GAZZÂLÎ VE THOMAS AQUİNAS'IN NEDENSELLİK GÖRÜŞLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Bu çalışmada, nedensellik eleştirilerini metafiziksel ve mantıksal bir zeminde ele alan Gazzâlî (d.1111) ile Latin düşüncesinde nedensellik görüşünü hem metafiziksel hem de bilimsel veriler bağlamında ele alan Thomas Aquinas'ın (d.1274) görüşlerini karşılaştırdık. Latin düşüncesinden Aquinas'ı ele almamızın nedeni, nedensellik anlayışını temellendirirken Gazzâlî'nin filozoflara yönelttiği nedensellik eleştirilerinden etkilenmesidir. Ghazzâlî, Tanrı'nın her daim fail olduğunu vurgulamak ve mucizeye mahal açabilmek için neden ile sonuç arasındaki ilişkiyi Tanrı'nın iradesinden çok ilmine vurgu yaparak temellendirmeye çalışan filozofların nedensellik anlayışlarını eleştirmiştir. Benzer vesileci anlayışı Aquians'ın nedensellik görüşünde de görmek mükündür. Gazzâlî, Tanrı ile âlem arasında olduğu kadar alemde de determinist bir düzenin olduğu görüşünü Tanrı'nın kudreti ve özgür iradesini esas aldığı vesilecilik (occasyonalism) bağlamında eleştirirken; Aquinas, bir yandan tabii bilimlerin ve gözlemlerimizin verilerini göz önünde bulundurarak sebep ile sonuç arasındaki ilişkiyi ve ikincil nedenlerin varlığını kabul etmekte, diğer yandan da Tanrı'nın iradesini devre dışı bırakan sebeb ile sonuç arasındaki zorunluluğu reddetmektedir. Ayrıca Ghazzâlî nedensellik doktrinini daha çok nedensonuç ilişkisinin mahiyeti bağlamında ele alırken; Aquinas ise nedensellik doktrinini daha çok Tanrı'nın varlığını kanıtlamak ve O'nun İlk ve Nihai Neden olduğunu kanıtlamak için formüle ettiği Beş Yol'dan (quinque viae) biri olarak ele almıştır. Çalışmamızda, kısaca Gazzâlî'nin görüşlerinin Latin dünyasına geçiş sürecini ele aldıktan sonra, Gazzâlî ve Aquinas'ın nedensellik görüşlerinin benzer ve farklılıklarını ve Aquinas'ın Gazzâlî'den ne ölçüde etkilendiğini metin tahlili ve karşılaştırmalarıyla göstereceğiz.

COMPARISION GHAZZÂLÎ'S AND THOMAS AQUINAS' CAUSALITY OPINIONS

I have compared Ghazzâlî's (d.1111) causality view who made his causality criticisms on logical ground and Thomas Aquinas' (d.1274) view who addressed causality issue in context of metaphysical and scientific data. The reason I have chosen Aquinas from Latin thought is he affected by Ghazzâlî's criticisms that is directed to philosophers' causality view. Ghazzâlî, in order to maintain the understanding that God is always the agent and to allow the miracle, he criticized the philosophers' conception of causality that explaining causal relationship between cause and effect based on His knowledge rather than His will. We can see a similar understanding Gazzâlî's occasionalist approach in Aquinas's thought. While Ghazzâlî criticizes the philosophers' view which claim determinist relation between God and world as well as determinist order between cause and effect from the point of view of occasionalism; Aquinas, on the one hand accept the relation between cause and effect and secondary causes by taking under consideration the data of science and observation; on the other hand, he reject causeeffect necessary relation which disable the will of God. In my study, first I will explain how Ghazzâlî's philosophy transmitted to Latin World, then examine that similarities and differences between Ghazzâlî's and Aquinas' causality concepts, then will determine how much Aquinas significantly affected by Ghazzâlî's thought by analyzing and comparing their texts.

PDF

___

Alon, Ilai. (1980). "Al-Ghazali on Causality". Journal of the American Oriental Society. V. 100. No. 4. 395-405.

Aquinas, Thomas. (1945). Basic Writings of Saint Thomas Aquinas. C. I-II. Anton G. Pegis (ed.). New York: Random House. .

Aquinas, Thomas. (1963). Commentary on Aristotle's Physics. Richard J. Blackwell. Richard Spath, W. Edmund Thirlkel. New Haven: Yale University Press.

Aquinas, Thomas. (1996). Commentary on the Book of Causes. Vincent A. Guagliardo, O.P., Charles R. Hess, O.P. and Richard C. Taylor. Washington: Catholic University of America Press.

Aquinas, Thomas. (1961). Commentary on the Metaphysics of Aristotle. C.I-II. İngilizceye trc. John P. Rowan, Henry Chicago: Regnery Company.

