20986

KADIN VE AİLE HUKUKU İLE İLGİLİ MESELELER BAĞLAMINDA ZİYA GÖKALP'İN FIKHA BAKIŞI

Türkçülük ve millîyetçilik akımının nazariyatçısı Ziya Gökalp, sistematik düşünce biçimi ve uygulamada esas alınan fikirleri ile Türk tefekkür tarihinin önde gelen isimlerinden birisidir. Osmanlı devletinin son devirlerine hükmeden İttihat ve Terakki üzerinde mühim bir tesir icra ettiği gibi, Cumhuriyetin kurucu ideolojisi Türkçülüğün şekillenmesinde de hayatî bir role sahip olmuştur. Gökalp asra ve millî bünyeye uygun bir inkılabın gerçekleştirilmesini zorunlu addetmiş, bu inkılabın sosyoloji ile mümkün olacağını düşünmüştür. Bu bakımdan, Osmanlı Devletinin son dönemlerinde toplumsal meselelerin hallinde, sosyolojiye geniş bir saha açmak maksadıyla içtimaî usûl-i fıkıh görüşünü ortaya koymuştur. İçtimaî usûl-i fıkıh anlayışının tesirleri, Gökalp'in sonraki yıllarda kaleme aldığı kadın ve aile hukuku ile alâkalı makalelerinde de görülmektedir. Gökalp, bu hususlara dair meseleleri izah edip, problemlere çözüm yolu önerirken, içtimaî usûl-i fıkhın temel kavramı olan örfe sıklıkla vurgu yapmıştır. Ancak bu makalelerinde fıkıhla alakalı ifadelerinin bariz bir şekilde değiştiği, sosyolojiyi artık fıkıh dâhilinde görmeyip, sosyal alanda müstakil bir referans kaynağı olarak kabul ettiği dikkat çekmektedir. Bu makalede bilhassa Yeni Mecmua'da 1917'de kadın ve aile ile ilgili meseleler üzerine yazdığı makaleler esas alınmış, yeri geldikçe 1914'te İslâm Mecmuası'nda içtimaî usûl-i fıkıhla ilgili olarak neşrettiği makaleleri ile sonraki dönemlerde kaleme aldığı yazı ve kitaplarına da müracaat edilmiştir. Gökalp'in bu hususlarla ilgili görüş ve düşünceleri dönemi içinde incelemeye tabi tutulmuş, usul anlayışının tesirleri ortaya konulmuştur.

ZİYA GOKALP'S LOOK ON FIQH IN THE CONTEXT OF ISSUES REGARDING WOMEN AND FAMILY LAW

Ziya Gökalp is who one of the leading names of Turkish Intellectual life, the theorists of Turkism and Turkish nationalism in Turkish systematic thinking and practises. He has a vital role in the Committee of Union and Progress that ruled over the last period of the Ottoman Empire, also he exercised an important influence in shaping the Republic 's founding ideology of Turkism. Gokalp emphasized the necessary of Turkish revolution in according to the national structure by sociology. From this perspective, for he solutions of Ottoman social problems in the last period, he claimed the method of fıqh to open field to sociology. The effects of "Gokalp's the method of Fıqh" are seen lots of his articles in his next terms, about women and family law. Gokalp often emphasized to customs that is the basic concept of Fıqh when he explained these subjects and proposed some solutions about problems. However Gokalp, changed in a significant manner Fıqh methods. Moreover, he does not accept sociology as a branche of Fıqh anymore. According to him sociology is a private referance source in social life. In this article, particularly some articles about women and family life written by Gokalp in New Journal in 1917 were mainly in places. In addition to this, some articles about the method of Fıqh that were pressed in Islamic Journal in 1917 were used in this article with some writings and books in his subseguent period. In the light of above mentioned facts that, it can be concluded that, in this article, opinions of Gokalp about the contradictions between sociology and the method of Fıqh both are analised and criticed.

PDF

___

Adalıoğlu, Hasan Hüseyin, (2009) "Siyâsetnâme", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. XXXVII, s.304- 306.

