Karışık dilli eserlerden Ali'nin Yusuf ve Züleyha hikayesi

Ali’nin Yûsuf ve Züleyhâ adlı eseri Türk dilinin karışık dilli eserlerinden biridir. Türk, İran ve Arap edebiyatlarında pek çok kimse tarafından ele alınıp işlenen Yûsuf ve Züleyhâ hikâyesinin ilk kaynağı, Tevrat olarak bilinmektedir. Türk dünyasında, Yûsuf ve Züleyhâ hikâyesi en geniş biçimiyle yer almıştır. Özellikle bu hikâye, Tatar, Başkurt, Azerbaycan ve Türkmen Türkleri arasında oldukça yaygındır. Türk edebiyatında Yûsuf ve Züleyhâ hikâyesini ilk kaleme alan, Harezm’li bir Türk olan Ali’dir. Ali, eserini Türkçenin hece ölçüsüyle ve dörtlükler halinde yazmıştır. Eserin Türk dünyasının birçok bölgesinde yazma ve basma nüshalarına ulaşmak mümkündür.

One of the mixed-languages work Ali's Joseph and Zuleyha story

Ali’s Joseph and Zuleyha is one of the texts in mixed historical dialects. The Torah is the first known origin of story of “Joseph and Zulejha”, which has many variants in Turkish, Persian and Arabian literatures. İt is also very popular in Turkic world, particularly among Tatars, Bashkirs, Azeri Turks and Turkmens. First author of “Joseph and Zuleyha” in Turkish literature is Ali from Khwarazm. Ali has written his work in Turkish with syllabic meter and in the quatrain form. There are many manuscripts and the printed copies of the story in the most areas of Turkic world.

___

BOMBACI, A.,“The Turkic Literatures. Introductory Notes on the History end Style” Philologiae Turcicae Fundamenta II XXVI, Wiesbaden 1965.

BORATAV, Petev Naili, “L‟epoee et la “Hikâye”, Philologiae Turcicae Fundamenta II, Wiesbaden 1965.

BODROGLIGETI, A, “On the Prosody of „Ali‟s Qıssa-i Yûsuf” Acta Orientalia Hung. XIX 1997.

ARAT, Reşit Rahmeti,“Anadolu Yazı Dilinin Tarihi inkişafına Dâir” V. Türk Tarihi Kongresi, Makaleler cilt 1. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1987.

ARAT, Reşit Rahmeti, “Türk Dilinin İnkişâfı” III. Türk Tarih Kongresi, Ankara 15-20 Kasım 1943., Ankara 1948.

ARAT, Reşit Rahmeti, “Türkçe Metinlerde e/i Meselesine Dair” Rocnik Orientalististyczny, XVII, 1953; Makaleler cilt 1. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1987.

ATA, Aysu, Kısasü‟l-Enbiya, I (Giriş-Metin, Transkripsiyon), TDK Yayınları, Ankara 1997.

ALMAZ, Dzavad, “Kıssa-i Yûsuf Ali-ABulgar-Tatar Momument: Trudy XXV Mezdunarodnogo Kngressa Vostokovedov III 1963.

AYAN, Gönül, “Ahmed Yesevi Etkisiyle Yazılan İki Yûsuf u Züleyhâ” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü Araştırmaları Dergisi, Sayı:3, Konya 1997.

AZAMAT, Nihat, “Yeni Bir Ahmedî ve İki Eseri: Yûsuf ve Zeliha, Esrarnâme Tercümesi”, Osmanlı Araştırmaları VII-VIII., 1988.

BANGUOĞLU, Tahsin,“Oğuzlar ve Oğuzeli Üzerine” (Kâşgâri‟den Notlar II ) TDAY Belleten 1959, TDK Yayınları, Ankara 1988.

BANGUOĞLU, Tahsin,“ Oğuz Lehçesi Üzerine” (Kâşgâri‟den Notlar III) TDAY Belleten 1960, TDK Yayınları, Ankara 1988.

BİLGİN, Azmi, “Eski Anadolu Türkçesi Döneminde Karışık Dil Unsurları Taşıyan Eserler ve Dil Özellikleri” Türk Dünyası Araştırmaları, sayı: 69, İstanbul 1990.

BROCKELMANN, C. „Ali‟s Qıssa‟ı Jusuf, Berlin 1917.

BROCKELMANN, C., “Zur Grammatik des Osmanisch Türkischen” ZDMG 70. (Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft) Leipzig 1916.

BULUÇ, Saadettin, “Behçetü‟l-Hadā‟ik- Fi Mev‟izeti‟l-Halāik‟ten Derlenmiş Koşuklar” TDAY Belleten 1963, Ankara 1988, s.161-201.

