ÇELEBİ HÜSÂMEDDİN VE MEVLEVÎLİK-AHÎLİK İLİŞKİSİ

Ahîlik teşkilâtının Mevlevîlikle yakın bir ilişkisi bulunduğunu gösteren çok çeşitli işaretler mevcuttur. Mevlevîlik ve Ahîlik iki ayrı tarîkat/teşkilât olmalarına karşın birbirlerini tamamlayan özellikler göstermişlerdir. Mevlevîlik daha çok dinî-tasavvufî yönüyle, ahîlik ise halka-dünyaya yönelik konuları ele almasıyla ön plana çıkmıştır. Mevlevîlerdeki sema' merasimlerinin ahîlikte de yer alması, bu ilişkinin örnekleri arasında yer almaktadır. Ancak Mevlâna bazı ahî çevreleri tarafından kabul görürken bazı ahîler Mevlânâ'ya ve Mevlevîliğe muhalefet etmişlerdir. Anadolu'nun imarında mevlevîhânelerin ciddi bir rol oynadığı kesindir. Bunun yanında zaviyeler ve imarethâneler de insanların sıkıntılı dönemlerinde sığındıkları yerler olarak ön plana çıkmışlardır. Türkiye Selçukluları döneminde ortaya çıkan Anadolu Ahîliği tedricen Anadolu şehirlerine yayılmış ve şehir yönetimleri üzerinde etkili olmuştur. Çelebi Hüsâmeddin'in ahîlikle ilişkisi ise babasından kendisine geçmiştir. Mevlâna'nın soyundan gelenlere "çelebi" denmekteydi. Hüsâmeddin için kullanılan "çelebi" ise efendi, kibar, nazik anlamındadır. Çelebi Hüsâmeddin'in ahîlikle bağlantısını ortaya koyan en önemli işaretlerden biri, kendisi için kullanılan Ahî Türkoğlu lakabı olmalıdır. Hüsâmeddin'in, ahîlerin reisi olması yönündeki teklifler karşısında tereddüt yaşadığı ve bütün adamlarını alarak Mevlâna'ya gittiği görülmektedir. Şöhretin, makamın ve zenginliğin insana bir şey kazandırmadığını düşünen Çelebi Hüsâmeddin, adamlarının her birinin, kendi işleriyle, sanatlarıyla ve kazançlarıyla ilgilenmelerini istemiştir. Çelebi Hüsâmeddin, Konya ahîlerinin manevi reisi olmayı kabul etmiş, bu tarîkat ile ahîlik teşkilâtı arasında bir köprü görevi görmüş ve her iki tarîkat/teşkilât arasında bağ kurulmasını sağlayan kişilerin başında gelmiştir.

CHALABI HUSAM AL-DIN AND THE RELATIONSHIP WITHIN THE MAWLAWI ORDER - AKHI ORDER

There are a variety of signs that imply the existence of a close relationship between the akhi order and Mawlawi order. Although Mawlawi order and akhi order are two separate religious cults/organizations, they seem to have complementary properties. Mawlawi order has been known for its religious/sufi nature whereas akhi order has been known for its handling of earthly matters. Whirling ceremonies appear in the Akhî order, as it is in the Mawlawiyah indicating the relationship between the two orders. Mawlana gains acceptance of some Akhî circles while some akhî members oppose the Mawlawiyah. It is certain that the mevlevîhânes played a crucial role in the construction of Anatolia. Besides this, zaviyehs and imarethânes came into prominence as places where people could take refuge at times of trouble. Anatolian ahism, which came into being during the Turkey Anatolian Seljuk period, gradually spread into Anatolian cities and had influence over the administration of these cities. Chalabi Husam al-din inherits his interest in the Akhi order from his father. Those descending from Mawlana are called "chalabi." The term Chalabi used for Husam al-din means courteous, kind, mannerly. One of the most important signs indicating Husam al-din's link to Akhî order must be his nickname "Ahî Türkoğlu." He hesitated over the propositions for his ascendancy to the presidency of the order and went to Mawlana with his peers. Chalabi believing fame, rank and richness don't bring in anything, wanted his men to deal with their own jobs, arts and gainings and bring him only what falls to his share. As we understand from this, Chalabi Husam al-din accepted to become the spiritual leader of the Konya akhîs. Accordingly, he acted as a bridge between the Mawlawiyah and the Akhî order by helping the emergence of the Mawlawiyah as an order and he also became one of the pioneers constructing the link betweeen the two orders.

