PSİKODİLBİLİMSEL YAKLAŞIMA DAYALI ARAŞTIRMALARDA TERMİNOLOJİK SORUNLAR

Günümüz Özbek dilciliğinde psikodilbilimsel yaklaşıma dayalı araştırmaların artmasıyla birlikte yöntem sorunu da gündeme gelmiştir. Psikodilbilimsel, insan ve onun kullandığı dil arasındaki ilişkileri psikolojik ve dilbilimsel yöntemler ışığında çözmeyi amaç edinen disiplinler arası bilim dalıdır. Bu bilim dalının amacı dilin yahut psikolojinin bilimsel açıklamasını yapmak değil, dilin kullanım evrelerini incelemek, bu süreçte bireyin psikolojik yapısından kaynaklanan davranışların dile yansıması ya da dilin kullanımına etkisi ve benzeri sorunlar üzerinde yoğunlaşarak bilimsel çözümler geliştirmektir. Mezkûr bilim dalı, genel olarak tefekkür ve dil arasındaki uzvî ilişkileri incelemeyi amaç edinmiştir. Psikodilbilimsel yaklaşımda yeni bilimsel paradigma olarak ortaya çıkan sorunlar sırasında aşağıdakiler dile getirilmektedir: insan konuşma yetisinin başlangıç mekanizması; konuşmanın fonetik yönünün oluşumu ve idrak mekanizması; konuşmanın semantik yönü ve buna benzer dilsel psikolojik sorunsallar. İnsanın konuşma kültürü kavramı bir anda veya tesadüfi olarak ortaya çıkacak bir olgu değildir. Mezkûr kavram insan beyninde dilin gelişme döneminden başlayarak şekillenir. İnsan mizacının (temperament) dört tipi onun konuşması temelinde tahlil edilse, psikodilbilimsel ya da dilsel psikoloji sorunlarının sınırları daha da genişlemiş olur. Bununla birlikte, psikodilbilimsel araştırmalarda kullanılan terimler sırası da dilsel-mizaçlılık, dilselkolerik, dilsel-sanguinik, dilsel-flegmatik ve dilsel-melankolik gibi terimlerle psikodilbilimsel yaklaşımın önemi, yöntemin uygulama ile ilgili sorunları, terminolojik karmaşıklıklar ve çözüm yolları dile getirilir. Deneysel metotların önemi ve verileri değerlendirme yöntemlerinin özgünlüğünden bahsedilir. Bununla birlikte, Özbek dilciliğinde psikodilbilimsel yaklaşımın gündeme gelmesi ve gelişme süreciyle ilgili fikirler bildirilmiştir

ON TENDENCY OF THE PSYCHOLINGUISTIC RESEARCH

The theoretical questions related to psycholinguistics and lingopsychology are analyzed in the article. Psycholinguistics reveals the ways and methods linked with scientific paradigm. The problems of psychology being related to the person’s interests linking with thoughts and mood are defined through the means of the language. The essence of the language problems analyzed in combination of such disciplines as psychology and linguistics is the issue of the discussion in the given article. The problems are reviewed from psychological and linguistic point of view in the results of the research. The object of the research is revealed by harmonic unity of the two subjects. The scientific paradigm depicting the linguistic and psychological notions are formed, therefore there is a need of adopting the scientific terms describing them. As it is known, realizing the world through the conscious links with associations. Being psychological elements such notions as memory, conscious and association consider to be the basis which shapes linguistic units. Accordingly the importance of human psychology increases by use of linguistic units in the speech. The author’s opinion to the increasing interest to psychological items in the science and the periods of investigating and conducting researches is taken place in the article

___

  • Akişina (Акишина А.А.) Пособие по курсу “Введение в языкознание”. Москва, 1969.
  • Demyankov (Демьянков В.З.). Когнитивная лингвистика как разновидность интерпретирующего подхода. //Вопросы языкознания, 1994. №4. С.17-33
  • Jinkin (Жинкин Н.И.) Речь как проводник информации. Москва: Наука, 1982.
  • Leontev (Леонтьев А.) Языкознание и психология. Москва: Наука, 1966;
  • Leontev (Леонтьев А.) Психолингвистика. Ленинград: Наука, 1967;
  • Nurmonov (А.Нурмонов, Ш.Искандарова.) Умумий тилшунослик. Андижон, 2007.