Kaos Teorisi Kapsamında Covid-19’un Finansal Piyasalar Üzerindeki Kelebek Etkisinin İncelenmesi

Covid-19 pandemi süreci dünya ülkelerini psikolojik, sosyolojik, ekonomik hatta siyasi yönlerden negatifolarak etkilemiştir. Bu etki; sağlık, turizm, finans, üretim, gıda vb. birçok sektörde gerçekleşmiştir. Bu etkinintemelinde yatan teori ise kaos teoremi ve bunun temel varsayımlarından olan kelebek etkisidir. İlk Covid-19vakası Çin’in Vuhan şehrinde görüldüğünde, dünyanın diğer ülkeleri bu hastalığın yerel olduğunu düşünerekilk başlarda yeterince önlem almamıştır. Dolayısıyla, mevcut durumda tahmin edilemeyen sonuçlarlakarşılaşılmış ve finansal piyasalar büyük bir sarsılma ve panik yaşamıştır. Aslında kelebek etkisi teorisinde deifade edildiği üzere “Afrika’da bir kelebeğin kanadını çırpması Amerika’da fırtınaya sebep olabilir”.Dolayısıyla önemsiz gibi görünen küçük şeyler aslında sistemin yapı taşıdır ve gelecekte sistemde büyükolumsuzluklara yol açabilir. Bu teori finansal piyasalar için de son derece geçerlidir. Çünkü, finansal piyasalarıetkileyen faktör o kadar fazladır ki; birini önemsiz diye yok saymak, finansal piyasaların tamamınıetkileyebilecek düzeyde olumsuz etkiler yaratabilmektedir. Covid-19 sürecinin finansal piyasalar üzerindekietkisi Çin ekonomisiyle sınırlı kalacağı düşünülmüş; ancak kelebek etkisinde dünyanın herhangi bir yerindekiolumsuzluk tüm dünyayı etkilemektedir. Covid-19 küresel salgınıyla mücadele edebilmek için dünyaülkelerinin birbiriyle iletişim halinde olarak her konuda yardımlaşması ve tek başlarına hareket etmemesigereklidir. Hiçbir ülkenin bu salgını kendi başına çözeceği tahmin edilmemektedir. Öncelikle sağlık sektörüneönem verilip bu salgının kırılması için aşı, tedavi vb. çözümler üretilmeye çalışılmaktadır. Ardından isesalgının ekonomik etkisinden minimum zararla kurtulabilmek için finansal destek paketleri başlığı adı altında;vergi indirimleri, düşük faizli krediler, kredi ödeme ertelemesi, işletmeler için hibeler ve destekler, bankacılıksektörü için destekler ve piyasadaki nakit sıkıntısını aşmak için piyasa likiditesinin arttırılması gibi önlemleralınmaktadır. Yapılan bu çalışmanın literatürdeki ampirik çalışmalardan farkı; küresel salgının doğurduğubelirsizlik ortamının hangi teoriyle açıklanacağı ve bu teorinin dünya finans piyasalarına nasıl etki yapacağınıtespit etmektir.

Investigation of The Butterfly Effect of Covid-19 on Financial Markets in the Scope of The Chaos Theory

The Covid-19 pandemic process negatively affected the countries of the world in psychological, sociological, economic and even political aspects. That negative effect has happened several sectors such as health, tourism, finance, manufacture and food. The underlying theory of this effect is the chaos theory and one of its basic assumptions, i.e. the butterfly effect. When the first case of Covid-19 was diagnosed in Wuhan of China, the other countries didn’t take care the problem believing this disease was a local one at first. Therefore, unexpected outcomes has taken place and financial markets have collapsed. In fact, “when a butterfly in Africa flutters its wings, it can cause a hurricane in America”, as expressed in the butterfly effect theory. Therefore, small things that seem to be insignificant are the building blocks of a system and may cause great drawbacks in the system in the future. Also this theory applies extremely for financial market. There are so many variables or factors affecting financial markets and underestimating any of them may cause negative effects on all of financial markets. The butterfly effect of the Covid-19 process on financial markets was believed to be limited with the Chinese economy; however, negativity in any part of the world in the butterfly effect affects the whole world. The countries of the world need to avoid acting alone and be in communication with and help each other in order to be able fight the Covid-19 global pandemic. No country alone is expected to solve this pandemic on its own. First of all, the health sector is given importance and solutions such as vaccines, treatments, etc. are tried to be produced in order to break this epidemic. Then, in order to get rid of the economic impact of the epidemic with minimum damage, measures are taken under the topic of financial support packages including tax reductions, low-interest loans, loan payment rescheduling, grants and supports for businesses, supports for the banking sector and liquidity increase to overcome cash problem in the market. The difference of this study from empirical studies in the literature is that it has been carried out to express with which theory the uncertainty environment caused by the global epidemic will be explained and how this theory will affect the world financial markets.

