Meşrutiyet dönemi gezi kitaplarında otooryantalist ve oksidentalist söylemler

Edebiyat metinlerinin ‘sadece’ bir edebiyat metni olmadığı, yazıldığı türe katkıda bulunmakla kalmadığı bilinen bir gerçektir. Hemen her edebiyat metni, türünü zenginleştirme ve çeşitlendirmeye katkı sağladığı gibi, yazıldığı dönemin sosyal-siyasal hayatını, ortak zevklerini ve dönem paradigmasını anlamaya da katkıda bulunur. Metnin bu çok yönlü yapısı gezi yazıları için de geçerlidir. Gezi yazıları sadece gezilip görülen yerlerin insan ve mekân odaklı anlatıldığı metinler değildir. Gezginler çoğunlukla, dolaştıkları coğrafyanın özelliklerini, o toplumun kültürel, ekonomik ve sosyal hayatını anlatırken çeşitli imgeler aracılığıyla okurunu etkilemeye, kendi bakış açılarını onlara dayatmaya çalışırlar; metinlerini örerken gizli ya da açık bir yönlendirme çabasına girerler. Bu çalışmada, Meşrutiyet döneminde(1908-1923)kitap olarak basılan, Avrupa’ya yapılan gezilerin anlatıldığı gezi kitaplarının tamamı incelenmektedir. Yedisi Arap alfabeli, dokuzu Latin alfabesine aktarılmış toplam on altı gezi kitabı hakkında kısaca bilgi verilmiş; eserler oto-oryantalizm ve oksidentalizm kavramları çerçevesinde incelenmiştir. Eserlerden yola çıkılarak bir kısım yazarlarda görülen Batı hayranlığının onları yerli oryantalist konumuna yerleştirdiği, bir kısım yazarlardaki Batı düşmanlığının da onları oksidentalist söylemler geliştirmeye sevk ettiği tespit edilmiştir.

Auto-orientalist and occidentalist discourse in the travel books of the constitutional period

It is a known fact that literary texts are not only literary texts but also they contribute the genre of the texts. As almost all the literary texts promote enrichment and variety in the genre, they also help us gain an understanding of social and political life, common ground and paradigm of the period being written. The sophisticated structure of literary texts is valid to travel books. Travel books are not only the texts which include people and place oriented descriptions. Travelers mostly try to impress their readers by a variety of images and lead them explicitly or implicitly, while they describe the geographical features and cultural, economic and social life of the society. In this study, we examine all the travel books which were published in the Constitutional Period and narrated the travels to Europe. A brief information is given about sixteen travel books of which seventh were written in Arabic alphabet and nine were transferred into Latin Alphabet. All the works are examined within the frame of auto orientalism and occidentalism. Based on the works, it is found that some of the writers’ admiration for the West makes them native orientalists and some of the writers’ enmity for the West makes them occidentalists.

