BOZKIR TÜRK KÜLTÜRÜNDE DEMİRİN ORTAYA ÇIKIŞI VE İŞLENİP YAYILMASI

Bozkır kültürü, yerleşik tarım ekonomisinin yetersiz kalması sonucu hayvancılığa dayalı olarak ortaya çıkmıştır. Hayvancılık ekonomisine dayalı olarak otlak ve su boylarını takip etmek suretiyle konargöçer bir hayat başlamıştır. Bu yeni hayat biçimine bozkır atlı kültürü adı verilmiştir. Bozkır kültüründe büyük koyun sürüleri atlar vasıtasıyla idare edilmiş ve yeni bol sulu ve otlu araziler keşfedilmiştir. Bu konargöçer hayat üç temel üzerine kurulmuştur. Bunlar sırasıyla at, koyun ve metaldir. Yerleşik kavimlerle temas halinde olan Bozkır kültürü metalin nasıl eritilip döküldüğünü öğrenmiştir. Bozkır boyları hayvanları için otlak ararken metal cevher yataklarının bulunduğu yerleri de öğrenmişlerdir. Bozkır kültürü insanı taş ve çamurdan yaptığı fırınlarda demiri eritmiştir. Demircilik malzemesi olarak balyoz, örs, manda derisinden körük yapmasını öğrenmiştir. Metalin keşfi ve işlenmesi Bozkır kültürünün başlamasında etkili olmuştur. Çünkü metal topraktan ve ahşaptan mamul nesnelere göre daha dayanıklıdır. Bozkır kültürü için gerekli at arabalarının aksamı, büyük yemek kazanları, metal ev eşyaları, silahlar (özellikle balta başı, ok ucu, mızrak başı, kılıç, hançer, bıçak) vb. dayanıklı malzeme metalden elde edilmiştir. İlk defaAfanasyevo Kültüründe (M.Ö. 3000-1700)süs eşyalar yapmada, gümüş, altın ve meteor kökenli demir kullanılmıştır. Andronovo kültürünün son dönemlerinden ve M.Ö. binli yıllardan itibaren Orta Asya’da yaygın şekilde görülmeye başlamıştır. Karasuk devri metal işleyicilerinin ürünleri yüksek düzeyde teknik ustalık gösterdiği gibi, metal araç ve gerecin geniş bir alanda kullanılması metalurjik üretimin çapını göstermesi bakımından dikkate değerdir. Kazakistan’da Karasuk dönemiyle ilgili maden üretimi görülmektedir. Kazakistan’da İskitdöneminden önceki TunçÇağı madencileri tarafından çok miktarda cevher bulunup çıkarılmıştır. Bu demirciler üstün bir ustalık kazandılar. İlkel topluluklar meteor demirini, yeryüzündeki demir içeren madenleri kullanmadan çok daha önce işliyorlardı. Öte yandan tarih öncesi halkların metali eritmeyi keşfetmeden önce kimi madenleri taş gibi kullandıkları, yani onları taş aletlerin ham maddesi gibi olarak gördükleri biliniyor. İnsanoğlu ilk olarak bakırı işledi onu eritti ve araç gereç döktü. Bakırın yumuşaklığından dolayı kolayca dövüp şekillendirdi. İlerleyen süreç içerisinde eritilmiş bakıra yedide bir oranında kalayın katılması ile bronz elde edilmiştir. Tunç’un sert ve kullanışlı olması ve de çok rağbet görmesine rağmen kalayın her yerde bulunmamasından dolayı yerini demire bırakmıştır.Demir insanoğlunun bildiği en yararlı metaldir ve o çelik ile alaşım elde edilerek oldukça etkili malzeme olmuştur. Bu metal cevheri büyük miktarda mevcuttur ve bütün dünyada yaygın biçimde dağılmış ve ulaşılabilirdir. Elbette demirin bilinmesine rağmen cevherden demir elde etme yöntem keşfinin gecikmesi insanlık tarihinde önemli bir durumdur. Mevcut kanıtlara göre, ilk demir eritme M.Ö. 1400’lerde gerçekleşti ve muhtemelen Anadolu’da Hititler tarafından yapılmıştır. İlk olarak keşfedilen meteoritlerin kullanımı demir çağını başlatacak kadar yeterli değildi. Bu süre boyunca metal nadirdi ve altın kadar kıymetli idi. İnsanoğlunun yaşamında yeni bir aşamanın, metal çağının başlaması için madenlerin eritilmesinin keşfi gerekmiştir. Özellikle demir konusunda durum budur. Bakır ve tunçtan farklı olarak demir metalurjisi kısa sürede endüstrileşmiştir. İskitlerde demir döküm işleri kil ve taş kalıplarda yapılıyordu. Bol miktarda demir çıkartılıyordu. Kamenskoye şehrinde muhtemelen Dinyeper bataklıklarında çıkarılan yerli batak demiri filizi bulunmuştur. Yine aynı yerde Krivoroj orijinli filizde bulunmuştur. Genel olarak gerek orada ve gerekse kurganlarda oldukça çeşitlilikte demir eşyalar ele geçirilmiştir. Silahlar, bıçaklar, bizler, gemler ve diğer eşyalardır. Demir kaynak çıkıntılarına ve bu amaçla kurulan kil ocak parçalarına burada bol miktarda rastlanmıştır. Yine aynı yerde kil körük borusu parçaları, demirci zımparaları, keskiler ve özel şekilli çekiç bulunmuştur. M.Ö. 4. Yüzyıldan itibaren Sarmatlardaihtiyaç doğrultusunda yerli metal türü değişmeye başlamıştır.