PDF

___

Al-Awadhi, A. M. vd. (2020). Death and contagious infectious diseases: impact of the Covid-19 virus on stock market returns. Journal of Behavioral and Experimental Finance, 27, 1-5, https://doi.org/10.1016/j.jbef.2020.100326
Albulescu, C. (2020). Coronavirus and oil price crash. Compitional Finance, 1-7, Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=3553452 or doi:http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3553452
Altın Piyasa (2008-2020). Altın fiyatları, Erişim tarihi: 19.09.2020, http://www.altinpiyasa.com/arsiv
Arpacı, M. (2010). Kaos, khora, beden ve ötesine: Derrida, Foucault, Deleuze. Cogito: Kaos ve Karmaşıklık: Düzenli Düzensizlik, 62, 135-149.
Aygören, H. (2008). İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nın fraktal analizi. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(1), 125-134.
Baker, S. R. vd. (2020). The unprecedented stock market impact of Covid-19. NBER Working Papers 26945, National Bureau of Economic Research, Inc. http://dx.doi.org/10.3386/w26945
Beutels, P. vd. (2009). The Economic impact of SARS in Beijing, China. Tropical Medicine and International Health, 14(1), 85-91. https://doi.org/10.1111/j.1365-3156.2008.02210.x
Blair, B. G. (1993). What does chaos theory have to offer educational administration. Journal of School Leadership, 3(5), 579-596. https://doi.org/10.1177/105268469300300509
Browand, F. K. (1986). The structure of the turbulent mixing layer. Physica, 18(1-3), 135-148. https://doi.org/10.1016/0167-2789(86)90168-5
Bütz, M. R. (1997). Chaos and complexity: implication for psychological theory and practice. OC: Taylor and Francis Publishers.
Chorafas, D. N. (1994). Chaos theory in the financial markets. McGraw-Hill Education.
Conlon, T. & McGee, R. (2020). Safe haven or risky hazard? bitcoin during the Covid-19 bear market. Finance Research Letters, 35, 1-5. https://doi.org/10.1016/j.frl.2020.101607
Corbet, S., Larkin, C. & Lucey, B. (2020). The contagion effects of the Covid-19 pandemic: evidence from gold and cryptocurrencies. Finance Research Letters, 35, 1-7. https://doi.org/10.1016/j.frl.2020.101554
De Bondt, W. F. M. & Thaler, R. (1985). Does the stock market overreact. The Journal of Finance. 11(3), 793-805. https://doi.org/10.1111/j.1540-6261.1985.tb05004.x
Doviz724.com (2016). Döviz kurları, Erişim tarihi: 19.09.2020, https://www.doviz724.com/gecmistarihli- doviz-kurlari.php
Erten, J. & Sancak, E. (2003). SARS nedir? Erişim tarihi: 01.06.2020, http://bilheal.bilkent.edu.tr/aykonu/Ay2003/may03/sarsturk.htm
Gleick, J. (1987). Chaos making a new science. Yiking Penguin Inc.
Gleick, J. (2000). Kaos: yeni bir bilim teorisi. Tübitak Yayınları.
Habertürk, (2020). 100 milyarlık panzehir! Erişim tarihi: 01.06.2020, https://www.haberturk.com/100-milyarlik-panzehir-2617982-ekonomi
Hilborn, R. (1995). Chaos and nonlinear dynamics. Oxford University Press. International Monetary Fund, (2020). Policy responses to Covid-19. Erişim tarihi: 01.06.2020, https://www.imf.org/en/Topics/imf-and-covid19/Policy-Responses-to-COVID-19#top
Investing.com (2007-2020). Büyük dünya endeksleri, Erişim tarihi: 19.09.2020, https://tr.investing.com/indices/world-indices
Jabotinsky, H. Y. & Sarel, R. (2020). How crisis affects crypto: Coronavirus as a test case. Available at SSRN 3557929 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3557929
Jana, R. K. & Das, D. (2020). Did bitcoin act as an antidote to the Chinese equity market and booster to altcoins during the novel Coronavirus outbreak? Available at SSRN 3544794 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3544794
Kendirli, S. (2006). Portföy yönetiminde kaos teoremi. Jounal of İstanbul Kültür University, 1(2), 171-180.
Koçak, K. & Bas, İ. M. (1998). İMKB Ulusal 100 endeksinin kaotik yaklaşımla öngörülmesi. XIX. Yöneylem Araştırması ve Endüstri Mühendisliği Kongresi, Ankara.
Lindsay, J. S. (1989). Chaos theory: implication for educational research. 12th Conference of the Eastern Educational Research Association, Savannah, Georgia.
