OSMANLI DÖNEMİNDE BAZI MÜSTAKİL DİRÂYET TEFSİRLERİ VE UYGULADIKLARI YÖNTEMLER

İslâmî muhitlerde eğitim ve öğretim faaliyetleri önceleri câmii, tekke ve mescid gibi ibadet yerlerinde yapılırken sonraları çeşitli sebeplere binaen medreselerde sürdürülmüştür.Medrese te’sîsi Büyük Selçuklularla başlamış ve zamanla her yere açılmıştır. Osmanlılarda ilk medrese Orhan Gazi tarafından İznik’te kurulmuştur. İlmiye sınıfının ve diğer devlet memurlarının yetişdiği bir eğitim kurumu olan Osmanlı medreseleri, Fatih ve Kânunî dönemlerinde zirveye çıkmış, bir müddet sonra duraklamaya, daha sonra da gerilemeye başlamıştır.Kuruluşundan kapanışına kadar çeşitli ilimlerin tedris edildiği Osmanlı medreselerinde, tefsir olarak Zemahşerî’nin Keşşâf’ı ile Kâzî Beyzâvî’nin Envâru’t-Tenzîl’i okunmuşve okutulmuştur. Dirâyet metoduna göre yazılan bu iki tefsir, Osmanlı döneminde kaleme alınan dirâyet tefsirlerinin temel kaynağı olmuşlardır.Osmanlı döneminde az sayıda dirâyet tefsiri yazılmıştır. Bu dönemde tefsir çalışmaları daha ziyade şerh, hâşiye ve ta’lîkât gibi faaliyetler üzerinde yoğunlaşmıştır. Osmanlılarda az sayıda dirâyet tefsiri yazılmasının muhtemel sebepleri arasında, ictihad kapısının kapandığına inanılması, Ku’ân’ı sadece yüzünden okumanın ibâdet sayılması, tefsir alanında ihtisaslaşmanın olmaması, şerh ve hâşiyelerin ders kitabı yapılması, öğretim metodu olarak ezber[cilik] usûlünün uygulanması, medreselere ehil olmayanların müderris atanması gibi hususlar zikredilebilir.Osmanlı döneminde (camii, mescid ve medrese gibi) eğitim kurumlarında Tefsir ilmine dair en fazla Zemahşerî’nin el-Keşşâf adlı eseriyle Kâzî Beyzâvî’nin Envâru’t-Tenzîl adlı eseri okutulduğunu yukarıda belirttik. Bu iki dirâyet tefsirinin uyguladığı metotlar, Osmanlı döneminde yazılan dirâyet tefsirlerinde de büyük ölçüde uygulanmıştır. Ancak bu dönemin müfessirleri yeri geldikçe Keşşâf’ı ve Envâru’t-Tenzîl’i az veya çok tenkid etmekten de geri kalmamışlardır. Bilhâssa Zemahşerî’nin itizalî fikirlerinekarşı hep sünnî görüşleri savunmuşlardır. Özellikle Ahmed Gürânî’nin, sadece itikâdî meselelerde değil, diğer konularda da yeri geldikçe Zemahşeri’yiciddî olarak eleştirdiği görülmektedir.

INDEPENDENT AND PERSONNEL COMMENTARIES AND THE METHOD THEY USED IN THE OTTOMAN PERIOD

While the education and training of the Islamic activities are carried out in the mosques, lodges (tekke) and mascids at the beginnings, such activities were implemented in the madrasas for various reasons at later times. The establishment of the madrasah starts with the Great Seljuks and it spreads everywhere in time. The first madrasa was founded by Orhan Gazi in Iznik in the Ottoman Empire. The Ottoman madrasas, which were educational institutions for the educationalists and other public officials, reached its peak during the Fatih and Kanuni periods. It then followed a period of stagnation and started to decline. From their establishment until the closure of them various sciences were taught in the Ottoman madrasas and Zamakhshari's Keşşâf and Kâzı Beyzâvî's Envâru't-Tenzîl were taught as commentary. These two commentaries, which were written in line with the detailedinductive method, became the main sources of these types of the commentaries written during the Ottoman period. A small number of detailed-inductive commentaries were written during the Ottoman period. Detailed explanations (şerh), reexplanations of previous works (hasiye) and partial explanations of the books (talik) were done rather than writing the work of commentaries during this period.

