Suzana D. CANHASİ, Seniha GÜLDEREN- KRASNİQİ

KOSOVA TÜRK AĞIZLARINDA DURUM EKLERİ

Kosova Türk Ağızları Rumeli Türk ağızlarının önemli bir bölgesi sayılmaktadır. Kosova Türk ağızlarında durum ekleri konusu şimdiye kadar işlenmemiştir. Bu çalışmada derlenmiş metinlerdeki durum eklerinin çeşitli yönleriyle incelenmesi hedeflenmiştir. Derlediğimiz metinler doktora çalışmasında kullanılan metinlerdir (sayılar da o metinlere ait sayılardır). Kosova Türk ağızlarında Türkiye Türkçesi yazı dilinin dilbilgisine uymayan şekiller vardır. Bu farklı şekiller sözcüklerin köklerinde ve durum eklerinde de görülmektedir. Eklerde kimi ses düşmeleri, ses türemeleri, kimi ünlü ve ünsüz değişmeleri yanı sıra Sırpça ve Arnavutça gibi başka dillerin rol oynadığı görülmektedir. Bizim amacımız bu gibi değişiklikleri açıklamaktır. Kosova'da konuşulan Türkçe, Türkiye Türkçesinin bir ağzı olarak kabul edilir. Kosova Türk ağızlarında ilk dikkati çeken şey Türkiye Türkçesinden ses ve yapı bakımından farklılıklardır. Kosova Türk ağızları dediğimiz zaman Priştine, Prizren, Mitroviça, Gilan, Vıçıtırın, Dobırçan, Mamuşa Türk ağızlarını kastediyoruz. Adı geçen yerleşim yerlerinde konuşulan Türkçe varyantları arasında bazı farklılıklar vardır. Örneğin, Mitroviça ahalisinin fazlası Sırp ve Boşnak olduğundan bu dillerin etkisi görülmektedir. Prizren, Priştine ağızlarında ise Arnavut dilinin etkisi görülmektedir. Bu etkileşim olayları toplum dilbilimcilere araştırma konusu olabilir; ama biz dilbilgisi, durum ekleri bakımından olan farklılıkları inceledik. Durum ekleri, sık sık kullanılan ve cümlenin anlamına tesir eden ad çekimi eklerdir. Çalışmamızda durum eklerini incelerken çevrede kullanılan dillerin etkisini, eklerin fonetik değişikliğini ve fonksiyonlarını tespit etmeye gayret ettik. Ad durum ekleri Kosovalı dilciler tarafından yapılan sıralama ışığında ayrı ayrı incelenmiştir

NOUN SUFFIXES IN KOSOVO TURKISH DIALECTS

Kosovo Turkish dialects constitute a significant part of Rumelia Turkish dialects. Kosovo Turkish dialects noun suffixes have not been studied thus far. This study aims the analysis of noun suffixes in miscellaneous texts. The texts we have used are from the doctoral studies (the numbers are from the same texts). Kosovo Turkish dialects may include forms violating the grammar of Turkey Turkish language. These various forms can be seen in the root of the word and the case suffixes. In addition to the situations such as omissions, extensions, and consonant and vowels exchanges in the suffixes, the impact of other languages, such as Serbian and Albanian, play the extended role as well. We aimed the clarification of such variations. Turkish language spoken in Kosovo is accepted as a dialect of Turkey Turkish language. The first salient thing between the Kosovo Turkish dialects and Turkey Turkish language is the difference in the phones and structure. When we mention Kosovo Turkish dialects we mean Pristina, Prizren, Mitrovica, Gilan, Vucitern, Dobercan and Mamusa dialect. There are some differences in the Turkish versions used in these places. To exemplify, Mitrovica population used to consist of mainly Serbians and Bosnians thus we see their influence. While in Pristina and Prizren the influence of Albanian language is more evident. These influences can often be research subjects of philologists. Nonetheless, we centered upon the differences from the case suffixes viewpoint. Case suffixes are the noun declension suffixes which are very common and influencing the sentence meaning. In the process of our analysis of the noun suffixes, we identified the influence of other languages, phonetic changes and the functions of the suffixes. The study equally embraced, the sorting of the cases by the Kosovo philologists as well as examined the cases separately

