Kayıp Dergi: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Dergisi’nin 1983 Tarihli 23- 24. Sayısına Uygulanan Sansür

Düşünceye baskı, engelleme, sansür ve nihayetinde yok etme, Türkiye siyasi ve sosyal tarihinde sıklıkla yaşanan uygulamalardan bir tanesidir. 1923-1945 yılları arasında CHP’nin yönettiği tek parti döneminde sansür ve düşünceye baskı sıradan ve olağan olmuştur. Bu deneyime dayanarak özellikle 27 Mayıs 1960, 12 Mart 1971, 12 Eylül 1980 ve 28 Şubat 1997 tarihli darbe dönemlerinde yapılanlar geçmiş uygulamaları aratmaz, her darbe diğerinden daha iyisini yapmak için adeta birbiriyle yarışır. Türkiye’de, 12 Eylül 1980 Darbesi’nin ilk yıllarında, 1983 yılında, bu dönemde sosyolojinin merkezi olan İstanbul Üniversitesi’nde, inanması güç bir sansür uygulamasının örneği yaşanmıştır. Resmi kayıtlarda 1960 tarihinde Hilmi Ziya Ülken yönetiminde ikinci cilt/seri/dizi olarak kabul edilen dönemin son sayısı olarak 1967-1968 yılına ait 21-22. Sayı ile bitirilen İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Dergisi’nin; tasarlanmış ve basılmış, fakat yayınlanmamış bir sayısı ortaya çıkmıştır. “Kayıp Dergi” olarak adlandırdığımız bu sayının; 1983 yılında “23-24. Sayı” şeklinde birleştirilmiş bir sayı olarak tasarlandığı, ancak prova baskının yapılarak bu şekilde bırakıldığı/kaybedildiği ve/veya sadece metinlere ait kapakları takılmadan basılmış tüm sayfaların sansüre uğrayarak yok edildiği tahmin edilmektedir. Her on yılda bir darbelerle veya darbe girişimleriyle karşılaşan Türkiye’de, darbecilerin tercih ettiği uygulamalardan bir tanesi muhalefeti ve farklı yaklaşımları susturmak, düşüncelerin yayılmasını engellemek, eleştiriyi önlemek ve mevcut fikirleri etkisiz kılmak için düşünceyi baskılamak ve sansürlemektir. Bugüne değin unutulmuş olan “Kayıp Dergi” ve hikâyesi; Türkiye’nin sosyoloji, sansür ve düşünce tarihinin gizli kalmış bir olayına ışık tutar.

PDF

___

Arslan, M. (1984). Step İmparatorluklarında Sosyal ve Siyasi Yapı. İÜEF Yayınları. Arslan, M., Çav, E. & Meriç, Ü. (2020, 8 Ekim). Üçlü telefon görüşmesi.
Baykan Sezer’in Biyografisi ile İlgili Sorulara Verdiği Cevaplar (2004). Baykan Sezer’e Armağan: Baykan Sezer ve Türk Sosyolojisi (Sosyoloji Yıllığı 11) içinde (23-30) (Haz. E. Eğribel ve U. Özcan). Kızılelma Yayınları.
Baykan Sezer’in Gökhan Göktürk’e Mektubu (2004). Baykan Sezer’e Armağan: Baykan Sezer ve Türk Sosyolojisi (Sosyoloji Yıllığı 11) içinde (31-35) (Haz. E. Eğribel ve U. Özcan). Kızılelma Yayınları.
Berkay, F. (1987). Genel Boyutları İçinde Yurtdışına İşgücü Göçü Olayı ve Bazı Sorunlar. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 161-167.
Berkay, F. & Çav, E. (2020, 12 Ekim). Telefon görüşmesi.
Berkay, F., Çav. E., Meriç, Ü. & Yalvaç, M. (2020, 7 Ekim). Dörtlü telefon görüşmesi.
Boratav, P. N. (1982). Folklor ve Edebiyat II. Adam Yayınları.