Adevî, Mustafa, (1999), Câmiu Ahkâmi'n-Nisâ, Kahire: Dâru İbni Affân, Cilt. V.

Akçura, Yusuf, (1990), Türkçülük, İstanbul: Toker.

Aktan, Hamza, (1989), "Âkıle", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. II, s.248-249.

Anar, Suat, (1996), "GÖKALP, Ziya", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. XIV, s.131-134.

Apak, Adem, (2010) "Şuubiyye", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. XXXIX, s.244-246.

Apaydın, H. Yunus, (2013), "Velâyet", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. XLIII, s.15-19.

Aydın, Mehmet Âkif, (1992), "Batılılaşma, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. V, s.162-167.

Aydın, M. Âkif, (1998), "Hukuk-ı Aile Kararnamesi", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. XLVIII, s.314- 318.

Baktır, Mustafa, (1991), "Azîmet", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. V, s.330.

Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed bin el-Hüseyin bin Ali, (1353), es-Sünenü'l-Kübrâ, Haydarâbâd: Dâiretü'l-Maârifi'l-Osmaniye, Cilt. VII.

Bolay, Süleyman Hayri, (1996), "GÖKALP, Ziya", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. XIV, s.128-131.

Bulaç, Ali, (1983), Kur'an-ı Kerim'in Türkçe Anlamı, (Meal ve Sözlük), İstanbul: Pınar.

Celâl Nûri, (1331), Kadınlarımız, İstanbul: Matbaa-i İctihad.

Celkan, Hikmet Yıldırım, (1993), "Türk Ailesinin Yeni Dönemlerde Ele Alınışı", Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Türk Ailesi, Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, Cilt. I, s.252-261.

Ceylan, Semih, "Zühd", (2013), TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. XLIV, s.530-533.

Çelebi, İlyas, (1999), "Hüsün ve Kubuh", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. XIX, s.59-63.

Davudoğlu, A., (1993), Kur'an-ı Kerim ve Yüce Meali, 1993, İstanbul: Timaş.

Dinç, Emine Nurefşan, (2013), Son Dönem Osmanlı Aydınlarının Kadının Toplumsal Hak ve Hürriyetlerine Bakışları, İstanbul.

Doğan, İsmail, (1993), "Tanzimat Sonrası Sosyo-Kültürel Değişmeler ve Türk Ailesi", SosyoKültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, Cilt. I, s.176-198.

Dönmez, İbrâhim Kâfi, (2008), "Ruhsat", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. XXXV, s.207-210.

Dönmez, İbrâhim Kâfi, (2006), "Müt'a", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. XXXI, s.174-180.

Duben, Alan, (1993), "Geçmişte Türk Ailesi: Mitos ve Gerçekler", Kadın Araştırmaları Dergisi, sy. 1, s.35-42.

Durmuş, Ahmet Hakan, (1999), Ziya Gökalp'e Göre Türk Aile Yapısı, basılmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Duru, Kazım Nami, (1949), Ziya Gökalp, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.

Ebü'l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî, (2003-1424), Sahîh-i Müslim bi Şerhi'nNevevî, (Muhammed b. İyâdî b Abdülhalim), Mektebetü's-Safâ, , Cilt. VII-IX.

Ecevit, Yıldız, (1993), "Aile, Kadın ve Devlet İlişkilerinin Değerlendirilmesinde Klasik ve Yeni Yaklaşımlar", Kadın Araştırmaları Dergisi, sy. 1, s.9-34.

Erdem, Sami, (2003) Tanzimat Sonrası Osmanlı Hukuk Düşüncesinde Fıkıh Usulü Kavramları ve Modern Yaklaşımlar, (Basılmamış doktora tezi), İstanbul.

Erdoğan, Alptekin, (1978), "Ziya Gökalp'in Atatürk İnkılaplarındaki Rolü", Ziya Gökalp İçin Söylenenler, (Hazırlayan: Şevket Beysanoğlu) Ankara: Ziya Gökalp Derneği, s.209-211.