Aquinas, Thomas. (1970). Commentary on the Posterior Analytics of Aristotle. trc: F.R. Larcher. Albany, N.Y.: Magi Books.

Aquinas, Thomas. (1991-97). De Aeternitate Mundi. Thomas Aquinas, Sancti Thomae De Aquino Opera Omnia, Leonine ed.. Rome. 1976, 85-89; Latince'den İngilizce çevirisi için bkz. On the Eternity of the World. çev. Miller, Ti Robert.

Aquinas, Thomas. (1998). Summa Theologica. vols. 5. trans: Fathers of the English Dominican Provinc. Ave Maria Press. 1998.

Aquinas, Thomas. (1963). Commentary on Aristotle's Physics. trc. R. J. Blackwell. New Haven: Yale University Press.

Aquinas, Thomas. (1956). On the Truth of the Catholic Faith: Summa Contra Gentiles. vol.4. trc. Anton C. Pegis. Image Books, Doubleday & Company, Inc..

Aquinas, Thomas. (1952). On Power of God (De Potentia). Westminister, Md.: The Newman Press..

Burnett, Charles. (2005). The Cambridge Companion to Arabic Philosophy. Adamson, Peter, Taylor, Richard C. (ed.). Cambridge University Press.

De la Torre, Teodoro. (1988). Popular History of Philosophy. Houston: Lumen Christi Press.

Fakhry, Majid. (1958). Islamic Occasionalism: and its Critique by Averroes and Aquinas. London: George Allen & Unwin.

Gazzâlî. (2000). el-İktisâd fi'l İtikâd. Dr. Ali Bumelhem (thk.). Daru'l Mektebetu'l Hilal.

Gazzâlî. (1998). İhya'u Ulum'id-Din. C.I-IV. trc. Sıtkı Gülle. İstanbul: Huzur Yayınları.

Gazzâlî. (1961). Makâsidu'l Felâsife. Suleyman Dunya (thk.). Kahire: Daru'l Ma?arif.

Gazzâlî. (1961). Miyaru'l 'ilm. Suleyman Dunya (thk.). Kahire: Daru'l Ma'arif.

Gazzâlî. (1972). Tahâfutu'l Felâsife. thk. Sulayman Dunya. Kahire: Daru'l Ma'rif.

Goff, Jacques Le. (1993). Intellectual in the Middle Ages. trc. Teresa Lavender Fagan. Cambridge and Oxford: Blackwell.

Goodman, L. E.. (1978). "Did al-Ghazali Deny Causality?". Studio Islamica 47. 83-120.

http://legacy.fordham.edu/halsall/basis/aquinas-eternity.asp

Wallace. William, Thatcher. G. Wheeler. Arabian Philosophy. (1910-11). Encyclopedia Britannica, içinde. (14th edition V.II, s. 276-82). New York: Encyclopedia Britannica.

Kenny, Anthony. (1994). Auinas on Mind, London and New York: Routledge, 1994.

Kovach, Francis J. Shahan, Robert W. (1980). Albert the Great, Commemorative Essays. Norman: Univeristy of Oklahoma Press.

Marmura, Michael. (1989). "Al-Ghazali on Bodily Resurrection and Causality in Tahafut and The Iqtisad". Aligarh Journal of Islamic Thought, 2. 46-75.

O'meara, Thomas F. (1997). Thomas Aquinas, Theologian, Notre Dame: University of Notre Dame Press.

Rashdall, Hastings. (1958). The University of Europe in the Middle Ages. V. I-III, London: Oxford University Press.

Riker, Stephen. (1996). "al-Ghazali on Necessary Causality in The Incoherence of the Philosophers". The Monist V.79 no:3. 315-24.

Sarton, George. (1927-31). Introduction to the History of Science. Vol. I-III. Baltimore: Williams and Wilkins.

Shanab, R. E. A. (1974). "Ghazali and Aquinas on Causation". The Monist: The International Quarterly Journal of General Philosophical Inquiry Vol.58 no:1. 140-50.

Smith, Margaret. (1944). Al-Ghazali: The Mystic, London: Luzac.

Velde, Rudi Te. (2006). "God's Proper Action" içinde. Aquinas on God, The 'Divine Science' of the Summa Theologiae. The Netherlands: University of Tilburg.

Wallace, A. William. (1970-80). Aquinas in the Dictionary of Scientific Biography. C. 1-16, New York: Charles Scribner's Sons. C.1. 196-200.

Whippel, F. John. (1993). Thomas Aquinas on Divine Ideas. içinde, James P. Reilly (ed.). The Gilson Lectures on Thomas Aquinas. Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval Studies.