Boratav, P. N. (1993, Ekim). Mudurnu Türküleri. Toplumbilim (Türk Toplumbilimi Özel Sayısı), 2, 51-66.
Boratav, P. N. (2017). Folklor ve Edebiyat II. BilgeSu Yayınları.
Çav, E. (2011). Dramın Aydını Cahit Tanyol: Şair-Öğretmen-Felsefeci-Sosyolog. Kesit Yayınları.
Çav, E. (2018a). İki Sosyoloji Akımının Temsilcisi Cahit Tanyol ile Şerif Mardin’in Eğitimleri, Çalışma Hayatları, Eserleri ve Sosyal Bilime Katkıları Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme.
Çekmece - İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(12), 29-62.
Çav, E. (2018b). Türk Modernleşmesi: Cahit Tanyol ile Şerif Mardin’in Yaklaşımlarının Karşılaştırmalı İncelemesi. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 13(26), 341-375. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.14313
Çav, E. (2018c). Türkiye’de Toplum ve Devlet: Cahit Tanyol ile Şerif Mardin’in Yaklaşımları Üzerinden Karşılaştırmalı Bir İnceleme. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 40, 328- 373. http://dx.doi.org/10.17498/kdeniz.414361
Çav, E. (2019a). Osmanlı Devleti’nin Çözülmesi, Tanzimat ve Çöküş Dönemleri: Cahit Tanyol ile Şerif Mardin’in Yaklaşımlarının Karşılaştırmalı İncelemesi. Turkish Studies – Historical Analysis, 4(1), 53-84. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.14367
Çav, E. (2019b). Türkiye’de Din ve Sekülarizm: Cahit Tanyol ile Şerif Mardin’in Yaklaşımlarının Karşılaştırmalı İncelemesi. Turkish Studies – Comparative Religious Studies, 14(1), 17-95. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.14859
Çav, E. (2019c). Kemalizm: Cahit Tanyol ile Şerif Mardin’in Yaklaşımlarının Karşılaştırmalı İncelemesi, Turkish Studies – Social Sciences, 14(3), 365-408. http://dx.doi.org/10.29228/TurkishStudies.22565
Çav, E. (2019d). “Türkiye’de ‘Yerli Sosyoloji’ İmkânı: Cahit Tanyol ile Şerif Mardin’in Yaklaşımlarının Karşılaştırmalı İncelemesi”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 43, 78- 120. http://dx.doi.org/10.17498/kdeniz.556634
Çav, E., Meriç, Ü. & Mermutlu, B. (2020, 8 Ekim). Üçlü telefon görüşmesi.
Çav, E. & Meriç, Ü. (2020, 7-9 Ekim). Görüşme.
Çav, E. & Yalvaç, M. (2020, 10 Ekim). Telefon görüşmesi.
Çav, E., Kot, A. & Meriç, Ü (2020, 8 Ekim). Üçlü telefon görüşmesi.
Çav, E., Meriç, Ü. & Tuna, K. (2020, 7-8 Ekim). Üçlü telefon görüşmesi.
Çav, E., Yavuzer, H. & Meriç, Ü. (2020, 13-14 Ekim). Üçlü telefon görüşmesi.
Denbigh, K. (1984). İlmi Metod: Düzen mi, Özgürlük mü? (Çev. Ü. Meriç). İÜİF Sosyoloji Konferansları, 22, 25-42.
Gürhan, N. & Yücedağ İ. (2020). Türk Sosyolojisinde Değişen Eğilimleri Anlama Denemesi: Sosyoloji Dergisi Örneği. Turkish Studies, 15(5), 2421-2448 https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.42845
Ercan, R. (2007). Türkiye’de Sosyolojinin Gelişiminde Dergilerin Rolü ve Önemi: İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi (Yayınlanmış Doktora Tezi). Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Genel Sosyoloji ve Metodoloji Anabilim Dalı.
Ercan, R. (2013). Türkiye’de Sosyolojinin Gelişimi ve Eğilimleri. Anı Yayıncılık. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü Tarihçesi, https://sosyolojiedebiyat.
istanbul.edu.tr/tr/content/hakkinda/bolum-tarihi, E.t. 10 Ekim 2020.
