KUZEYDOĞU ANADOLU'DA YENİ BİR KAYA MEZARI: KARAPINAR

Kuzeydoğu Anadolu, stratejik konumu itibariyle en eski çağlardan günümüze kadar Anadolu'nun önemli geçit bölgelerindendir. Bu özelliği ile tarihin her döneminde yerleşime sahne olan bölge, Tunç Çağı ile birlikte yoğun bir yerleşime sahne olmuştur. Bu yerleşim faaliyeti sonrasında birçok merkez kurulmuş, yol şebekeleri, sulama tesisleri inşa edilmiştir. Tunç Çağı'ndan itibaren görülen yerleşimlerin sonucu din ile buna bağlı olarak ahiret inancı ve ölü gömme gelenekleri çeşitlenmiş ve gelişmiştir. Bu çeşitlilik içerisinde Kuzeydoğu Anadolu'da görülen ölü gömme şekillerinin en önemlisi üst bir tabakaya yönelik olan ve en zor işçiliği gerektiren kaya mezarlarıdır. Doğu Anadolu'da Demir Çağı ile özdeşleştirilen kaya mezarlarının günümüzdeki bilgilerimizle sayısı altmışa yakındır. Bu mezarlar kendi içerisinde tek ve çok odalı olmak üzere iki temel sınıfa ayrılmaktadır. Ayrıca inşa ve kullanıma yönelik özellikleriyle de değişik örneklerde görülmektedir. Ancak iki katlı mimariye sahip kaya mezarlarının sayısı çok azdır. Bu merkezlere yeni bir örnek olan Karapınar Kaya Mezarı, Doğu Anadolu'daki ikinci örneği teşkil etmektedir. Kaya mezarı Kars, Sarıkamış İlçesi'nin 37 km. güneyindeki Karapınar Köyü'nün, yaklaşık 3 km. batısında yer almaktadır. Merkez, aynı zamanda Kafkaslar ile Orta Asya'dan Anadolu'ya açılan tarihi yolların kesiştiği bölgede ve bölgeye can veren Aras Nehri'nin hemen güney kıyısındadır. Çevresindeki yazılı belgeler, Tunç ve Demir Çağı merkezleri ve Doğu Anadolu'daki benzer kaya mezarlarıyla kıyaslanan Karapınar Kaya Mezarı'nın, ender görülen iki katlı yapısıyla Doğu Anadolu'nun ölü gömme geleneklerinin değerlendirilmesi için büyük bir önem taşıdığı muhakkaktır.

A NEW ROCK-CUT TOMB IN NORTHEASTERN ANATOLIA: KARAPINAR

Northeastern Anatolia is one of the most important gateways of Anatolia since ancient times thanks to its strategic location. As the scene of settlement throughout the history due to this characteristic, the region experienced an intense settlement with Bronze Age. After this settlement activity, several centres were established, and road networks and irrigation facilities were built. Beginning from the Bronze Age, as a result of these settlements, religions and, therefore, belief in afterlife and entombment traditions varied and developed. Within this variety, the most important entombment method seen in Northeastern Anatolia is rock-cut tomb, with the most elaborate craftsmanship devoted to upper class. To our knowledge, today the number of rock-cut tombs identified with Iron Age in Eastern Anatolia is nearly sixty. These tombs are divided into two main classes as one-roomed and two-roomed. Moreover, different examples are present with construction and usage characteristics. However, two-storey rock-out tombs are very few. Karapınar Rock-cut Tomb, as a new example for these centres, stands as the second example in Eastern Anatolia. Rock-cut tomb is located on the 3 km west of Karapınar Village on the 37 km south of Sarıkamış, Kars. The centre is the crossroad of the historical roads leading from both Caucasia and Central Asia to Anatolia, and it is right on the south coast of Aras River. Compared to written documents in that environment, centres of Bronze and Iron Age, and similar rock-cut tombs in Eastern Anatolia, Karapınar Rock-cut Tomb, with its rare two-storey structure, definitely bears a great importance for the evaluation of entombment traditions of Eastern Anatolia.