PDF

___

Akkuş, Mustafa, (2014), Anadolu Selçuklu Devleti'nin Yıkılmasında Kalenderi Gruplarının Rolü, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/7 Summer 2014, p. 117-134, ISSN:1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827, TurkishStudies, 7364, ANKARA-TURKEY.
Alkan, Mustafa, (2015), Yunus Emre'nin İzinde Sûfî Said Emre, Ankara: Grafiker Yayınları.
Arendonk, Cornelis Van, (1997), "Fütüvvet", İslam Ansiklopedisi, IV. Cilt, Eskişehir: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, ss. 700-701.
Âşık Paşazade, (2003), Âşık Paşazade Tarihi (Osmanoğullarının Tarihi), çev. Kemal Yavuz, M. A. Yekta Saraç, İstanbul: K Kitaplığı.
Barthold, Wilhelm, (1991), "Çelebi", İslam Ansiklopedisi, III. Cilt, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, ss. 24-25.
Bayram, Mikail, (2001), "Türkiye Selçukluları Döneminde Bilimsel Ortam ve Ahîliğin Doğuşuna Etkisi", Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Cilt 10, ss. 1-11.
Can, Şefik, (1995), Mevlâna, Hayatı-Şahsiyeti-Fikirleri, 8. Baskı, İstanbul: Ötüken Yayınları.
Ceylan, Hilal, (2008), Ahîlerin Türkiye Selçukluları ve Beylikler Döneminde Türk Devlet ve Toplum Hayatında Oynadıkları Roller, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ortaçağ Tarihi Anabilim Dalı.
Çağatay, Neşet, (1997), Bir Türk Kurumu Olan Ahîlik, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Çeker, Semih, (2008), Anadolu Selçukluları Zamanında Gelişen Fütüvvet Teşkilâtı ve Bu Teşkilatın Halkın Eğitimine Olan Katkıları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlköğretim Anabilim Dalı Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Bilim Dalı.
Çiftçioğlu, İsmail, (2001), "Ahîler Döneminde Ankara'daki Bazı İlim ve Fikir Adamları", Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 2, Sayı 2, ss.
Dede, Salih Ahmed, (2011), Mecmûatü't-Tevârîhi'l-Mevlevîyye/Mevlevîlerin Târîhi. Haz. Cem Zorlu, İstanbul: İnsan Yayınları.
Demirtaş, Mehmet, (2008), Osmanlıda Fırıncılık XVII. Yüzyıl, İstanbul: Kitap Yayınevi.
Doğan, Hulusi, (2006), Ahîlik ve Örtülü Bilgi, Bursa: Ekin Basım Yayın.
Döğüş, Selahattin, (2015), " Osmanlı Beyliği Topraklarında Ahi Zaviyeleri ve Şeyh Ede Balı Meselesi", OTAM, Sayı 37, ss. 61-86.
Eflakî, Ahmed. (1953), Menâkıbu'l-Ârifîn, Cil I, II, Tahsin Yazıcı, Ankara: Milli Eğitim Vekâleti Neşriyatı.
Elkatmış, Metin, Demirbaş, Murat, Ahi Evran-ı Velinin Düşüncelerinin Demokrasi Kültürüne Yansımaları, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/3, Winter 2013, p. 719-728, ISSN:1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827, TurkishStudies, 4565, ANKARA-TURKEY.
Erbaşı, Ali, (2012), Ahi Teşkilatında Yönetim Fonksiyonlarıyla İlgili Uygulamalar Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/2 Spring 2012, p.1321-1331, ISSN:1308-2140. www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827TurkishStudies, 3192, ANKARA/TURKEY
Göçer, Zehra, (2007), "Franz Taeschner'in Das Anatolische ve Achitum Des 13./14. Jahrhunderts Und Seine Beziehung Zu Mevlâna Celâleddin Rumî Adlı Bidirisinin Çevirisi", Selçuk Üniversitesi Mevlâna Araştırma ve Uygulama Merkezi Mevlâna Araştırmaları Dergisi, Sayı 1. ss. 169-175.
İbn-İ Batuta, Muhammed Et-Tanci, (1993), İbn-i Batuta Seyahatnamesi-I, II (Tuhfet'un-Nuzzar Fi Garaib'ül-Emsar) Sad. Mümün Çevik, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