COMING OUT OF IRON, FORGING AND ITS SPREADING OUT IN STEPPE TURKISH CULTURE

Steppe culture ensued from insufficiency of settled agriculture economy, and based on livestock. A nomadic lifestyle, based on livestock economy, began by following wetlands and grasslands. This new lifestyle named steppe-horse draw culture. Large sheep herds were guided by horses, and new watery and grassy lands were discovered. This nomodic lifestyle based on three principles; horse, sheep and metal. Steppe culture in the contact with settled tribes knew how to smelt metal. Steppe tribes found metal ores while searching for grassland for their herds. People of steppe culture smelted iron in stoves, made of stone and clay. They learnt anvil, sledge hammer as forging material and how to make blower from buffalos' skin. Discovering and processing metal was effective on the steppe culture's coming out because metal is steady than soil and wood. Carriages, large boilers, metal household goods weapons (especially axe heads, arrow heads, spear, swords, daggers and knives) were made of metal. For the first time, silver, gold and metal, derived from meteor, were used for producing ornaments in Afanasyevo culture. (3000-1700 B.C.) From the last periods of Andronovo culture on (1000 B.C.) it was commonly seen in the middle Asia. The products of metal workmen in Karasuk era were masterpieces Steppe culture ensued from insufficiency of settled agriculture economy, and based on livestock. A nomadic lifestyle, based on livestock economy, began by following wetlands and grasslands. This new lifestyle named steppe-horse draw culture. Large sheep herds were guided by horses, and new watery and grassy lands were discovered. This nomodic lifestyle based on three principles; horse, sheep and metal. Steppe culture in the contact with settled tribes knew how to smelt metal. Steppe tribes found metal ores while searching for grassland for their herds. People of steppe culture smelted iron in stoves, made of stone and clay. They learnt anvil, sledge hammer as forging material and how to make blower from buffalos' skin. Discovering and processing metal was effective on the steppe culture's coming out because metal is steady than soil and wood. Carriages, large boilers, metal household goods weapons(especially axe heads, arrow heads, spear, swords, daggers and knives) were made of metal. For the first time, silver, gold and metal, derived from meteor, were used for producing ornaments in Afanasyevo culture. (3000-1700 B.C.) From the last periods of Andronovo culture on (1000 B.C.) it was commonly seen in the middle Asia. The products of metal workmen in Karasuk era were masterpieces. Using metal tools in many fields is important for showing the large amount of metallurgic production. It is seen that there was mining in Karasuk time in Kazakistan. A large amount of ore was unearthed by the miners in bronze age, before Iskit's time in Kazakistan. These miners became masters. Primitive societies forged meteor iron without using mine including iron. On the other hand, it is known that prehistoric socities used some kinds of mine as stone, in other words, they used them as raw material of stone tools before smelting metal. First of all, human being worked on copper and smelted and made tools, because copper is not a hard mine. Afterwards, they mixed the smelted copper and tin (at the rate of 1/7) and they got bronze. Altough bronze was popular, hard and practical, tin was very rare, so it replaced by iron. Iron has always been the most useful metal and it got very effective material by mixing steel. This ore is easily accessible in very large amount of it. Of course, it is a fact that it is really late getting iron from ore. It is clear that iron smelted in 1400 B.C. for the first time and it was propably made by Hittite in Anatolia. At the beginning, usage of meteroits was not enough to start iron era. During