PDF

___

Barnett, R. D. (1982). "Urartu". Cambridge Ancient History (3/2), 314-371
Belli, O.(1982). "Urartular", Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi-I, 139-208
Belli, O.-V. Bahşaliyev (2001). Nahçıvan Bölgesi'nde Orta ve Son Tunç Çağı Boya Bezemeli Çanak Çömlek Kültürü. İstanbul.
Belli, O.- A. Ceylan (2002). "Kuzeydoğu Anadolu'da Bir Tunç Çağı ve Urartu Kalesi: Yoğunhasan". Turkish Academy of Sciences Journal of Archaeology - TÜBA-AR-5, 119-142
Belli, O.- V. Sevin. (1999). Nahçıvan'da Arkeolojik Araştırmalar, İstanbul.
Bingöl, A. (2003). En Eski Çağlardan Urartu'nun Yıkılışına Kadar Kars ve Çevresi. Atatürk Üniversitesi Basılmamış Doktora Tezi. Erzurum
Burney, C. A.-D. M. Lang (1971). The Peoples of the Hills. Ancient Ararat and Caucasus. London.
Ceylan, A. (2001). Sarıkamış. Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar. Erzurum.
Ceylan, A. (2003). "2001 Yılı Erzincan Erzurum-Kars İlleri Yüzey Araştırmaları". 20. Araştırma Sonuçları Toplantısı-2, 311-324.
Ceylan, A. (2005). "The Erzincan. Erzurum and Kars Region in the Iron Age". Anatolian Iron Ages V, 21-29
Ceylan, A. (2008). Doğu Anadolu Araştırmaları- Erzurum, Erzincan, Kars, Iğdır 1998-2008. Erzurum: Güneş Vakfı Yayınları
Çavuşoğlu, R.- H. Biber (2008). "Van-Kalecik Urartu Nekropolu Üzerine Bir Değerlendirme" Aykut Çınaroğlu'na Armağan, 189-212
Çevik, N. (2000). Urartu Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları
Çilingiroğlu, A. (1982). "Diauehi'de Bir Urartu Kalesi: Umudum Tepe (Kalortepe)". Anadolu Araştırmaları-VIII, 191-203.
Çilinğiroğlu, A. (2011). "Urartu Dini". Urartu: Doğu'da Değişim. (ed. K. Köroğlu- E. Konyar). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
Diakonoff, I. M.-S. M. Kashkai (1981). Répertoire Géographique des Textes Cunéiformes IX. Geographical Names According to Urartian Texts. Wiesbaden.
Huff, D. (1990). "Das Grab von Doğubayazıt. Seine Stellung unter den Urartaischen und iranischen Felsgräbern." X. Türk Tarih Kongresi- I, 87-95.
Işık, F. (1987). "Şirinlikale. Eine unbekannte Urartäischen Burg und Beobachtungen zu den Felsdenkmalern eines schöpferischen Bergvolks Ostanatoliens" Belleten LI /200, 497-534.
Karaosmanoğlu, M. (2004). "Urartu Kaya Mezarlarının Kökeni Üzerine". Anadolu'da Doğdu- 60. Yaşında Fahri Işık'a Armağan. (ed. H. İşkan. G. Işın), 419-423.
Kleiss, W.-H. Hauptmann (1976). Topographische Karte von Urartu. Berlin. Konyar, E. (2005). "Urartu'da Mezar Tipleri ve Gömü Adetleri". Turing Türkiye Belleteni-89, 36- 40.
Konyar, E. (2011). "Urartu Mezar Tipleri ve Gömü Adetleri". Urartu: Doğu'da Değişim. (ed. K. Köroğlu - E. Konyar), 206-231
Kozbe, G.- A. Ceylan- Y. Polat - T. Sivas - H. Sivas - I. Şahin - D. Tanrıver (2008). Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri- 6 Demir Çağları. İstanbul: Ege Yayınları
König, F.W. (1955-57). Handbuch der Chaldäischen Inschriften. Archiv für Orientforschung. Graz.
Köroğlu, K. (2001). "Urartu Krallığı'nın Kuzey Yayılımı ve Qulha Ülkesinin Tarihi Coğrafyası". Belleten LXIV/241, 717-741.
Köroğlu, K. (2005). "Doğu Anadolu Kaya Mezar Gelenekleri". Arkeoatlas-4, 120-121
Köroğlu. K. (2007). "New Observations on The Origin of The Single-Roomed Rock-Cut Tombs of Eastern Anatolia". Belkis Dinçol ve Ali Dinçol'a Armağan. (ed. M. Alparslan. M.DoğanAlparslan- H. Peker), 445-456
Köroğlu, K. (2008). "Urartu Kaya Mezar Geleneği ve Doğu Anadolu'daki Tek Odalı Kaya Mezarlarının Kökeni". Arkeoloji ve Sanat-127, 21-38
Köroğlu, K. (2011). "Urartu: Krallık ve Aşiretler". Urartu. Doğu'da Değişim. (ed. K. Köroğlu. E. Konyar), 12-53.
Melikishvili, G. A. (1950). "Diauehi". Vestnik Drevnei Istorii. 34/4, 26-42.
Melikishvili, G. A. (1960). Urartskie Klinoobranzye Nadpisi, Moskow.
Ortmann, W. (1968-69). "Eine Urartäische Inschrift in Avnik ". Archiv Für Orient-forschung-XXII, 77-78
Öğün, B. (1974). "Urartu Halk Mezarları". Cumhuriyet'in 50. Yıldönümü Anma Kitabı, 443-469
Payne. R. M. (1995). Urartu Yazılı Belgeler Kataloğu. İstanbul Üniversitesi Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
Payne, R. M. (2006). Urartu Çivi Yazılı Belgeler Kataloğu, İstanbul
Salvini, M. (1995). Geschichte und Kultur der Urartäer, Darmstadt.
Sevin, V. (1986). "Urartu Mezar Mimarisine Yeni Katkılar". Anadolu Araştırmaları-X, 329-350
Tarhan, M. T. (2001). Tushpa-Van-Fortress: Research and Excavations at the Mysterious Iron Age Capital". İstanbul University's Contributions to Archaeology in Turkey (1932-2000). (ed. O. Belli). İstanbul, 157-164.
Texier, C. (1839-42). Description de I 'Arménie La Perse Mésopotamie. Paris Topaloğlu, Y. (2011). "Iğdır Bölgesi'nde Yeni Urartu Kaya Mezarları Tunç Çağı". Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi-13/2, 309-326
Topaloğlu, Y. (2012). "Yeni Buluntular Işığında Kuzeydoğu Anadolu Kaya Mezarları". Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi-10, 131-163
Topaloğlu, Y. (2013). "Erzurum Kalelerinde Kullanılan Kiklopik Duvar Tekniği". Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi-31, 195-222
Ünal, A. (1975-76). "Hititlerde Ölülere Sunulan Kurban Hakkında Bazı Düşünceler". Anadolu-XIX, 165-173