KADIN EVLİYALARIN ER/KEK OLARAK ANILMASI ÜZERİNDE TEVHİT VE MÜCERRETLİĞİN ETKİSİ RABİA ADEVİYE ÖRNEĞİ

Tasavvuf ve klasik edebiyat metinlerinde zühde yönelen kadınlar "er" olarak anılır. Onların kadınlık durumundan söz etmek gerekmez, zahid bir kadının cinsiyetinden bahsetmek geleneğe uygun olmadığı gibi cinsellikle ilgili yerleşmiş ahlaki kurallara da ters düşmektedir. İslam dininde ruhbaniyetin olmadığı söylenir ama mücerredlik kurumuna birçok dönemde rastlanır. Zühd hareketi tasavvufa dönüştüğü dönemde sufiler arasında cinsellikten feragat etmek oldukça yaygındır. Zahid kadınlara dair metinlerde cinsellikten feragat etmekle cinsiyetin tevhitle yokluğu birbirinden farklı iki olgu olarak ayrılmadığı için anlam karmaşası vardır. Zühd hareketi içinde ilk defa erkek olarak anılan kadın Rabia Adeviye'dir. Yine bu alanda kadın, doğası gereği bir yandan şerir, zelil ve dünyevi addedilirken diğer yandan ulvi, bağışlayıcı ve öğretici kabul edilir. Söz konusu ikilik durumu, kadınları kendi arasında bölüp bir kısmının Allah'la arasına erkeği koyarak bir hiyerarşi oluşturur. Ve geriye kalan, ancak nadir tesadüflerle ortaya çıkabilen zahid kadınları da erkek ilan eder. Bu yazının amacı, yazar ve sufilerin Hicri ikinci asırda zahid kadınları cinsiyetlerinden "kurtarma" kaygısı ve çabasını Margaret Smith ve Ömer Rıza Doğrul'un yazdığı iki biyografisini incelemektir. Nitekim Rabia Adeviye'nin kadın evliya olma durumunu Smith, çekingen üslubuyla İslam'da ve tasavvufta kadın konusuna odaklanarak anlatırken, Doğrul bu kadınlığı atlatılması gereken, iç çatışmalar sonucu nihayet terk edilen bir zayıflık, uyumsuzluk olarak tarif eder

EFFECTS OF CELIBACY AND ONENESS ON REFERRED SAINT WOMEN AS MEN RABIA ADAWIYA MODEL

In texts from classical literature and Sufism women who inclined to asceticism are referred as “men”. There is no need to talk about their womanhood since it would not be proper to speak of the sex of an ascetic, it opposes to established moral principles. Although it is said that there is no priesthood in Islam, celibacy could be found in many periods. When asceticism turned into Sufism, abstaining from sexual intercourse was quite a common phenomenon among Sufis. Since distinction between two phenomena, foregoing from sex and the absence of sex in oneness, is not clear, there is an ambiguity in those texts concerning to the ascetic women. The first woman who was called as man in Zuhd movement is Rabia Adawiya. Again, referring to this matter, woman is acknowledged as evil, despicable, profane on one hand and divine, forgiving, instructive on the other. This ambiguity makes a division between women; puts a man between some of the women and God and causes hierarchies. And it declares that women who only can appear thanks to some coincidences are men. The purpose of this paper is to examine the endeavours and apprehensions of writers and Sufis to rescue ascetic women from womanhood in the second century of the Hegira through the example of Rabia Adawiya by comparing two biographies written by Margaret Smith and Omar Riza Dogrul. While Smith, in a rather hesitant style, explains Rabia Adawiya’s case, of being a woman saint, by focusing on the woman issue in Islam and Sufism, Dogrul defines her womanhood as an impotence and inconsistency that should eventually be overcome in consequence of an inner conflict