this time, metal was rare and very valuable. It was needed to invent mine for starting a new age, it is especially valid for the iron. Iron metallurgy, different from copper and tin, it got industrializated in a short time. Iskits smelted ironstone and clay moulds. Marshy ironstone was found in Kamenskoye city, probably, around Dinyeper murshland. Moreover, the ore originated from Krivoroj was found in the same place. In general, they were found many kinds of iron goods such as weapons, knives, awls and other bits in both cairns and mentioned places. Iron weld parts, and clay stove parts were found in the same place, too. Also clay blower parts and iron emery parts and hammer in a different shape were seen there. From 4th century B.C., Sarmats started to change the kinds of indigenous metal according to the needs. First, only refined metals were seen before mining in archaeological sites. Althoug this kind of activities were related to city and castles, metal products were taken from mostly tombs. When Hun ruins were investigated, it is seen that Huns used two major mines for stuff production. One of them is iron and the other one is bronze. Iron was always noteworty for Turkish culture before Hun ages. The production and usage of iron tools began before 3.th century B.C. and then it was used for military purposes. They made knives, sword and iron arrowheads especially thanks for Huns. It is also known that Huns made iron armours. Afterwards popular Huns bronze cauldrons were replaced by iron caldrons. Göktürk state is a steppe Turkish state coming from Hun ancestry as it is defined in Chinese resources. Göktürks inherited lots of things; one of which is technics of smelting iron, from Huns. Göktürks used large amount of iron. Of course, the usage of bronze metal was carried on but just a small amount of it used. Ruins of workshop used by Göktürks' smiths were came across during the excavations in Fotanovska, in the west of Baykal lake in 1950. Besides lots of arms, arrowheads and axes was found. Also during the excavation in 1950, it was seen smelting furnaces in Down Ivolgi around Ulan Ude, in the Baykal lake East Siberia. Smelting furnaces for iron was found around there. These smelting furnaces for iron, probably, belong to sixth century A.D. or later. Steppe culture considered iron more important than copper and bronze. Moreover, it was accredited as an extraordinary thing. Shamans considered iron important and regarded it as a holy object.

___

  • Ateş, F. (2015). Anadolu Halk Hekimliği Uygulamalarında Demir Unsurunun Kullanımı. Turkısh Studies. Yaz. 10/12 , 69-84.
  • Bakır, A. (2002). Madencilik ve Maden Sanayi. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
  • Barbarunova, Z. A. (1995). Early Sarmatıan Culture. J. D. Kımball, V. A. Bashılov, L. T. Yablonsky, & (Ed.) içinde, Nomads Of The Eurasıan Steppes In The Early Iron Age (s. 118-135). Berkeley: Zınat Press.
  • Bayat, F. (2007). Türk Mitolojik Sistemi I. İstanbul: Ötüken.
  • Baykuzu, T. D. (2012). Asya Hun İmparatorluğu. Konya: Kömen Yayınları.
  • Caferoğlu, A. (1934). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul.
  • Çeribaş, M. (2007). Türklerde Demirciler ve Şamanlar. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi , Sayı 42. s.1-10.
  • Çoruhlu, Y. (2007). Erken Devir Türk Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
  • Drury, N. (1996). Şamanizm. İstanbul: Okyanus Yayıncılık.
  • Durmuş, İ. (2012). Sarmatlar. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Durmuş, İ. (2014). Türk Kültür Çevresinde Kültür Adlandırmaları. Gazi Akademik Bakış.Sayı 15,c. 8 , (s.269-298).
  • Eberhard, W. (1996). Çin'in Şimal Komşuları. (Çev. Nimet Uluğtuğ). Ankara: TTK Yayınları.
  • Eliade, M. (2011). Demirciler ve Simyacılar. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
  • Esin, E. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
  • Fettich, N. (1982). Hunların Arkeolojik Hatıraları. Ş. Baştav içinde, Attila ve Hunları (s. 195-225). Ankara : Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları.
