KAYSERİ HACI KILIÇ CAMİİ’İNE TAHSİS EDİLEN HÜSEYİN BEY VAKFI’NIN H. 1080-1090 YILLARINA AİT MUHASEBESİ

Vakıf, meydana getirdiği sistem ve gösterdiği ekonomik faaliyetlerle gelir sağlayan ve elde ettiği bu gelirlerle kamu yararına olmak üzere çeşitli konularda hizmet üreten bir niteliğe sahiptir. Bu bağlamda kendi kendine yeterli bir yapı arz eder. Cami, mescit, medrese, hastane vb. yapıların inşası için gerekli olan mali harcamaları genellikle hükümdar, vezir, emir ve eşraf gibi nüfuzlu kişiler üstlenmiştir. Yine bu yapıların bakımı, onarımı, malzeme temini ve görevlilere ödeme yapılması gibi masraflar da vakfedilen menkul ve gayrimenkullerin gelirleri ile karşılanmıştır. Kayseri'de Hacı Kılıç Camii diye anılan caminin mevcut kitabelerine göre, II. Keykâvus'un emriyle Selçuklu emirlerinden Ebü'l-Kâsım b. Ali et-Tûsî tarafından H. 647 yılında yaptırılmıştır. Zamanla harap olan bu cami Osmanlı döneminde Aksaray mirlivası Hüseyin Bey tarafından esaslı biçimde tamir vakfedilmiştir. Bu çalışmanın esasını TSMA. D.1678, D.1760 ve D.3980 numara ile kayıtlı bulunan ve Kayseri Hacı Kılıç Camii'ne tahsis edilen Hüseyin Bey Vakfı'nın H. 1080- 1090 yıllarına ait gelir ve giderlerini ihtiva eden muhasebe defterleri oluşturmaktadır. Çalışmada ayrıca vakfın yönetimi, denetimi, gelir ve giderlerinin muhasebesi konularında dönemin kadı sicillerine yansıyan meselelere de temas edilmiştir. Bunun yanı sıra, H. 1080 yılına ait muhasebe kaydı tahlil edilmiştir. Buna göre, vakfın gelirlerini bahçelerden, dükkânlardan, hamamlardan ve tabakhaneden elde edilen kira gelirleri ile köy ve mezralardan elde edilen mahsul gelirleri oluşturmaktadır. Vakfın harcama kalemleri arasında cami ile vakfın görevlilerinin maaş ve tahsisatlarıyla, vakfa ait gayrimenkullerin bakım ve onarımı için yapılan çeşitli masraflar yer almaktadır

ACCOUNTING OF HÜSEYİN BEY FOUNDATION THAT HAS BEEN ALLOCATED TO KAYSERİ HACI KILIÇ MOSQUE FOR THE HEGIRA YEARS 1080-1090 (AD 1670-1680)

The Foundation has a characteristic which generates revenue through the system it has constituted, as well as economic activities it has carried on, and by virtue of such generated revenues producing services in miscellaneous areas for the benefit of the society and the state. In this context, it has a self-contained structure. Financial expenditures for the building of mosques, masajid (small mosques), madrassas, hospitals, etc. have usually been absorbed by the men of influence such as sovereigns, viziers, emirs, gentries, and again the costs such maintenance, repair, material supply, attendants’ payments have been covered by the revenues obtained from devised movable and immovable properties. According to the existing relevant epigraphs, the mosque in Kayseri, which is referred to as the Hacı Kılıç Mosque, has been built by Seljuk Emir Ebü'l-Kâsım b. Ali et-Tûsî in the hegira year of 647 by the command of Kaykaus II. During the Ottoman era, and this mosque that has been ruined over time has been thoroughly repaired by Hüseyin Bey, Brigadier of Aksaray, and incomes of various real properties have been devised to the mosque. Book of accounts registered under TSMA, D.1678, D.1760, and D.3980, which contain the revenues and expenditures of the Foundation of Hüseyin Bey that have been allocated to Kayseri Hacı Kılıç Mosque, for the Hegira years 1080 – 1090 (AD 1670 – 1680) constitute the basis of this work. In this study, subject matters in the areas of the foundation's management, auditing, and accounting of revenues and expenses that have been reflected on kadi registers of the respective period have also been mentioned. Furthermore, accounting record for the hegira year 1080 has been analyzed. Accordingly, the Foundation's income constituted of rental incomes gained from gardens, shops, hammams, and tanneries, as well as crop incomes acquired from the villages and hamlets. Among spending items of the Foundation are salaries and allocations of the officials of the mosque and the foundation, and the costs that have arisen from the maintenance and repair of the Foundation’s real properties

