İSLÂMÎ TÜRK EDEBİYATI'NDA HİCRET VE HİCRETLE İLGİLİ KAVRAMLAR

İslâmî Türk edebiyatının dinî kaynaklarından biri Hz. Peygamber'in hayatını ihtiva eden siyerlerdir. Hz. Peygamber'in doğumundan vefatına kadar olan olayların yer aldığı siyer metinlerinde Hz. Peygamber'in doğumu (mevlid), miraç mucizesi (mi?râciye), savaşları (gazavât-nâme), mucizeleri (mu?cize-nâmeler) vs. yer alırken bunlar zamanla siyerden ayrı birer edebî tür olarak da şairler tarafından yazılmışlardır. Siyerin içerisinde yer alan, Hz. Peygamber'in yol arkadaşı Hz. Ebû Bekir ile birlikte Mekke'den Medine'ye gerçekleştirdiği hicret de zamanla ayrı müstakil şiirler olarak hicret-nâme ismiyle edebî literatürde kendine yer bulmuştur. Hicret bahsi bilhassa divan şiirinde siyerler içerisinde bir bölüm olarak yer bulurken, Tanzimat'tan günümüze kadar siyerden ayrı bir edebî tür olarak hicret-nâmelerin de kaleme alındığı görülmüştür. Bu çalışmada İslâmî Türk edebiyatında hicret ve hicret-nâme şiirlerinin edebî literatürdeki yeri ve önemine değinildikten sonra bu şiirlerde hicretle ilgili kavramlardan; hicrette ismi geçen kişiler (Hz. Peygamber, Hz. Ebû Bekir/Yâr-ı Gâr, Hz. Ali, Abdullah bin Ebû Bekir, Esmâ bint Ebû Bekir, Abdullah bin Uraykıt, Âmir bin Füheyre, Ebû Cehil, Sürâka bin Mâlik, Ümeyye bin Halef), hicrette ismi geçen mekânlar (Mekke, Medine, Dârünnedve, Sevr Mağarası ve Kubâ), hicrette ismi geçen hayvanlar (örümcek, güvercin, yılan, akrep gibi hayvanlar) ve diğer kavramlar (Muhacir, Ensar, süt mucizesi, âyet iktibasları ve "ay doğdu üzerimize") üzerinde durularak, şairlerin hicrete bakışları, bu konuyla ilgili duygu ve düşünceleri tespit edilmeye çalışılacaktır.

HEGIRA AND CONCEPTS RELATED TO HEGIRA IN ISLAMICTURKISH LITERATURE

One of the religious resources of Islamic-Turkish literature is the books of knowledge of the prophetic biography seerah. In those seerah texts the life events of the Prophet Muhammad (pbuh) from his birth to his death are mentioned. Later on, these events were divided into four main sections such as the birth of the Prophet (Mawlid), the miracle of ascension (Miracname), wars of the Prophet (War Chronicles) and his miracles (Mucizename). In the course of time, these literary genres were separated from the seerah and were written by the poets. The Hegira, which is the journey of the Prophet (pbuh) together with his fellow traveller Abu Bakr from Mecca to Madinah, takes its place within the seerah, which was later on considered as a separate genre of literature and independent poems were written about it in the name of hicretname. The subject of Hegira especially found its place in Divan poetry inside the seerahs, whereas hicretnames were written as a separate literary genre other than seerah, within the course of time from Tanzimat (the time when fundamental political reforms were made in the Ottoman Empire in 1839) to our day. In this study, we will touch upon the place and importance of hegira and hegira poems in the Islamic-Turkish literature and concepts related to hegira in those poems; such as names (the Prophet (PBUH), Abu Bakr (Companion in the Cave), Ali, Abdullah son of Abû Bakr, Esmâ daughter of Abu Bakr, Abdullah son of Uraykıt, Âmir son of Fuhayrah, Abû Jahl, Suraka son of Malik, Umayyah son of Halef), places (Mecca, Madinah, Darun Nedve (House of Nedve), Cave of Savr and Kuba) and animals (spider, dove, snake and scorpion) mentioned in the hegira and other concepts (Muhacir (emigrant muslims from Mecca to Madinah) Ensar (muslim residents of Madinah who hosted the Muhacirs), the miracle of milk, excerpts from verses of Holy Koran and "moon rose upon us"). We will also try to identify the poets' approach to hegira and their feelings and thoughts concerning the issue.