  • Firdevsî. (2009). Şahnâme. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
  • Gökalp, Z. (2007). Kitaplar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • Gökalp, Z. (1995). Türk Medeniyet Tarihi. İstanbul: Toker Yayınları.
  • Gökçek, L. (2015). Asurlular. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
  • Grakov, B. (2006). İskitler. (Çev. D.Ahsen Batur). İstanbul: Selenge Yayınları.
  • Gumilev, L. (2004). Eski Türkler(Çev. D. Ahsen Batur). İstanbul: Selenge Yayınları.
  • Gülensoy, T. (2007). Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
  • İnan, A. (1998). Makaleler ve İncelemeler I-II. Ankara: TTK Yayınları.
  • Jettmar, K. (1971). Metallurgy in the Early Steppes. Artibus Asiae. Vol 33. No: ½ , 5-16.
  • Koçsoy, Ş. (2002). Türk Tarihi Kronolojisi. Türkler Ansiklopedisi. c. I (s. 73-88). içinde Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
  • Koryakova, L., & Epimakhov, A. V. (2006). The Urals and Western Sıberıa ın the Bronze and Iron Ages. New York: Cambrıdge Unıversıty Press.
  • Loehr, M. (1949). Ordos Dagger and Knives, New Matarial, Classification and Chranology, first part Daggers. Artibus Asiae. Vol. 12. No ½ .
  • Luukko, M., & Buylaere, G. V. (2002). SAA 16. The Political Correspondence of Esarhaddon . Helsinki: State Archives of Assyria. Vol. XVI.
  • Mahmûd, K. (1996). Divanül Lugati't- Türk I- II- III. (Ter. Besim Atalay). Ankara: TDK Yayınları.
  • Melyukova, A. I. (2000). İskitler ve Sarmatlar. D. Sinor içinde, Erken İç Asya Tarihi (s. 141-166). İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Melyukova, A. I. (1995). Scythıans Of Southeastern Europe. J. D. Kımball, L. T. Bashılov, L. T. Yablonsky, & (Ed.) içinde, Nomads Of The Eurasıan Steppes In The Early Iron Age (s. 27- 61). Berkeley: Zınat Press.
  • Okladnikov, A. (2000). Tarihin Şafağında İç Asya. D. Sinor içinde, Erken İç Asya Tarihi(s. 61-140). İstanbul: İletişim Yayıncılık.
  • Olkhovsky, V. S. (1995). Scythıan Culture ın the Crımea. J. D. Kımball, V. A. Bashılov, L. T. Yablonsky, & (Ed.) içinde, Nomads Of The Eurasıan Steppes In The Early Iron Age(s. 62-81). Berkeley: Zınat Press.
  • Ögel, B. (1991). Türk Kültür Tarihi(İslamiyetten Önce). Ankara: TTK Yayınları.
  • Petrenko, V. G. (1995). Scythıan Culture ın the North Caucasus. J. D. Kımball, V. A. Bashılov, L. T. Yablonsky, & (Ed.) içinde, Nomads Of The Eurasıan Steppes In The Early Iron Age (s. 5-22). Berkeley: Zınat Press.
  • Piotrovsky, B. (1973 - 1974). Excavations and Discoveries in Scythian Lands. From the Lands of the Scythians: Ancient Treasures from the Museums of the U.S.S.R. 3000 B.C.-100 B.C. The Metropolitan Museum of Art Bulletin. Vol. 32. No. 5 , 26-3.
  • Radlof, W. (1976). Sibirya'dan. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Rickard, T. A. (1939). The Primitive Smelting of Iron. American Journal of Archaeology. Vol. 43. No. 1 , 85-101.
  • Roux, J. P. (2002). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
  • Sarıtaş, E. (2010). İslamiyet'ten Önce Türklerde Kültürel Hayat. ( En Eski Çağlardan IX. Yüzyılın Ortalarına Kadar). İstanbul: Scala Yayıncılık.
  • Taylor, S. (1988). Early Chınese Iron Technology: Some Socıal and Hıstorıcal Implıcatıons. Cina, No. 21, XXXth European Conference of Chınese Studıes Proceedıngs (s. 319-338). Istituto Italiano per l'Africa e l'Oriente (IsIAO).