PDF

___

Ahmed b. Muhammed. Tabakatu'l-Müfessirin, Veliyyuddin Ef. Ktp. numara, 427.
Ahmed Midhat. (1303). Mufassal Tarih-i Kurun-i Cedide, İstanbul.
Akdemir, H. (1992). Muhammed b. Bedriddîn el-Münşî ve Tefsirdeki Yeri: Ankara: Basılmamış doktora tezi, Ankara Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı.
Akgündüz, A. (1994). "Ebüssuûd Efendi", Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul.
Atay, H. (1983). Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi, 1. baskı, İstanbul.
Aydemir, A. (1993). Büyük Türk Bilgini Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi ve Tefsirdeki Metodu, 2. baskı, Ankara.
Aydınlı, A. (2009). Hadis Istılahları Sözlüğü, 3. basım, İstanbul.
Baltacı, C. (2005). XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri, 2. baskı, İstanbul.
Bilge, M. (1984). İlk Osmanlı Medreseleri, İstanbul.
Bilmen, Ö. N. (1974). Büyük Tefsir Tarihi/Tabakatü'l-Müfessirin, İstanbul.
Birışık, A. (2003). "Medrese (Hint Alt Kıtasında Medrese)", Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara.
Bozkurt, N. (2003). "Medrese", Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Ankara.
Bursalı Mehmed Tahir. (1333). Osmanlı Müellifleri, İstanbul.
Cerrahoğlu, İ. (1988). Tefsir Tarihi, Ankara.
Çantay, H. B. (1962). Kur'ân-ı Hakim ve Meal-i Kerîm, 4. baskı, İstanbul.
Dartma, B. (2011). İlk Osmanlı Müfessirlerinden Şihâbuddîn es-Sîvâsî ve Kur'ân Yorumu, Ankara.
Firuzabadi, Muhammed b. Yakub. (1993). el-Kamusu'l-Muhit, 3. baskı, Beyrut.
Hoca Sadeddin b. Hasan. (1279). Tacu't-Tevarih, İstanbul.
İpşirli, M. (2003). "Medrese (Osmanlı Dönemi)", Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara.
İzgi, C. (1997). Osmanlı Medreselerinde İlim, İstanbul.
Katib Çelebi, Mustafa b. Abdillah. (1971). Keşfu'z-Zunun an Esami'l-Kütübi ve'l-Fünun, (hazırlayanlar, Şerefeddin Yaltkaya, Kilisli Rıfat Bilge), İstanbul.
Mehmed Süreyya. (1308). Sicilli Osmani, İstanbul.
Mektubi, İzzed-zade Abdülaziz. Teracim-i Ahval-i Ulema ve Meşayih, İstanbul Üniv. Ktp. TY, numara, 2456.
Mollaibrahimoğlu, S. (2007). Yazma Tefsir Literatürü, İstanbul.
Muhammed ez-Zuhaylî. (1408/1998). el-Kâzî el-Beyzâvî, Beyrut: 1. baskı, Dâru'l-Kalem.
Mustafa es-Sâvî el-Cüveynî. Menhecu'z-Zemahşerî fî Tefsîri'l-Kur'ân ve Beyâni İcâzihî, Kâhire: 3. baskı, Dâru'l-Me'ârif.
Müstakim-zâde, Süleyman Sadeddin. Mecelletu'n-Nisab fi'n-Nisebi ve'l-Küna ve'l-Elkab, Süleymaniye Ktp. Halet Ef. blm., numara, 628.
Nüveyhiz. Â. (1406/1986). Mu'cemu'l-Müfessirin min Sadri'l-İslam hatta'l-Asri'l-Hazır, 2. baskı.
Ören, H. (1995). Göğsügür Lütfullah Erzurûmî ve Râmûzu't-Tahrî Adlı Tefsiri, İstanbul: Basılmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Telem İslam Bilimleri Anabilim Dalı Tefsir Bilim Dalı.
Özyılmaz, Ö. (2002). Osmanlı Medreselerinin Eğitim Programları, Ankara.
Pakiş, Ö. (1996). Molla Halil es-Siirdî ve Tefsirdeki Metodu. İstanbul: Basılmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Sarıkaya, Y. (1997). Medreseler ve Modernleşme, İstanbul.
Şemseddin Sami. (1311). Kamusu'l-A'lam, İstanbul.
Taşköprü-zade, Isamuddin Ebu'l-Hayr Ahmed Efendi. (1985). eş-Şakaiku'n-Numaniyye fi'd- Devleti'lOsmaniyye. İstanbul: Neşreden, Ahmed Subhi Furat.
Turgay, N. (2013). "Klasik Osmanlı Dönemi Müfessirlerinden Hüsamüddin Ali el-Bidlisî ve Tefsirciliği", Osmanlı Toplumunda Kur'ân Kültürü ve Tefsir Çalışmaları II, İstanbul.
Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı. Ankara: 3. baskı.
Ünver, S. (1946). İstanbul Üniversitesi Tarihine Başlangıç/Fatih Devri İlim Hayatı, İstanbul.
Yakuboğlu, K. (2006). Osmanlı Medrese Eğitimi ve Felsefesi, İstanbul.
Yaşaroğlu, M. K. (2005). "Molla Gürânî", Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul.
Yıldız, S. Fâtih'in Hocası Molla Gürânî ve Tefsiri, Sahaflar kitap sarayı, İstanbul.
Zebîdî, Muhammed Murtazâ el-Huseynî. (1385/1965). Tâcu'l-Arûs, tahkîk, Abdussettâr Ahmed Ferâc, et-Türâsu'l-Arabî.
ez-Zehebî, Muhammed Huseyn. et-Tefsîr ve'l-Müfessirûn, Dâru'l-Kütübi'l-Hadîse - Dâru İhyâi'tTürâsi'l-Arabî, Beyrut.
Zengin, S. Z. (2002). II. Meşrutiyette Medreseler ve Din Eğitimi, Ankara.
ez-Ziriklî, Hayreddin. (2002). Alâm. Beyrut: 15. baskı.