PDF

___

ADIVAR Halide Edip, Türkiye’de Şark-Garp ve Amerikan Tesirleri, Can Yay. İstanbul 2009
Ahmet İhsan, Avrupa’da Ne Gördüm, Tuna’da Bir Hafta, Çeviriyazı Alain Servantie-Dr. Fahriye Gündoğdu, Tarih Vakfı Yurt Yay. İstanbul 2007
Ahmet İhsan, Tirol Cephesinde-Ateş Hattında, İstanbul 1917
Ahmet Rasim, Romanya Mektupları, Haz. Rıdvan Yakın, Arba Yay. İstanbul 1988
AKAY Hasan, Cenab Şahabeddin, 3F Yayınevi, İstanbul 2007
AKGÜN Mehmet, Materyalizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Etkileri, Kültür Bak. Yay. Ankara 1988
AKTULUM Kubilay, „Theophile Gautier‟in İstanbul‟unda Betimlemenin Kimi Görünümleri‟ KIBATEK Gezi Edebiyatı Sempozyumu Kitabı, Ankara 2006, 47-64 s.
AKYÜZ Yahya, Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1993’e) Kültür Koleji Yayınları 2, İstanbul 1993
ARLI Âlim, Oryantalizm-Oksidentalizm ve Şerif Mardin, Küre Yay. İstanbul 2009
ASMAİ, Sıklıye-Sicilya Hatırası, Emin Hindiye Matbaası, Kahire 1922
AVANZADE Mehmet Süleyman, Almanya Devleti, Orhaniye Matbaası, İstanbul 1335
BAĞLAMA Cemil, Bir Geçiş Dönemi Aydını Olarak Celal Nuri (İleri) ve Görüşleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2000
BEYATLI Yahya Kemal, Çocukluğum, Gençliğim, Siyasi ve Edebi Hatıralarım, İstanbul Fetih Cemiyeti Yahya Kemal Enstitüsü Yay, İstanbul 1976
BURUMA Ian ve MARGALIT Avishai, Garbiyatçılık, Düşmanlarının Gözünde Batı, Çev. Güven Turan, YKY, İstanbul 2008
Celal Nuri, Kutup Musahabeleri, Çevrimyazı İbrahim Demirci, Mavi Yay. İstanbul 1997
Celal Nuri, Şimal Hatıraları, Çevrimyazı İbrahim Demirci, Mavi Yay. İstanbul 1997
DER Halime, Celal Nuri’nin ‘İttihad-ı İslam’ Adlı Eserinin Tahlil ve Değerlendirilmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 2008
ERSOY Mehmet Akif, Safahat, Haz. Ömer Faruk Huyugüzel, Feza Yay. İstanbul 1994
FABIAN Johannes, Zaman ve Öteki, Çev. Selçuk Budak, Bilim ve Sanat Yay. Ankara 1999
FINDLEY Carter V., Ahmed Midhat Efendi Avrupa’da, Çev. Ayşen Anadol, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1999
FONTANA Josep, Çarpıtılmış Geçmişe Ayna, Avrupa’nın Yeniden Yorumlanması, Çev. Nurettin Elhüseyni, Literatür Yay. İstanbul 2003
Hasan Bedrettin, İtalya Nedir? Necm-i İstikbal Matbaası, İstanbul 1329
LANZA Fernando Fernandez, „Habsburg-Osmanlı Rekabeti Bağlamında 16. Yüzyılda İspanya‟da Türk İmajı‟, Dünyada Türk İmgesi, Kitap Yayınevi, İstanbul 2008
Mehmed Celal, Almanya’daki İhtisasatım, Matbaa-ı Amire, İstanbul 1917
Mehmet Enisi, Alman Ruhu, Nefaset Matbaası, İstanbul 1330
Mehmet Enisi, Avrupa Hatıratım(Bir Denizcinin Avrupa Günlüğü), Haz. N. Ahmet Özalp, Kitabevi Yay. İstanbul 2008
ÖZTELLİ Cahit, Karacaoğlan, Hayatı-Sanatı-Şiirleri, Varlık Yay. İstanbul 1959
SAID Edward W., Kültür ve Emperyalizm, Çev. Necmiye Alpay, Hil Yay. İstanbul 1995
SAID Edward W., Oryantalizm (Doğubilim): Sömürgeciliğin Keşif Kolu, Çev. Nezih Uzel, İrfan Yay. İstanbul 1998
Selim Sırrı, Bizce Meçhul Hayatlar-İsveç’te Gördüklerim, İstanbul 1327
SERVANTIE Alain, „Batılıların Gözünde Türk İmajının Geçirdiği Değişimler‟, Dünyada Türk İmgesi, Kitap Yayınevi, İstanbul 2008, s.27-85
Şerafettin Mağmumi, Avrupa Seyahat Hatıraları, Haz. Nazım H. Polat, Harid Fedai, Boyut Kitapları, İstanbul 2008
ŞİRİN İbrahim, Osmanlı İmgeleminde Avrupa, Lotus Yay. Ankara 2006
ULAĞLI Serhat, İmgebilim: Öteki’nin Bilimine Giriş, Sinemis Yay. Ankara 2006
ULUÇ Güliz, Medya ve Oryantalizm, Anahtar Kitaplar Yay. İstanbul 2009
YAVUZ Hilmi, Modernleşme, Oryantalizm ve İslam, Boyut Kitapları, İstanbul 1999
YÜZSÜREN Taner, Kültürler ve Öteki İmgesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2005.