CAFEROĞLU, Ahmet, Türk Dili Tarihi, Enderun Yayınları, İstanbul 1984.

CANPOLAT, Mustafa, “Behçetü‟l-Hadâ‟ik‟ın Dili Üzerine” TDAY Belleten, Ankara 1967.

CANPOLAT, Mustafa, “Behçetü‟l-Hadâ‟ik Üzerine” Beläk Bitig, Wiesbaden 1995.

CHARLES, Rieu, Catalogue ef the Türkish Manuscripts in the British Museum, London, 1988.

CİN, Ali, (2004) Ali, Kıssa-i Yûsuf (H.630/M.1233) Metin-İnceleme-Dizin, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora tezi, Ankara.

CİN, Ali, “Ali‟nin Kıssa-i Yûsuf Adlı Eserinin Türkiye Yazması” V. Uluslar arası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, 20-26 Eylül 2004 TDK Yayınları, c. I, Ankara 2004.

ÇAĞATAY, Saadet, Türk Lehçeleri Örnekleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1963.

ÇAĞATAY, Saadet, “Eski Osmanlıca Üzerine Bazı Notlar” Türkoloji Dergisi c.II, sayı 2, Ankara 1944.

ÇETİN, Nurullah, “Yeni Türk Şairinin „Yûsuf ve Züleyhâ Hikâyesi‟ Duyarlılığı” Türkoloji Dergisi, XIII. cilt, sayı I, Ankara 2000.

DİLÇİN, Dehri, Yûsuf ve Zeliha, TDK Yayınları, İstanbul 1946.

DOLU, Halide, “Yûsuf Hikâyesi Hakkında Birkaç söz ve Bazı Türkçe Nüshalar” Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c.IV, İstanbul 1952.

DOLU, Halide, “Yûsuf Hikâyesinde Aşk Temi”, Türk Düşüncesi, c. 1, sayı 2, İstanbul 1954.

ERCİLASUN, Ahmet Bican, “Batı Türkçesinin Doğuşu” Uluslarası Türk Dili Kongresi 1988, TDK Yayınları, Ankara 1996.

ERSOYLU, Halil, “Eski Türkiye Türkçesi Metinlerinde Kullanılan Elifli Vav” Hasan Eren Armağanı, TDK Yayınları, Ankara 2000.

ERTAYLAN, İsmail Hakkı, “Türk Dilinde Yazılan İlk Yûsuf ve Züleyhâ”, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi,, İstanbul 1948.

ERTAYLAN, İsmail Hakkı, Yûsuf ile Züleyhâ, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1960.

FALEV, P. Staro-Osmanskiy perevod “Krimskoy” poemıy “Kırım Manzumesinin Eski Osmanlı Tercümesi” ZKV.(Zanucku Kollegu Vostokovedov), Leningrad 1925.

FASEYEF, Fazıl, Kul Gali, Kıssa-i Yûsuf, Tataristan Kitap Neşriyatı, Kazan 1983.

FIRAT, Ahmet Suphi, “Yûsuf” maddesi İslâm Ansiklopedisi Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları,13.cilt, İstanbul 1986.

FLEİSCHER, Henricus Orthobius Catalogus Codium Manuscriptorum Orientalium Bibloothecae Regiae Dresdensis, Leipzig 1831.

GAMBAROVA, Florida Duebek, Yûsuf i Züleyhâ, Prevod s Uzbekskogo, Taşkent.

GEHREMANOV, Cahangir-Şameddin Halilov, Yûsif ve Züleyhâ, Azerbaycan Akademiyası El Yazmalar İnstitütü, Bakı 1991.

GİBB, A. History of Ottoman Poetry I., London 1900.

GRÜNBAUM, M. “Yûsuf und Zuleicha” ZDMG 70. (Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft) Leipzig, sayı: 43. s.1

HAKOV, B.H, Tatar Edebî Tili Tarihi, Kazan Üniversitesi Neşriyatı, Kazan 1993.

HAYYAMPUR, Abdurresul Tahbazzade (1945). Türk ve İran Edebiyatlarında Yûsuf ve Züleyhâ Mesnevileri, Türkiyat Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, no:209, İstanbul.

HAZAİ, György, “Anadolu Türkçesinin İlk Yüzyıllarına Ait Kimi Sorunlar” Hasan Eren Armağanı, TDK Yayınları, Ankara 2000.

HİSAMOV, Nurmuhammed, Qul Gali, Qıssa-i Yûsuf, Kazan 1997.

HİSAMOV, Nurmuhammed, Kul Gali, Yusıf Kıssası, Rennur Neşriyatı, Kazan 2000.