PDF

___

TSMA, D.1678.
TSMA, D.1760.
TSMA, D.3980.
AKALIN, Şebnem, “Hacı Kılıç Camii ve Medresesi”, DİA, C.14, İstanbul 1996, s. 488-489.
ALİDAĞI, Leyla, 78/3 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1078 – 1079/ M. 1668)Transkripsiyon ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 2009.
ALKAN, Mustafa, “Kınık Vakıfları- Sayısal Bir Tasnif ve Tasvir Denemesi-”, TURKISH STUDIES- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish ALTINDAĞ, Ülkü, “Dârüssaâde”, DİA, C. 9, İstanbul 1994, s.1-3.
BERKİ, Ali Himmet, “Hukukî ve İçtimaî Bakımdan Vakıf”, Vakıflar Dergisi, Sayı: V, Ankara 1962, s. 9-13.
_________,Vakfa Dair Yazılan Eserlerle Vakfiye ve Benzeri Vesikalarda Geçen Istılah ve Tabirler, Ankara 1966.
ÇAYIRDAĞ, Mehmet, Kayseri Tarihi Araştırmaları, Kayseri 2001.
ÇİFTÇİ, Murat, “Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Özel Mülkiyet ve Yapısal Özellikleri”, TURKISH STUDIES- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, ISSN: 1308-2140, Volume 6/3 Summer 2011, www.turkishstudies.net, Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.2481, s. 623-644.
DEMİRCAN, Yasemin, Tahrir ve Evkaf Defterlerine Göre Kayseri Vakıflar, Kayseri 1992.
DEVECİ, Sefure, 55/2 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1055/ M. 1645) Transkripsiyon ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 2002.
ERTÜRK, Volkan, “Osmanlı Devrinde Vize Sancağındaki Selâtin ve Ümera Vakıfları (1530- 1613)”, TURKISH STUDIES -International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, ISSN: 1308-2140, Volume 8/5 Spring 2013, www.turkishstudies.net, Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4906,s. 279-300.
GABRİEL, Albert, Kayseri Türk Anıtları, Çeviren: Ahmet Akif Tütenk, Kayseri 1954.
GÖDE, Kemal, Halil Edhem (Eldem) ve Kayseri Şehri -Selçuklu Tarihi’nden Bir Bölüm-, Kayseri 2011.
GÜNAY, Hacı Mehmet, “Vakıf’, DİA, C. 42, İstanbul 2012, s. 475-479.
GÜNDÜZ, Ahmet, XVIII. Yüzyılın Son Çeyreğinde Kayseri (1775-1800), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Kayseri 1998.
KARAGÖZ, Mehmet, XVIII. Asrın Başlarında Kayseri (1700-1730), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Kayseri 1993.
KARAKAŞ, Muhammet, XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Kayseri, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Kayseri 1997.
KÖPRÜLÜ, Fuad, “Vakıf Müessesesinin Hukukî Mahiyeti ve Tarihî Tekâmülü”, Vakıflar Dergisi, Sayı: 2, Ankara 1942, s. 1-35.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat, Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik) Kubbealtı Yayınları, İstanbul 1994.
ÖNKAL, Ahmet -Nebi Bozkurt, “Cami-Dinî ve Sosyokültürel Tarihi”, DİA, C. 7, İstanbul 1993, s. 46-56.
ÖZBEK, Yıldıray - Celil Arslan, Kayseri Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri, C. I, Kayseri 2008.
ÖZTÜRK, Nazif, Menşei ve Tarihî Gelişimi Açısından Vakıflar, Ankara 1983.
Elmalılı M. Hamdi Yazır Gözüyle Vakıflar, Ankara 1995.
SELÇUK, Hava,“1651 Yılında Kayseri Kalesinin Kuşatılması ve Kürd Mehmed Ağa”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Mayıs 2008, Sayı:17, s.33-40.
SEZER, Musa, 78/3 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1078 – 1079/ M. 1668)Transkripsiyon ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 2009.
ŞEKER, Mehmet, “Vakfiyelerin Türk Kültürü Bakımından Özellikleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, VIII, 1993, s.1-18.
ŞEN, Gültekin, 69 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1069 / M. 1658-1659) Transkripsiyon ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 1996.
TABAKOĞLU, Ahmet, Türk İktisat Tarihi, İstanbul 2005.
TAN, Murat, 66/2 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H.1067-1068 / M. 1656-1657) Transkripsiyon ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 1998.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin, “Vakıf”, İA, C. XIII, MEB, İstanbul 1993, s.153-172.
___________, XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi, Ankara 2003.
YILMAZ, Mukaddes, 55/1 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1055 / M. 1645) Transkripsiyon ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Kayseri 1998
YURTLAK, Rıdvan, 66/1 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1067 / M. 1657) Transkripsiyon ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 1998.