Erşahin, Şeyfettin, (1998), "Meşîhat-ı İslâmiye'den "Diyânet Riyâseti"ne (Ziya Gökalp'in Şeyhülislâmlık Tasarısı)", Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Cilt. XXXVIII, s.357-358.

Fındıkoğlu, Ziyaeddin Fahri, (1958) İçtimaiyat Hukuk Sosyolojisi, İstanbul : İstanbul Üniversitesi yay., Cilt. III.

Fındıkoğlu, Z. Fahri, (1945), "Türk Aile Sosyolojisi", İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt: XI, sy. 3-4, s.252-282.

Fındıkoğlu, Z. Fahri, (1955), Ziya Gökalp İçin Yazdıklarım ve Söylediklerim, İstanbul: Türkiye Muallimler Birliği Teşkilatı.

Filizok, Rıza, (2005), Ziya Gökalp, Ankara: Akçağ.

Gökalp, Ziya, (13 Şubat 1329), "Fıkıh ve İçtimâiyyat", İslâm Mecmuası, Cilt. I, sy. 2, s.41-44.

Gökalp, Ziya, (27 Şubat 1329), "İçtimai Usûlu Fıkıh", İslâm Mecmuası, Cilt. I, sy. 3, s.84-87.

Gökalp, Ziya, (8 Mayıs 1330), "Hüsün ve Kubuh", İslâm Mecmuası, Cilt. I, sy. 8, s.228-230.

Gökalp, Ziya, (5 Haziran 1330), "Örf nedir?", İslâm Mecmuası, Cilt. I, sy: 10, s.290-295.

Gökalp, Ziya, (16 Ağustos 1917), "Şahsiyetin Muhtelif Şekilleri", Yeni Mecmua, sy. 6, s.101- 105.

Gökalp, Ziya, (23 Ağustos 1917), "Ahlak Buhranı", Yeni Mecmua, sy. 7, s.121-123.

Gökalp, Ziya, (7 Eylül 1917), "Cinsi Ahlak" Yeni Mecmua, sy. 9, s.162-168.

Gökalp, Ziya, (20 Eylül 1917), "Aile Ahlakı 2 Ocak", Yeni Mecmua, sy. 11, s.201-204.

Gökalp, Ziya, (27 Eylül 1917), "Aile Ahlakı 3 Konak", Yeni Mecmua, sy. 12, s.221-223.

Gökalp, Ziya, (4 Teşrînievvel 1917), "Aile Ahlakı 3 Konak", Yeni Mecmua, sy. 13, s.241-245.

Gökalp, Ziya, (11 Teşrînivvel 1917), "Aile Ahlâkı III Konak", Yeni Mecmua, sy. 14, s.261-265.

Gökalp, Ziya, (18 Teşrînievvel 1917), "Aile Ahlakı 3 Konak", Yeni Mecmua, sy. 15, s.281-284.

Gökalp, Ziya, (25 Teşrînievvel 1917), "Aile Ahlakı 3 Konak", Yeni Mecmua, sy. 16, s.301-304.

Gökalp, Ziya, (1 Teşrînisâni 1917), "Aile Ahlakı 4 Konaktan Yuvaya", Yeni Mecmua, sy. 17, , s.321- 324.

Gökalp, Ziya, (8 Teşrînievvel 1917), "Aile Ahlâkı 4 Gevşek Yuva", Yeni Mecmua, sy. 18, s.343-344.

Gökalp, Ziya, (22 Teşrînisâni 1917), "Aile Ahlâkı Asrî Aile ve Millî Aile", Yeni Mecmua, sy. 20, s.381-383.

Gökalp, Ziya, (09.10.1922), "Felsefi Vasiyetler III Pirimin Vasiyeti", Küçük Mecmua, sy: 19, sayfa 1-5.

Gökalp, Ziya, (1970), Türkçülüğün Esasları, (Hazırlayan: Mehmet Kaplan), İstanbul: MEB (Devlet Kitapları) Millî Eğitim Basımevi.