HİSAMOV, Nurmuhammed, “16. Yüzyıl Türk Şairi Ahmedî‟nin Yûsuf ile Züleyhâsı Mesnevîsi ve Onun Gul Gali‟nin Kıssa-i Yûsuf Destanı Alekesi” IV. Uluslararası Türk Dil Kurultayı, Çeşme/ İzmir 22-29 Eylül 2000.

HOUTSMA, “Ein alttürkisches Gedicht” ZDMG (Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft) sayı 43, Leipzig,1889.

İLAYDIN, Hikmet, “Dehhâni‟nin Şiirleri” Ömer Asım Aksoy Armağanı, TDK Yayınları, Ankara 1978.

İLAYDIN, Hikmet, “Anadolu‟da Türk Şiirinin Başlangıcı” Türk Dili, s.277 Ankara 1974.

İNAN, Abdulkadir, “Karışık Lehçelerle Yazılan Türkçe Eserler (XV.XVI. Yüzyıllar” Türk Dili s.53 Şubat 1956. (Makaleler ve İncelemer II. s.36-38, TDK Yayınları, Ankara 1991)

İNAN, Abdulkadir, “XIII- XVI. Yüzyıllarda Mısır‟da Oğuz Türkmen ve Kıpçak Lehçeleri ve (Halis Türkçe)” TDAY Belleten,1953, (Makaleler ve İncelemer II. s. 84-96 TDK Yayınları, Ankara 1991)

JOZEF, Thury, “A középazsi Török Nyelv Ismertetésci” (Orta Asya Türkçesi Üzerine Notlar) Çev: Rağıp Hulisi Özdem, (Dil Bilimi Yazıları, Haz: Recep Toparlı), TDK Yayınları, Ankara 2000.

JOZEF, Thury, “Török nyelvemlékek a XIV szazad végéig” (On Dördüncü Asır Sonlarına Kadar Türk Dili Yadigârları) Çev: Rağıp Hulisi Özdem, (Dil Bilimi Yazıları, Haz: Recep Toparlı), TDK Yayınları, Ankara 2000.

KARAHAN, Leyla, Kıssa-i Yûsuf, TDK Yayınları, Ankara 1984.

KARAHAN, Leyla, “Darir‟in Kıssa-i Yûsuf Mesnevisinin Bilinmeyen Bir Yazması”, Türk Kültürü Araşrırmaları, cilt 26, sayı.1, Ankara 1988.

KAVCAR, Cahit, “Hamdullah Hamdi‟nin Yûsuf ü Züleyhâ‟sı” TDAY Belleten, Ankara 1968.

KAVCAR, Cahit, “Kemal Paşa-zadenin Yûsuf ü Züleyhâ‟sı”, TDAY Belleten, Ankara 1969.

KAVCAR, Cahit, “İbn-i Kemal‟in Şairliği ve Yûsuf u Züleyhâ‟sı” Türk Tarihinde ve Türk Kültüründe Tokat Sempozyumu, (Tokat, 2.06.1986. Yayınlanma tarihi: 1987)

KÖKTEKİN, Kazım (1994) Süle Fakih’in Yûsuf ve Zelihası (İnceleme-Metin-Dizin) 2 cilt. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum.

KORKMAZ, Zeynep, “Selçuklu Türkçesinin Genel Yapısı”, TDAY Belleten, s. 17-34, Ankara 1962.

KORKMAZ, Zeynep, Marzubān-nāme Tercümesi (İnceleme-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım), Ankara Üniversitesi D.T.C.F. Yayınları, Ankara 1973.

KORKMAZ, Zeynep, “XI-XIII. Yüzyıllar Arası Oğuzca” TDAY Belleten 1973-74 TDK Yayınları, Ankara 1974.

KORKMAZ, Zeynep, “Eski Anadolu Türkçesi Üzerindeki Çalışmaların Bugünkü Durumu ve Karşılaştığı Sorunlar” Türkoloji Dergisi, c. VIII., Ankara 1977.

KORKMAZ, Zeynep, “Eski Türk Yazı Dilinden Yeni Yazı Dillerine Geçiş Devri Özellikleri” TDAY Belleten 1991, Ankara 1994.

KORKMAZ, Zeynep, Eski Anadolu Türkçesin İmla Fonoloji Bağlantısı Üzerine Notlar” Orientalni Institut u Sarayevo vol 30/516 (Sarayevo 1980) s.247-269 , Türk Dili Üzerine Araştırmalar I, TDK Yayınları, Ankara 1995.

KORKMAZ, Zeynep, “Anadolu Beylikleri Devrinde Türk Dili ve Karamanoğlu Mehmet Bey” Milli Kültür, c.3.4.5, Ekim 1980.

KORKMAZ, Zeynep, “Eski Türkçedeki Oğuzca Belirtiler” Birinci Türk Dili Bilimsel Kurultayı, Ankara 27-29 Eylül 1972, TDK Yayınları, Ankara 1975.

