1999, s. 17-33.