PDF

___

Adıgüzel, A., (2013). "Kemalettin Kamu'nun Hayatı, Sanatı, Şahsiyeti ve Hicret Şiirinin Tahlili", Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/7 Summer 2013, p. 1-17, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: 10.7827/TurkishStudies.5274, ANKARATURKEY.
Algül, H., (1991). "Ensar", DİA, İstanbul, XI, 251-252.
Algül, H., (2002). "Kubâ", DİA, Ankara, XXVI, 298-299.
Bilkan, A. F., (2011). Nâbî Divanı I-II, 2. baskı, Ankara: Akçağ Yay.
Bozkurt, N. ve Küçükaşcı, M. S., (2003a). "Medine", DİA, Ankara, XXVIII, 305-311.
Bozkurt, N. ve Küçükaşcı, M. S., (2003b), "Mekke", DİA, Ankara, XXVIII, 555-563.
Çelebioğlu, Â., (1996). Muhammediye II, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yay., s. 163-171.
Çelebioğlu, Â., (1998). "Süleyman Nahîfî'nin Hicretü'n-Nebî Adlı Mesnevîsi", Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlı Yay., s. 263- 315.
Çetişli, İ., (2012). Türk Şiirinde (1860-2011) Hz. Peygamber, Ankara: Akçağ Yay.
Demircan, A., (2009). "Sevr Mağarası", DİA, İstanbul, XXXVII, 5-6.
Eren, M., (2012). "Ümmü Ma?bed", DİA, İstanbul, XLII, 325-326.
Ergin, M., (1980). Kadı Burhâneddin Divanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
Erzurumlu Mustafa Darîr Efendi, (2004). (Haz.), Selman Yılmaz, Siyer-i Nebî II, İstanbul: Başucu Kitapları.
Fayda, M., (1988). "Abdullah b. Ebû Bekir es-Sıddîk", DİA, İstanbul 1988, I, 95.
Fığlalı, E. R., (1993). "Dârünnedve", DİA, İstanbul, VIII, 555-556.
Güzel, A., (2006). Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı, 3. baskı, Ankara: Akçağ Yay.
Hamidullah, M., (1990). (Çev.), Salih Tuğ, İslâm Peygamberi (Hayatı ve Faaliyeti) I, İstanbul: İrfan Yay.
Kısakürek, N. F., (2006). Esselâm "Mukaddes Hayattan Levhalar", İstanbul: Büyük Doğu Yay.
Kök, B., (2011). Kutlu Doğum Kutlu Göç, Erzurum: Eser Matbaası.
Köksal, M. Â., (1987). İslâm Tarihi Hz. Muhammed Aleyhisselâm ve İslâmiyet: Mekke Devri, (V. cilt), İstanbul: Şamil Yay.
Levend, A. S., (1984). Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, 4. baskı, İstanbul: Enderun Kitabevi.
Mutçalı, S., (1995). Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık Yay.
Okcu, N., (1993). Şeyh Gâlib (Hayatı, Edebî Kişiliği, Şiirlerinin Umûmî Tahlîli ve Divânın Tenkidli Metni), I-II, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
Önkal, A., (1998). "Hicret", DİA, İstanbul, XVII, 458-462.
Özer, A., (2008). Türk Edebiyatında Naatler, İstanbul: Kaynak Yay.
Sandıkçı, K., (1991). "Âmir b. Füheyre", DİA, İstanbul, III, 65-66.
Sırma, İ. S., (2004). Sen Geldin, İstanbul: Beyan Yay.
Süleyman Çelebi, (2010). (Haz.), Necla Pekolcay, Mevlid (Vesîletü'n-necât), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Şener, H. İ., (2004). "Hicretle İlgili Şiirler ve Tahlilleri", İSTEM, yıl: 2, sy. 4, s. 89-103.
Tarih İçinde Hicret ve Na'tlar Antolojisi, (1991). (Haz.), Türkiye Millî Kültür Vakfı Kültür Komitesi, İstanbul: Türkiye Millî Kültür Vakfı Yay.
Uludağ, S., (2001). Tasavvuf Terimler Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yay.
Uzun, M., (1991). "Ankebût", DİA, İstanbul, III, 213-214.
Uzun, M., (1995). "Fevzi Efendi, Kâtib", DİA, İstanbul, XII, 509-510.
Uzun, M., (1999). "Hüseyin Râci Efendi", DİA, İstanbul, XIX, 10-12.
Uzun, M., (2006). "Nahîfî", DİA, İstanbul, XXXII, 297-299.
Uzun, M., (2013). "Yâr-ı Gâr", DİA, İstanbul, XLIII, 324.
Ünal, Y., (2010). "Sürâka b. Mâlik", DİA, İstanbul, XXXVIII, 161.
Varol, M. B., (2012). "Ümeyye b. Halef", DİA, İstanbul, XLII, 305-306.
Yardım, A., (1995). "Esmâ bint Ebû Bekir es-Sıddîk", DİA, İstanbul, XI, 402-404.
Yeniterzi, E., (1993a). Divan Şiirinde Na't, Ankara: Diyanet Vakfı Yay.
Yeniterzi, E., (1993b). Türk Edebiyatında Na?tlar (Antoloji), Ankara: Diyanet Vakfı Yay.
Yıldız, A., (2011). Şiirin Gölgesinde, İstanbul: Kitabevi Yay.
Yıldız, A., (2012). (Ed.), Ali Yılmaz, "Hz. Peygamber ile İlgili Edebî Türler", Türk-İslâm Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker Yay.