KORKMAZ, Zeynep, “Eski Bir Kudūrî Çevirisi” XI. Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bidiriler, TDK Yayınları, Ankara 1968.

KÖPRÜLÜ, M.Fuat, Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul 1986.

KÖPRÜLÜ, M.Fuat, “Çağatay Edebiyatı”, İslam Ansiklopedisi, c. III., İstanbul 1945.

KUT, Günay, “XIII. Yüzyılda Anadolu‟da Türk Şiirinin Gelişmesi” TDAY Belleten 1991, Ankara 1994.

LEVEND, Agah Sırrı, “Divan Edebiyatında Hikâye” TDAY Belleten, Ankara 1967.

LEVEND, Agah Sırrı, “Hamdi‟nin Yûsuf ü Züleyhâ‟sı”, TDAY Belleten, Ankara 1969.

MANSUROĞLU, Mecdut, “Eski Osmanlıca” Tarihî Türk Şiveleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1988.

MANSUROĞLU, Mecdut, “Anadolu Metinleri XIII. Asır” Türkiyat Mecmuası VII-VIII, İstanbul 1940.

MANSUROĞLU, Mecdut, “Anadoluda Türk Dili ve Edebiyatının İlk Mahsülleri” İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, s.I/1, İstanbul 1946.

MANSUROĞLU, Mecdut, “Anadoluda Yazı Dilinin Başlaması ve Gelişmesi” İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, s.VI/3, İstanbul 1951.

MAZIOĞLU, Hasibe, “Yûsuf -ı Züleyhâ Yazarı Suli Fakîh‟in Adı Hakkında” IV. Uluslararası Türk Dil Kurultayı, Çeşme/ İzmir 22-29 Eylül 2000.

MELİKOV, Tofik Davudoğlu, “ Eski Türk Şiir Geleneği ve Hece Vezninin Oluşumu” TDAY Belleten, Ankara 1994.

NAPOLNOVA, M. Elena, “Edebî Eski Anadolu Türkçesi Tarihinde Bazı Genel Özellikler” TDAY Belleten, Ankara 1994.

ÖZKAN, Mustafa, Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Kitabevi, İstanbul 1995.

ÖZKAN, Mustafa, “Selçuklular ve Beylikler Devrinde Türk Dili” Türkler Ansiklopedisi Yeni Türkiye Yayınları, İstanbul 2002.

ÖZKAN, Fatma, “Kul Ali”, (XII. yüzyıl sonlarıyla, XIII. Yüzyılın ikinci çeyreği) Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, 18, Tatar Edebiyatı II. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001.

PEKOLCAY, Necla, İslamî Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul 1967.

TEKİN, Şinasi, “Timur Öncesinde Anadolu ile Orta Asya Türk Dünyası Arasındaki Kültür İlişkileri ve Güzide Kitabı‟nın Tercüme Hikâyesi” TDAY Belleten, Ankara 2000.

TEKİN, Şinasi, “1343 Tarihli Bir Eski Anadolu Türkçesi Metni ve Türk Dili Tarihinde “olga-bolga” Sorunu” TDAY Belleten 1973-74, TDK Yayınları, Ankara 1974.

TULUM, Mertol, “Şerhü‟l-Menār Hakkında I” İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, sayı XVI, İstanbul 1968.

UYGUR, Sinan, Ali‟nin Kıssa-i Yûsuf‟u, Atatürk Ü Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yükek Lisans Tezi, Erzurum 2003.

YAMAN, Hakan, Die Yûsuf-Legende in der Version von Ali Nach dem Dresdener Manuskript Eb. 419) Handschrift, “Dresden Eb. 419 Yazmasına Göre Ali‟nin Kıssa-yı Yûsuf‟u” Doktora Tezi, Georg August Ü, Almanya, 2005.

YAVUZ, Kemal, “XIII-XIV. Asır Dil Yâdigârlarının Anadolu Sahasında Türkçe Yazılış Sebepleri ve Bu Devir Müelliflerinin Türkçe Hakkındaki Görüşleri” Türk Dünyası Araştırmaları, sayı 27, İstanbul 1983.

WEST S.L., “The Qıssa-i Yûsuf of Ali” The First story of Joseph in turkic Literature, Acta Orientalia cilt. XXXVII. (Fasciculi 1-3)

ZEYNELOV, Ferhat, Ali‟nin Kıssa-i Yûsuf‟u, Bakü 1974.

ZÜLFİKAR, Hamza, “Cumhuriyet Döneminde Yurdumuzda Yapılan Türk Dili İle İlgili Kaynak Metinleri” Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Anma Kitabı, Ankara 1974.