Klasik Türk şiirinde şehir hicivleri ve Arpaemîni-zâde Mustafa Samî’nin Edirne kasidesi

Klasik Türk şiirinde şehir, kasaba, köy gibi yerleşim yerlerinin konu edildiği manzumeler arasında hiciv niteliği taşıyan örnekler de bulunmaktadır. Şairler, bu metinlerde “beğenmeme, halkından hoşlanmama, umduğunu bulamama, doğasından ya da coğrafî konumundan rahatsızlık duyma, isteği dışında gönderilme” gibi çok farklı gerekçelerle İmparatorluk coğrafyasına ait birçok yerleşim yerini, genellikle isminden ya da halkının özelliklerinden hareketle söz sanatlarından ve argo ifadelerden de yararlanarak hicvetmişlerdir. Bu çalışmada divan şairlerinin kaleme aldığı şehir hicivlerinin tespit ettiğimiz örnekleri kısaca tanıtılmış ve XVIII. yüzyıl şairlerinden Arpaemîni-zâde Mustafa Samî’nin, Edirne’ye ilişkin olumsuz duygularıyla kış mevsiminin olumsuz özelliklerini birleştirmek suretiyle kaleme aldığı Edirne hicvi üzerinde durulmuştur. Şair, bu kasidedeki ifadeleriyle hem Edirne’yi ve halkını sevmediğini samimi bir biçimde ortaya koymuş hem Osmanlı İmparatorluğu’nun iki başkenti arasında kökü fetih yıllarına uzanan çekişmenin izlerinin XVIII. yüzyıl başlarında örtülü bir biçimde de olsa devam ettiğini göstermiştir.

City satires in the classical Turkish poetry and Arpaemîni-zâde Mustafa Samî’s qasida of Edirne

In the classical Turkish poetry, there are satirical examples among the poems which is subject about settlement places like cities, towns and villages. Poets, in these texts, had satirized various settlement place at imperial geography, generally because of its place name and folk features under cover of rhetoric and argo, reasons such as “disapprobation, aversion of the folk, disappointment, getting irritate from nature or geographical location, to be dispatched involuntarily”. In this study, the city satires that put down on paper by the Divan poets shortly familiarized which we have made firm, and it is focused on the Edirne satire of the XVIII. century poets Arpaemîni-zâde Mustafa Samî which put down on paper his negative feelings about the Edirne city, combining by negative features of the winter season. By the expressions in this qasida, the poet revealed intimately that he doesn’t like the Edirne and its folk. Likewise, he had indicated the contention among the two capital city of Ottoman Empire which its root reached to conquest years, continued implicitly beginnig of the XVIII. Century.

PDF

___

AKSOYAK, İsmail Hakkı (2006). Gelibolulu Mustafa Âlî Divan, volume: I. The Department of Near Eastern Languages and Civilizations: Harvard University.
AKSOYAK, İsmail Hakkı (2007). “Feyzullah Efendi‟nin Mesâiri ile Lutfî‟nin Ferdî‟nin Bilâdiyesine Zeyli”. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, (Özel Sayı), s.37-51.
AÇIKGÖZ, Namık (1993). “Tezkirelere Göre Şehir Tavsifleri ve Bunun Kültür Tarihindeki Yeri”. Fırat Üniversitesi I. Tarih Sempozyumu, 17-19 Ekim 1993: Elazığ.
ARMAĞAN, Mustafa (1998). “Osmanlı‟nın Anahtarlarını Taşıyan Şehir: Edirne”. Edirne: Serhattaki Payitaht. (Hazırlayanlar: Emin Nedret İşli; M. Sabri Koz). YKY: İstanbul, s. 151-160.
AYDEMİR, Yaşar (2007). Ravzî Divanı. Ankara: Birleşik Kitabevi.
CANIM, Rıdvan (2000). Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (İnceleme-Metin). Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı: Ankara.
ÇAKIR, Zehra Vildan (1998). “Hevâyî Divanı‟nın Tenkitli Metni ve İncelemesi”. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi: Edirne.
ÇİFTÇİ, Hasan (2002). Klâsik Fars Edebiyatında Hiciv ve Sosyal Eleştiri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Edirne Vergi Dairesi Başkanlığı (2006). “Edirne Tarihi Kültürü”, http://www.edirnevdb.gov.tr/kultur/padisahlardonemi.html (erişim tarihi: 19.06.2011).
EMECEN, Feridun M. (1998). “Tarih Koridorlarında Bir Sınır Şehri: Edirne”. Edirne: Serhattaki Payitaht. (Hazırlayanlar: Emin Nedret İşli; M. Sabri Koz). YKY: İstanbul, 49-69.
GÜVEN, Hikmet Feridun (1997). “Klasik Türk Şiirinde Hiciv”. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi: Ankara.
İSEN, Mustafa (1994). Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
KILIÇ, Filiz (2010a-b). Âşık Çelebi Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (İnceleme-Metin), cilt: 2-3. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü: İstanbul.
KURNAZ, Cemâl, (1997). "Arayıcızâde Hüseyin Ferdî ve Derviş Ömer Efendi'nin Bilâdiyeleri", Divan Edebiyatı Yazıları. Ankara, s. 230-253.
KUTLAR, Fatma Sabiha (2004). Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî, Dîvân. Ankara.
ÖZTEKİN, Özge (2006). XVIII. Yüzyıl Divan Şiirinde Toplumsal Hayatın İzleri: Divanlardan Yansıyan Görüntüler. Ürün Yayınları: Ankara.
ÖZYILDIRIM, Ali Emre (2007). Keçeci-zâde İzzet Molla and Mihnet-Keşân, volume: 1-2. Sources of Oriental Languages and Literatures: Harvard University.
SOLMAZ, Süleyman. (2009). Gülşen-i Şu’arâ (Bağdatlı Ahdî)-I. Kültür ve Turizm Bakanlığı: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-219145/h/agm.pdf (erişim tarihi: 19.06.2011).
TEZCAN, Nuran (2001). “Güzele Bir Şehrengizden Bakış”, Türkoloji Dergisi, cilt: XIV, s. 163-194.
TÜRKMEN, Fikret; YENİASIR, Mustafa (2008). “Kıbrıs Türk Edebiyatında Yer Alan Mizahi Şiirler Üzerine Bir Değerlendirme”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, cilt: VIII, sayı: I, s. 179-187.
ÜNGÜN, Sevim (1967). “Vahîd Mahtûmî ve Mora Fetih-nâmesi”, Tarih Dergisi, cilt: 17, sayı: 22, s. 169-180. www.iudergi.com/tr/index.php/tarih/article/view/2282/1907 (Erişim tarihi 17.06.2011).
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1988). Osmanlı Devlet Teşkilatından Kapıkulu Ocakları. Cilt 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. http://www.forumpaylas.net/tarih/66374-osmanli-ordusunun-harp-nizami.html (erişim tarihi: 15.06.2011).
YEKBAŞ, Hakan (2010). Sehî Bey Divânı. İstanbul: Kitabevi.