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Dergisi Dijital Arşivi (1917-2020) https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusosyoloji/archive, E.t. 9 Ekim 2020
İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi Web Sitesi, https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusosyoloji, E.t. 9 Ekim 2020.
Kayış, N. & Hürkan, S. (2012). Sansürsüz Sansür Tarihi (1795-2011). Sinemis Yayınları.
Meriç, C. (2006d). Sosyoloji Notları ve Konferanslar (10. Baskı). İletişim Yayınları. Meriç, Ü. (1985, Temmuz-Ağustos). İslâm Sosyolojisi Bibliyografyası Üzerine. İlim ve Sanat, 2, 97- 100.
Meriç, Ü. & Kot, A. (1987, Mayıs-Haziran). İslâmiyetle İlgili Seçme Yayınlar: Bir Bibliyografya Denemesi (İngilizce, Almanca, Fransızca). İlim ve Sanat, 13, 81-87.
Meriç, Ü. (1994) Yayınlanmamış Notlar: 1994 Yılı Ajandası.
Mermutlu, B. (Haz.) (1995). Ziya Gökalp’in Üniversite’de Okutmuş Olduğu İlm-i İçtimâ Dersleri. Türk Sosyoloji Dergisi, 1, 119-164.
Prof. Dr. İbrahim Yasa’ya Armağan (1983). Ankara Üniversitesi Basımevi.
Sezer, B. (1989). Türk Sosyologları ve Eserleri I. İÜEF Sosyoloji Dergisi, 3(1), 1-96.
Sezer, B. (1998). Sosyologca 2 İçin Önsöz. Batı Yayılmacılığı – Prof. Dr. Nihat Nirun İçin (Sosyoloji Yıllığı 3) içinde (64-66). Atatürk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Basımevi (İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Araştırma Merkezi ve Atatürk Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü).
Sosyoloji Programı Bulunan Tüm Üniversiteler-YÖK, https://yokatlas.yok.gov.tr/lisansbolum. php?b=10195, E.t. 9 Ekim 2020.
Tanyol, C. (1939, Nisan). Aramak. Aramak, 1, 1.
Tanyol, C. (1940, Ocak). Arif Nihad Asya Hakkında. Aramak, 9, 2-9.
Tanyol, C. (1940, Eylül). Japon Mitolojisi. Aramak, 16, 11-15.
Tanyol, C. (1973). Türk Sosyolojisinin Bazı Sorunları. Cumhuriyetin 50. Yılına Armağan içinde (429-432). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Tanyol, C. (2003). Hoca Kadri Efendi’nin Parlamentosu. Gendaş Yayınları.
Tanyol, C. (2006) Hilmi Ziya Ülken’in Kişiliği ve Düşünce Dünyası. Hilmi Ziya Ülken Kitabı, içinde (XXIV-XXVI) (Haz. A. Vergili). Kitabevi Yayınları.
Tanyol, T. (1987). Toplumsal-Kültürel Yapı ve Kişilik Kuramlarına Genel Bir Yaklaşım. Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, 4(1-2), 575-598.
Tayyib Gökbilgin Bibliyografyası, http://tayyibgokbilgin.info/turk-macar-yakinligi/, E.t. 9 Ekim 2020.
Vergili, A. (2006). Hilmi Ziya Ülken Kitabı. Kitabevi Yayınları.
Yalvaç, M. (1985, Ocak). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Sosyoloji Eğitiminin Tarihçesi (1912-1980) I. Kubbealtı Akademi Mecmuası, 14(1), 57-72.
Yalvaç, M. (1985, Nisan). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Sosyoloji Eğitiminin Tarihçesi (1912-1980) II. Kubbealtı Akademi Mecmuası, 14(2), 59-72.
Yılmaz, M. & Doğaner, Y. (2007). Cumhuriyet Döneminde Sansür (1923-1973). Siyasal Kitabevi.