MEVLEVÎ GÜLBANKLARI VE MEVLEVÎ GÜLBANKLARININ İŞLEVSEL AÇIDAN TAHLİLİ

Gülbanklar, Türk sözlü kültürünün önemli ürünleridir. Gülbank çekmek-okumak; sosyal hayatta, askerî ve dinî-tasavvufî kültürde yaygın bir uygulama olmuştur. Mevlevîliğin âdâb ve erkânına ait hemen her ritüelde gülbank çekilmektedir. Mevlevî gülbankları, diğer tasavvuf ekollerinin gülbanklarına benzemekle birlikte şekil, içerik ve işlev açısından özgün bir yapıya sahiptirler. Mevlevî gülbankları, kalıp ifadelerle başlar ve kalıp bir ifadeyle sona erer. Bu gülbankların tamamında Hz. Ali, Şems-i Tebrîzî ve Mevlânâ'ya atıf yapılmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Mevlevî gülbanklarını işlevsel metot açısından tahlil etmektir. Çalışmada, Mevlevîliğe ait ulaşabildiğimiz tüm gülbank metinleri ve bu metinlerin varyantları tahlil edilmiştir. Gülbanklar, Mevlevîliğin temel ayinlerinin yanında; geçiş dönemleri, yemek, çile çıkarma gibi diğer ritüellerde de okunmaktadır. Gülbankların temel işlevi, mevcut ritüeli kutsamaktır. Bunun yanında, her ritüelde okunan gülbankın farklı bir anlamı ve işlevi vardır. Mevlevî ritüelleri, kadim bir geçmişe sahiptirler ve gülbanklar da bu ritüellerin ruhunu yansıtmaktadırlar. Bu sebeple, gülbanklarda tarihî bir olay, şahıs ya da bir duruma sıkça telmih yapılmaktır. Gülbanklar, tarihî faktörlerin yanında Mevlevî âdâb ve erkânının sosyal ve psikolojik faktörlerinden de etkilenmişlerdir. Gülbank metinleri, birbirlerine çok benzemekle birlikte metinlerin bağlamı göz önüne alındığında her gülbankın özgün ve otantik bir değeri olduğu görülecektir. Çalışmada, kaynak eserlerden yararlanılmış bunun yanında Yenikapı Mevlevîhanesindeki törenler gözlemlenerek metnin bağlamı pekiştirilmiştir.

MAWLAWI GULBANKS AND AN ANALYSIS OF MAWLAWI GULBANKS IN TERMS OF FUNCTIONALIST APPROACH

Gulbanks are among the most important works of Turkish oral tradition. Reciting gulbanks was a common practice in military and Sufi culture. Gulbanks are recited almost in every ritual in relation with Mawlawi rules and conventions. While Mawlawi gulbanks have many things in common with the gulbanks of other Sufi traditions, they possess a unique quality in structure, content and function. Mawlawi gulbanks begin and end with routines. In every this gulbank there is always a reference to Hz. Ali, Shams Tabrizi and Mawl?n?. The objective of this study is to analyze Mawlawi Gulbanks in terms of functionalist approach. In this study, all the gulbank texts and their variants belonging to Mawlawi tradition have been analyzed. Apart from basic Mawlawi rituals, gulbanks are also recited in other rituals such as transition periods, meals, and periods of spiritual retreats (çile).The basic function of a gulbank is to consecrate the present rituals. Besides, each gulbank recited during a different ritual has also a different meaning. Mawlawi rituals date back to old times and gulbanks reflect the spirit of these rituals. Hence, in gulbanks there is often a reference to a historical event or person. Apart from the historical factors, gulbanks have been influenced from the social and psychological factors of Mawlawi rules and conventions. Even though all gulbanks look similar to each other, when the contexts are taken into consideration, it can be clearly seen that each gulbank has a unique and authentic value. In this study, the source texts have been used and the context has been supported through the observations of Mawlawi ceremonies in Yenikapı Mawlawi Lodge.