Gökalp, Ziya, (1985), "Daru'l-fünun'da Takrir Olunan Derslerinden, İlm-i İçtima", Tamamlanmamış Eserler, (Hazırlayan: Şevket Beysanoğlu), Ankara: Ziya Gökalp Derneği.

Göle, Nilüfer, (1998) "Türkiye'de Laiklik ve İslâmiyet: Elitlerin ve Karşıt Elitlerin Oluşumu" Yeni Türkiye-Cumhuriyet Özel Sayısı III, sy. 23-24, s.1601-1610.

Göle, Nilüfer, (1992), Modern Mahrem-Medeniyet ve Örtünme, İstanbul: Metis.

Gözübenli, Beşir, (1997), "Hâkim eş-Şehîd", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. XV, s.195-196.

Hanioğlu, Şükrü, (1992); "Batılılaşma", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. V, s.148-152.

Heysemî, Ebü'l-Hasan Nureddin Ali b. Ebî Bekr b. Süleyman, (1994/1414), Buğyetü'r-Râid fî tahkîki Mecmai'z-Zevâid ve Menbai'l-Kavâid, (Tahkîk: Abdullah Muhammed ed-Dervîş), Beyrut: Daru'l-fikr, Cilt. IV.

İbn Battuta, Ebu Abdullah Şemseddin Muhammed b. Abdullah, (1983), İbn Batuta Seyahatnamesi, (hazırlayan: Mümin Çevik), İstanbul: Üçdal Neşriyat,

İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrâhim, (2008/1429), el-Musannef libni Ebî Şeybe, (Tahkik: Ebî Muhammed Üsâme b. İbrahim b. Muhammed), el-Fârûk el-Hadîse li'ttıbâa ve'n-neşr, Cilt. III.

İbnü'l-Kattân, Ebu'l-Hüseyn Ali b. Muhammed b. Abdi'l-melik b. Yahyâ b. İbrâhîm İbn İsâ b. İbrâhim İbnü'l-Kattân el-Fâsî, (1414/1994), en-Nazar fî ahkâmi'n-nazar bihâsseti'l-basar, (metni okuyan ve metne talik yapan: Fethi Ebû İsâ), Tanta: Dâru's-sahabe li'türâs.

İzmirli İsmâil Hakkı, (1339), "Hukuk ve Vezâif-i Nisâ", el-Cevâbu's-sedid fî beyâni dînî't-tevhid, Ankara: Tedkikat ve Te'lifat-ı İslâmiye.

İzmirli İsmâil Hakkı, (24.4.1330), "İcmâ, Kıyas ve İstihsan", Sebilü'r-Reşad, Cilt. XII, sy. 295, s.150-154.

İzmirli İsmail Hakkı, (3.4.1330), "Sebilü'r-Reşad Ceride-i İslâmiyyesi Heyet-i Muhtereme-i İlmiyyesine [Gönderilen Sorulara Cevap]", Sebilü'r-Reşad, Cilt. XII, sy. 292, s.94-97.

İzmirli İsmail Hakkı, (10.4.1330), "Örfün Nazar-ı Şer'î'deki Mevkii", Sebilü'r-Reşad, Cilt. XII, sy. 293, s.129-132.

İzmirli İsmail Hakkı, (15.5.1329), "İctimaî Usul-ı Fıkha İhtiyaç Var mı?", Sebilü'r-Reşad, Cilt. XII, sy. 298, s.211-216.

Kahraman, Alim, (2013), "Yeni Mecmua", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. XLIII, s.428-430.

Karaman, Hayreddin, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kâfi Dönmez, Sadrettin Gümüş, Kur'an-ı Kerim ve Türkçe Açıklamalı Meali, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2014.

Karaman, Hayrettin, (1995), İslâm'da Kadın ve Aile, İstanbul: Ensar.

Karaman, Hayrettin, "Asabe" (1991), TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. III, s.452-453.