İnalcık, Halil, (2003), Osmanlı Devleti-Klasik Çağ (1300-1600), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Kal'a, Ahmet, (1997), İstanbul Esnaf Tarihi-I, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
Kara, Mustafa, (2006), "Doğumunun 800. Yılında Mevlânâ ve Mevlevîlik", Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 15, Sayı 1, ss. 1-22.
Kaya, Abdullah, (2014), "Anadolu'nun Türk ve İslâm Yurdu Haline Gelmesinde Ahîlerin Rolü ve Önemi", Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 7, Sayı 29, s. 551 ss. 547-561.
Kayaoğlu, İsmet, (1988), "Mevlâna'nın Çağdaşı Derviş Tarîkatları, Babalar, Kalenderiler ve Diğerleri" Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 31, ss. 147-155.
Kazıcı, Ziya, (1988), "Ahîlik", Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt I, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Kızıler, Hamdi, (2015), "Osmanlı Toplumunun Sosyal Dinamiklerinden Ahîlik Kurumu", İnsan Ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Cilt: 4, Sayı, ss. 408-423.
Köksal, Fatih, (2006), Ahi Evran ve Ahîlik, Kırşehir: Kırşehir Valiliği Kültür Yayınları.
Köprülü, Fuad, (1976), Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, 3. Baskı, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Küçük, Osman Nuri, (2007), Mevlâna'da Benliğin Dönüşümü: Sülûk, Ankara: Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Temel İslam Bilimleri (Tasavvuf) Anabilim Dalı.
Küçük, Sezai, (2005), "Tarih İçinde Mevlevîlik ve Celvetîlik", Uluslararası Aziz Mahmud Hüdayi Sempozyumu 21-22 Mayıs 2005 İstanbul Bildirileri, Cilt II, Ed. Hasan Kamil Yılmaz, İstanbul: Üsküdar Belediyesi Yayınları.
Mevlâna Celâleddîn Rûmî, (2004), Mesnevî, Cilt-I, Haz. Adnan Karaismailoğlu, İstanbul: Yeni Şafak Kültür Hizmeti.
Ocak, Ahmet Yaşar, (1996), "Fütüvvet", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 13, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, ss. 261-263.
Ocak, Ahmet Yaşar, (1999), "Din", Osmanlı Medeniyeti Tarihi, Cilt I, Ed. Ekmeleddin İhsanoğlu, İstanbul: Zaman Gazetesi Yayınları, ss. 109-158.
Önkaş, Nilgün Açık, (2011), "Mevlevîlerin Yönetimle İlişkileri", Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Akademik Bakış Dergisi, Sayı 23, ss. 1-8.
Özköse, Kadir, (2003), "Anadolu'nun Türkleşmesi ve Müslümanlaşmasında Tasavvufî Zümre ve Akımların Rolü", Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt VII, Sayı I, ss. 249-279.
Özönder, Hasan, (1994), "Karaman (Lârende) Mevlevî-Hânesi", Osmanlı Araştırmaları Cilt XIV, ss. 143-152.
Sevgi, H. Ahmet, (1998), "Hüsâmeddin Çelebi", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 18, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, ss. 511-512.
Şimşekler, Nuri, Bayru, Esin Çelebi, (2012), Mevlânâ'dan Mevlâ'ya Ulaşanlar, Yurtdışındaki Yabancı Mevlevîler, Konya: Uluslararası Mevlânâ Vakfı Yayınları.
Tanrıkorur, Barihuda, (2004), "Mevlevîyye", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 29, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Tekin, Başak Burcu, (2014), Selçuklu Kültüründe Kadının Konumu: Sanat Eserlerinden Hareketle Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014, p. 991-1008, ISSN:1308-2140. www.turkishstudies.net, DOI Number:http://dx.doi.org/10.7827TurkishStudies, 7252, ANKARA-TURKEY
Üremiş, Ali, (2010), "Türkiye Selçuklularında Bazı Sünnî Tasavvuf Hareketleri", Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 28, Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, ss. 295-328.