PDF

___

AHMET EFLÂKÎ (1954), Menakıbü'l-Arifin, Hazırlayan: Tahsin Yazıcı, c. II, Maaarif Basımevi, Ankara.
AHMET RİFAT EFENDİ (2007), Mira'atü'l- Mekâsıd fî Def'i'-l Mefâsid, Hazırlayan: Salih Çift, İstanbul: İz Yayıncılık.
CİLASUN, Ali Haydar (1995), Alevîlik Bir Sır Değildir, İstanbul: Belge Yayınları.
ÇETİN, İsmet (2005), Türk Halk Edebiyatında Hz. Ali, Hazırlayan: Ahmet Yaşar Ocak, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
ÇOBANOĞLU, Özkul (1999), Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları.
DEĞERLİ, Ayşe (2013), "Bir Ritüel Pratiği Üretme Denemesi: Şeyh Gâlib İçin Düzenlenen İlk İhtifal", Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Vol. 8/4 Spring, p. 573-587.
GÖLPINARLI, Abdülbaki (2006), Mevlevî Âdâb ve Erkânı, İstanbul: İnkılap Yayınları.
--------------------------------- (1959), Mevlânâ Celâleddin: Hayatı, Felsefesi, Eserlerinden Seçmeler, III. baskı, İstanbul: İnkılap Yayınları.
-------------------------------- (1953), Mevlânâ'dan Sonra Mevlevîlik, İstanbul: İnkılap Yayınları.
İNAN, Abdülkadir (1976), Eski Türk Dini Tarihi, İstanbul: MEB Yayınları.
İYİYOL, Fatih (2010), Boşnak Halk Kültüründe Türk-Tekke Tasavvuf Geleneğinin İzleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
KALAFAT, Yaşar (1996), İslamiyet ve Türk Halk İnançları, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
KENAR, Mehmet (1993), Büyük Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Birim Yayınları.
KOŞAY, Hamid Zübeyir (2003), "Mevlevîlikte Matbah Terbiyesi", Tasavvuf Kitabı, Hazırlayan: Cemil Çiftçi, İstanbul: Kitabevi Yayınları, s. 381-389.
KUR'AN-I KERİM MEÂLİ (2002), Hazırlayan: Süleyman Ateş, İstanbul: Yeni Ufuklar Yayınları.
KÖPRÜLÜ, Fuad (2007), Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, 10. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.
MUALLİM NÂCÎ (2009). Lügât-i Nacî, Hazırlayan: Ahmet Kartal, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları,
MÜTERCİM ASIM (2000), Burhan-ı Katı', Hazırlayanlar: Mürsel Öztürk ve Derya Örs, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
NOYAN, Bedri (2011), Bütün Yönleriyle Bektaşîlik ve Alevîlik, c. IX, Ankara: Ardıç Yayınları.
ÖCAL, Mustafa (1991), "Âmin Alayı", Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 3, s.63.
ÖGEL, Bahaeddin (1995), Türk Mitolojisi II, Ankara: Türk Tarih Kurumları Yayınları.
ÖZAK, Muzafer (1973), Ziynetü'l-Kulûb, İstanbul: Bahar Matbaası.
RADLOFF, Wilhelm (2008), Türklük ve Şamanlık, İstanbul: Örgün Yayınevi.
SCHIMMEL, Annemarie (2004), İslamın Mistik Boyutları, İstanbul: Kabalcı Yayınları,
SEMSEDDİN SÂMÎ ( H/1318), Kamus-ı Türkî, c. II, İstanbul: Dersaâdet- İkdam Matbaası.
ŞAFAK, Yakup (2011), Mevlevî Gülbankları, II. baskı, Konya: İl Kültür Turizm Müdürlüğü Yayınları.
TOP, Hüseyin (2011), Mevlevî Usûl ve Âdâbı, İstanbul: Ötüken Yayınları.
UZUN, Mustafa (2008), "Türk Tasavvuf Edebiyatında Bir Dua ve Niyaz Tarzı Gülbank", Hazırlayan: Cemil Çiftçi, Tasavvuf Kitabı, s.241-262, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
----------------------- (2004), "Mektep İlahisi ve Gülbangi", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.29, s.10-11.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1988),Osmanlı Devlet Teşkilatlarından Kapıkulu Ocakları: Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı, c. I, Ankara: TTK Basımevi.
YAMAN, Ali (2011), "Alevilikte Ocak Kavramı: Anlam ve Tarihsel Arka Plan", Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, say. 60, s. 43-64.
YAŞAROĞLU, Hasan (2013), "Osmanlı'da Bir Darbe Ve Tahlili: Genç Osman Örneği", Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Vol. 8/7 Summer, p. 705-732.
YAZICI, Mehmet (2013), "Tamamlanmamış Tarihi Bir Portre: Hacı Bektaş-ı Veli", Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Vol. 8/9 Summer 2013, p. 2601-2619.
----------------- (2011), Alevilik, Alevi Deyişlerinin ve Gülbanklarının Sosyolojik Analizi, İstanbul: Çıra Yayınları.