Karaman, Hayrettin, (1996), Mukayeseli İslâm Hukuku, İstanbul: Nesil, Cilt. I.

Kaya, Eyüp Said, (2003) "el-Mebsût", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. XXVIII, s.214-216.

Keskin, Mustafa, (2003) "Ziya Gökalp'in Din Anlayışı", Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 8, s.101-118.

Mansûrîzâde Said, (1332), "Şeriat ve Kanun", Dârülfünûn Hukuk Fakültesi Mecmuası, İstanbul, Cilt. I, sy. 6, s.530-535.

Mehmed Fahreddin, (17.5.1328), "Feminizm Meselesi I; Bizde Nisâiyyûn Nasıl Türedi?", Sebîlu'rreşad, Cilt. I/VIII, sy. 13/195, s.235-236.

Mehmed Fahreddin, (24.5.1238), "Feminizm Meselesi II Bizde Nisâiyyûn Nasıl Türedi?", Sebîlu'rreşad, Cilt. I/VIII, sy. 14/196, s.260-262.

Meriç, Cemil, (1980), Ziya Gökalp'in Hayatı ve Eserleri, Uriel Heyd'den, , İstanbul: Sebil.

Mûsâ Kâzım, (14.8.1324), "Hürriyet-Müsâvât", Sırat-ı Müstakîm, Cilt. I, sy. 1, s.1-3.

Musa Kâzım, (11.8.1324), "Hürriyet-Müsâvât", Sırât-ı Müstakîm, Cilt. I , sy. 2, s.20-22.

Serahsî, Kitabu'l-Mebsût li- Şemseddin es-Serahsî, ts., Beyrût-Lübnan: Dâru'l-Ma'rife, Cilt. IV-V.

Şafak, Ali, (1988), "el-Ahkâmü's-sultâniyye", TDV İslâm Ansiklopedisi, 1988, Cilt. I, s.454-455.

Şehsuvaroğlu, Lütfü, (2003), Ziya Gökalp, Ankara: Alternatif.

Şentürk, Recep, (1996), Modernleşme ve Toplumbilim, İstanbul: İz.

Toprak, Zafer, (1992), "II. Meşrutiyet Döneminde Devlet, Aile ve Feminizm", Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Türk Ailesi, Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, Cilt. I, s.228-237.

Türköne, Mümtazer, (2001), "İslâmcılık", TDV İslâm Ansiklopedisi, 2001, Cilt. XXIII, s.62.

Okay, Orhan, (1996), "Ziya Gökalp", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. XIV, s.124-128.

Özel, Ahmet, (1996) "Fıkıh", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. XIII, s.14-22.

Özkan, Halit, "Takrir", (2010), TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. XXXIX, s.469-471.

Ülken, Hilmi Ziyâ, (1966) Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, , İstanbul Selçuk Yayınları, Cilt. II.

Uludağ, Süleyman, (2008), "Ruhsat", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. XXXV, s.210.

Vatandaş, Celalettin, (1998) "Kapsam ve Yöntem Açısından Türk Modernleşmesi", Yeni Türkiye Cumhuriyet Özel Sayısı, sy: 23-24, s.1665-1690.

Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, (1997) Kur'an-ı Kerim ve Yüce Meali, (Hazırlayan ve notlandıran: Dücâne Cündioğlu), İstanbul: Merve.

Yelkan, Hikmet C., (1978), "Ziya Gökalp ve Sosyoloji", Ziya Gökalp İçin Yazılanlar Söylenenler, (Hazırlayan Şevket Beysanoğlu), Ankara: Aslımlar Matbaası, Cilt. III, s.260 ve devamı.

Zeydan, Corci b. Habib, (1328/1329), Medeniyet-i İslâmiye Tarihi, (tercüme: Zeki Megamiz), Dersaâdet: İkdam Matbaası,. Cilt. I-V.

Pûrnâmdâriyân, Tâkî, "Ömer Hayyâm'ın Gerçek Yüzü", http://www.irankulturevi.com/turkce/name/17-18/(04). pdf