PDF

___

Aksan Doğan (2007): Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, III C, Ankara: TDK Yay
Banguoğlu, Tahsin(1974): Türkçenin Grameri, Baha Matbaası, İstanbul, syf.17.
Buran, Ahmet. (1996); Anadolu Ağızlarında İsim Çekim (Durum) Ekleri, Ankara, s.326
Caferoğlu, Ahmet (1960): “Anadolu ve Rumeli Ağızları Araştırmalarının Bugünkü Durumu”, VLII.Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler 1957, Ankara, TDK Yay.
Canhası, Suzan, (2010): “Batı Rumeli Türk Dilin Dünü-Bugünü-Yarını” Orhon Araştırmaları Sempozyumunda okunan bildiri. Hacettepe Üniversitesi, Ankara yazıtlarının bulunuşundan 120 Yıl sonra Türklük Bilimi ve 21.Yüzyıl, konulu 3. Uluslararası Türkiyat
Canhasi, Suzan (2007): “Kosova ve Makedonya Türk Ağızları Üzerine Yapılan Araştırmalar”, Fen Edebiyat Dergisi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya,
Eckmann Janos (1962): “Kumanova (Makedonya) Türk Ağzı”, Németh Armağanı, Haz.: J.
Eckmann-A. S. Levend-M. Mansuroğlu, Ankara: TDK Yay., s. 111-144.
Eckmann Janos (1988): “Dinler (Makedonya) Türk Ağzı”, TDAY Belleten 1960, Ankara: TDK Yay., s. 189-204.
Eckmann Janos (2004): “Edirne Ağzı”, Çev: Oğuzhan Durmuş, İlmî Araştırmalar, Sayı: 18, İstanbul: Gökkubbe Yay., s. 135-150.
Ercilasun B. Ahmet (1993): “Türkçe’de Emir ve İstek Kipi Üzerine”, TDK’nca düzenlenen”Türk Gramerinin Sorunları” toplantısında okunan bildiri.
Eren Hasan (1988): “Anadolu Ağızlarında Rumca, Islâvca ve Arapça Kelimeler”, TDAY Belleten 1960, Ankara: TDK Yay., s. 295-371.
Ergin, Muharrem (2004): Türk Dilbilgisi, Bayrak Yayımcılık, İstanbul.
Gabain A.Von, (1988): Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet Akalın) TDK Ankara, s.63
Gülensoy Tuncer (1993): Rumeli Ağızlarının Ses Bilgisi Üzerine Bir Deneme (İncelemeBibliyografya-Metinler), Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yay.
Gülsevin, Gürer.(2007): Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, TDK YAY, Ankara, s.156
Gülsevin, Gürer.(2009): Rumeli Türkçesinde Türk ve Balkan Dillerin Etkileşimi, Turkish Studies,volume 4/8Fall
Hasan, Hamdi.(1983): “Kalkandelen Türk Ağzı”, Sesler, Üsküp, yıl XIX Şubat, s. 122–173
İğci, Alpay (2010): Vıçıtırın-Kosova Türk Ağzı. EÜ SBE Türk Dili ve Lehçeleri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi
Jable, Ergin (2010): Kosova Türk Ağızları. SAÜ SBE Doktora Tezi
Kaleşi, Hasan (1975): “Arnavut Dilinde Kullanılan Osmanlıca-Türkçe Ekler”, I. Türk Dili Bilimsel Kurultayına Sunulan Bildiriler (Ankara 27-29 Eylül 1972), Ankara: TDK Yay., s. 141-149
Kaya, İ. Güven (1948): Yugoslavya Türkçesinin Ana Sorunları” Çevren dergisi 1974-1984 Özel Sayı, Priştine, s. 93-96
Korkmaz, Zeynep (1987): “Anadolu Ağız Araştırmalarına Toplu Bir Bakış”, Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi (İstanbul, 23-28 Eylül 1985), Tebliğler I. Türk Dili Cilt 2, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay., s. 89-109.
Korkmaz, Zeynep (2000): Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları, TDK Yayınları, Ankara, s.92
Korkmaz, Zeynep (2003): Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), TDK Yayınları Ankara, s.648
Morina, İrfan (1985): “Mamuşa Ağzın Morfoloji Özelikleri”, Çevren, S.50, Priştine
Nemeth, Gyula (1966): Zur Einleitung der Türkischen Mundarten Bulgaries, Sofija
Nimetullah, Hafiz (1979): “Kosova Mitroviçası, Vuçıtırın ve Priştine Türk Ağızlarının Başlıca Özellikleri”, Çevren, VI/1-2, Priştine, s. 84
Özçelik, Sadettin – Erten, Münir (2000): Türkiye Türkçesi Dilbilgisi, Diyarbakır.
Sülçevsi, İsa (2008): “Kosova Türk Ağızlarında Edebilmek Fiili”, VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, Ankara
Sülçevsi, Nebahat (2009): Priştine Türk Ağzının Fonetik Özellikleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Priştine Üniversitesi, Priştine,
Timurtaş, Faruk (1977): Eski Türkiye Türkçesi – XV. yy. Gramer, Metin, Sözlük. Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, s. 64
Yusuf, Sürreya (1979): Dil Çalışmaları, TAN Yayınevi, Priştine