PDF

___

ATTAR, Feridüddin. Evliya Tezkireleri, Çev. Süleyman Uludağ, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul, 2012.
BERKTAY, Fatmagül. Tek Tanrılı dinler Karşısında Kadın, Metis Yayınları, İstanbul, 2012.
BEŞER, Faruk. Hanımlara Özel Fetvalar I, Seha Neşriyat, İstanbul, 1990.
BİLGİN, Beyza. İslam’da Kadının Rolü, Türkiye’de Kadın, Sinemis Yayınları, Ankara, 2005.
CAMİ, Abdurrahman. Evliya Menkıbeleri, Çev. Lâmi Çelebi, Haz. Süleyman Uludağ, Mustafa Kara, Pinhan Yayınları, İstanbul, 2011.
ÇUBUKÇU, Hatice. İlk Dönem Hanım Sufiler, İnsan yayınları, İstanbul, 2006.
DERİN, Süleyman. “Tasavvufi Yolda İlerlemeye Bir Engel Olması Açısından Evliliğin Reddi ve Manevi Evlilik”, Tasavvuf Dergisi, No: 6, Ankara, 2001, s. 211-225.
DİKMEN, Mehmet. İslam’da Kadın Hakları, Cihan Yayınları, İstanbul, 1990.
DOĞRUL, Ömer Rıza. Hazreti Rabiatül Adeviyye, Eser Neşriyat, İstanbul, 1986.
El-Mekkî, Ebû Tâlib. Kûtü’l Kulûb, IV, Çev. ve haz. Muharrem Tan, İz Yayıncılık, İstanbul, 1999.
ELİADE, Mircae. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi Muhammed’den Reform Çağına, Çev. Ali Berktay, Kabalcı Yayınları, İstanbul, 2013.
Et-Taftazânî, Ebu’l-Vefâ el- Ğuneymî. “Zühd Hareketinin Tasavvufa Dönüşüm Süreci –Rabiatül Adeviyte Örneği-“, Çev. Ahmet Ögke, Ekev Akademi Dergisi, C. III. No: 1 Bahar 2001, s. 107-114.
FİDAN, Hafsa. Kur’an’da Kadın İmgesi, Vadi Yayınları, Ankara, 2006.
GAZÂLÎ, Muhammed. İhyâu Ulûmi’d-dîn, II, IV, Çev. Ahmed Serdaroğlu, Bedir Yayınevi, İstanbul, 1985.
HELMİNSKİ, Camille Adams. Sufi Kadınlar Gizli Bir Hazine, Çev. Aslı Özer, Dharma Yayınları, İstanbul, 2004.
Kur’an Yolu: Türkçe Meal ve Tefsir, Haz. Hayreddin Karaman, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kafi Dönmez, Sadrettin Gümüş, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara, 2007.
KÜÇÜK, Hülya. “Anne Nûr el-Ensâriyye’den Âlime-i Hicaz Fahru’n-Nisâ Bint Rüstem’e: Muhyiddîn İbn Arabî’nin Çevresindeki Hanımlar”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, No:23, İstanbul, 2009, s. 193-219.
KÜÇÜK, Hülya. “Mevlevî Hanım ve Halîfe ve Şeyhler”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, No: 20, İstanbul, 2007, s. 69-78.
ÖZKÖSE, Kadir. “Zühd ve Sufilerin Zühde Yükledikleri Anlam Tasavvufta Dünyevileşmeye Tepkisel Yaklaşım”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. VI. No: 1, 2012, s. 175-194.
Sahabeden Günümüze Allah DostalarıHilyetü’i Evliya, Sıfatü’s-Safve, V, Çev. S. Aykut, E. Günenç, Y. Atak, A. Birışık, F. Aydın, Şule Yayınları, İstanbul, 1995.
SCHİMMEL, Annemarie. Ruhum Bir Kadındır, Çev. Ömer Enis Akbulut, İz Yayıncılık, İstanbul, 1999.
SMİTH, Margaret. Bir Kadın Sufi Rabia, İnsan Yayınları, çev. Özlem Eraydın, İstanbul, 1991.
SMİTH, Magaret. Muslim Women Mystics: The Life and Work of Rabi’a And Other Women Mystics in Islam, Oneworld Publications, Oxford, 2001.
ŞEFKATLİ TUKSAL, Hidayet. Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İzdüşümleri. Ankara: Otto Yayınları, 2000.
ŞİŞMAN, Bekir. Kadın Evliya Menkıbeleri, Şule Yayınları, İstanbul, 2009.
TEKCAN, Rana. “Sessiz Sedasız Yaşayanlar: Biyografide Kadın”, Kadınlar Dile Düşünce, der: Sibel Izık, Jale Parla, İletişim Yayınları, İstanbul, 2011, 145-156.
TOPALOĞLU, Bekir. İslamda Kadın, Yağmur Yayınevi, İstanbul, 1992.
ULUDAĞ, Süleyman. Bâyezîd-i Bistâmî, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara, 1994.
ULUDAĞ, Süleyman. Sufi Gözüyle Kadın, İnsan Yayınları, İstanbul, 2003.