Lindsay, J. S. (1991). The chaos pattern in Piaget’s theory of cognitive development. The Annual Conference of the Eastern Educational Research Association, Boston.
Lorenz, E. (1963). Deterministic non-periodic flow. Journal of Atmospheric Science, 20(2), 130-141. https://doi.org/10.1175/1520-0469(1963)020<0130:DNF>2.0.CO;2
Lorenz, E. (1972). Predictability: does the flap of a butterfly’s wings in Brazil set off a tornado in Texas? The conference of AAAS Section on Environmental Sciences, New Approaches to Global Weather: GARP, 29 December, Mass, Boston.
Luo, S. & Tsang, K. P. (2020). How much of China and world GDP has the Coronavirus reduced? Social Science Research Network Report. Available at SSRN 3543760 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3543760
Mandelbrot, B. B. (2005). Finans piyasalarında saklı düzen: risk, çöküş ve kazanca fraktal yaklaşımlar. (M. Hüner Çev.) Güncel Yayıncılık.
Murphy, P. (1995). Chaos theory as a model for managing issues and crises. Public Relation Review, 22(2), 95-113. https://doi.org/10.1016/S0363-8111(96)90001-6
Özdemir, S., Ersöz, H. Y. & Sarıoğlu, H. İ. (2007). Küçük girişimciliğin artan önemi ve KOBİ’lerin Türkiye ekonomisindeki yeri. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 53(0), 173-230.
Ramelli, S. & Wagner, A. F. (2020). Feverish stock price reactions to Covid-19. Forthcoming, Review of Corporate Finance Studies, Swiss Finance Institute Research Paper No. 20-12, Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=3550274 or doi: http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3550274
Rockler, M. J. (1990-1991). Thinking about chaos: non-quantitative approach to teacher education. Action in Teacher Education, 12(4), 56-62. https://doi.org/10.1080/01626620.1991.10463112
Stickel, S. A. (1992). Chaos theory: implications for nonlinear dynamics in counseling. The Annual Conference of the Eastern Educational Research Association, Hilton Head.
T.C. Sağlık Bakanlığı, (2017). Mers-CoV. Erişim tarihi: 01.06.2020, https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/bulasici-hastaliklar/mers-co-v/mers-cov-liste/mers-co-v.html
T.C. Sağlık Bakanlığı, (2020). Covid-19. Erişim tarihi: 15.06.2020, https://covid19bilgi.saglik.gov.tr/tr/
Topçuoğlu, I. (2006). Evidence on the existence of nonlinearity and chaotic behaviour on stock exchange markets: an evaluation within the context of Turkey as an emerging capital market. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı.
Tosun, T. (2006). Türev araçlar, kaos teorisi ve fraktal yapıların vadeli işlem serilerinde uygulanması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü Sermaye Piyasası ve Borsa.
Türk Dil Kurumu, (2011). Erişim tarihi: 15.06.2020, http://tdk.gov.tr/
Ural, Ş. vd. (2004). Kozmozdan kaosa. Kaos, Mantık, Matematik ve Felsefe II. Ulusal Sempozyumu, 21-24 Eylül 2004 Assos, Çanakkale.
Wheatley, M. J. (1994). Leadership and the new science: learning about organization from an orderly universe. CA: Berrett-Koehler Publishers Inc.
Wheeler, D. D. (1989). Problems with chaotic cryptosystems. Cryptologia, 13(3), 243-250. https://doi.org/10.1080/0161-118991863934
Yeşilorman, M. (2006). Kelebek kanadını kimden yana çırpıyor? Birleştirilmiş bilimin kıyısında kaos ve sosyal bilimler. Journal Of İstanbul Kültür University, 4(3), 77-86.
Yorulmaz, R. & Kaptan, S. (2020). Kovid-19 ile mücadele sürecinde maliye politikalarının rolü. Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar (ULİSA) Enstitüsü, 12(1-Nisan): 24-30.
Zeren, F. & Hızarcı, A. (2020) The Impact of Covid-19 Coronavirus on stock markets: evidence from selected countries. Muhasebe ve Finans İncelemeleri Dergisi, 3(1), 78-84. http://dx.doi.org/10.32951/mufider.706159
Zhang, D., Hu, M., & Ji, Q. (2020). Financial markets under the global pandemic of Covid-19. Finance Research Letters, https://doi.org/10.1016/j.frl.2020.101528