TASAVVUFTA MEHDİLİK

İlk dönem mutasavvıfları olarak ta bildiğimiz asrısaadetten hicri II. asrın sonuna kadar olan dönemde yaşamış mutasavvıfların mücahede, riyazet ve vecd halleri gibi zühdî haller dışındaki konularla fazla ilgilenmedikleri görülmektedir. Buna karşılık Hicri III. ve IV. yüzyıllar arasında yaşamış tasavvuf kültürünün sistemleştiği dönemdeki mutasavvıfların mehdilik ile ilgili görüş ve düşünceleri ayrıntılı bir şekilde mevcuttur. Bu sebeple mehdilik tasavvuru ile ilgili görüş ve düşünceler tasavvuf dönemi olarak ta kabul edilen ikinci ve üçüncü asırlarda yetişen mutasavvıfların eserlerinde daha çok görülür. Muhyiddin İbnü’l Arabi tasavvuf geleneğinde önemli bir yere sahiptir. Bu sebeple onun mehdilik ile ilgili görüş ve düşünceleri önemlidir. Tasavvuf kültürünün oluşum sürecinin son aşaması olarak kabul edilen tarikatlar döneminde ise Gazalî ile birlikte başlayan ehlisünnet tasavvufu olarak ta isimlendirebileceğimiz dönem bağlamında mehdilik tasavvuru ele alınmaya çalışılmaktadır. Bu bağlamda sahih hadis kaynaklarında geçen Mehdi, Mesih ve Deccal ile ilgili hadis rivayetlerine yer verilmektedir. Ehlisünnet tasavvufu olarak isimlendirdiğimiz tarikatlar dönemi mehdilik tasavvuru ile ilgili değerlendirmeler de yapılmaktadır. Hadis rivayetlerinin tasavvufî anlayış üzerindeki etkisi kuşkusuzdur. Bu sebeple ‘Kütüb-i Sitte’ deki hadis rivayetlerinden hareketle son dönem mutasavvıflarının mehdilik tasavvuru şekillenmiştir. Mehdilik tasavvurunda tasavvuf geleneğinde ortaya çıkmış olan âlemdeki bütün işleri çekip çeviren “kutup” kavramı arasında bağlantılar da mevcuttur. Kutup kavramı ile mehdi tasavvuru arasındaki benzerlikleri bu çalışmada ele alınmaktadır.

THE MAHDI IMAGINATION IN SUFISM

Sufis’ opinions on Mahdi, who lived in hijri III. and IV. century, in other words, the second phase of the formation process of sufism, will be widely discussed. For, Sufis, who lived in a period from “era of bliss” until Hijri II century, seems to haven’t dealt with any other subjects except for “mücahede” (struggling with your body’s deceptive desires), asceticism, ecstasy. On the other hand, there are opinions and views of Sufis who lived between hijri III and IV. century in which Sufism culture became systematized. For, Sufis who lived in III and IV. century, tried mostly to specialise on metaphysics and the knowledge of unseen world unlike the early term Sufis. Muhyiddin İbni Arabi is. So, dwelling on the views and opinions on Mahdi in detail will be definitely a true approach. As for the cults period, which is accepted as the last phase of the formation process of gnostic tradition; Mahdi imagination will be dealt within the context of “period of ahl-i sunnah Sufism” that started with Ghazali. In this context, we will also dwell on Mahdi, Messiah, Dajjal imaginations conveying in sahih hadith sources. Also there will be evaluation on Mahdi imagination in cults era which we call “Alh-i Sunnah Sufism”. No doubt, hadith narratives have very deep effect on Sufi intelligence. So, within the context of ahl-i sunnah Sufism, this paper will give place to the evaluations on Mahdi imagination of last period sufis by moving from the hadiths conveyed from sources other than “Kütüb-i Sitte”. We will reveal the ties between saviour ship mission which burdened to one man and “qutb” notion which appeared in Sufi tradition as the peak point of saint’s hierarchy, that means “Qutb” can manage the whole affairs in the universe.

PDF

___

Akşemseddin, Makâmât-ı Evliya, Süleymaniye Kütüphanesi, Reşit Efendi Kitaplığı, No:345, İstanbul, Tarihsiz.
Atlı, Ahmet, Tasavvufta Ricâlu’l-Gayb, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri (Tasavvuf) Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2011.
Bayram, Enver, “XII. Yüzyıla Ait Yazma Kur’an-ı Kerim ve Tefsiri” Turkısh Studies, İnternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 12/27, 2017, p. 101-112, Ankara-Turkey.
Bursevî, Kitâbü’l Hitap, İstanbul: Matbaa-i Kürsiyü’l- Hakaniyye, 1256.
Bursevî, İsmail Hakkı, Şerhi Şuabi’l-İman, Sadeleştiren: İlhami Ulaş, Osmanlı Yayınları, İstanbul, Tarihsiz.
Büyükkara, Mehmet Ali, “Mehdilik Meseleleri Hakkında Mütalalarım”, Beklenen Kurtarıcı Çalıştayı, Kuramer, İstanbul, 2017.
Canan, İbrahim, Kütübü Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları, Ankara, 1992.
Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Rehber Yayınları, Ankara, 1997.
Coşkun, Ali, Mehdilik Fenomeni, İz Yayıncılık, İstanbul, 2004.
Çatak, Âdem, “Yahya b. Habeş Es-Sühreverdî’de Marifet Anlayışı” Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/10, 2015, p. 291-312, Ankara-Turkey.
Çınar, Mahmut, “Osmanlı Halklarının Mehdîlik Algısı Ve Müslüman Tebaa Tarafından Bu Alanda Yazılan Eserler Bağlamında Kurtarıcı Beklentisinin Sosyo-Politik Bağlantıları” Kelâm Araştırmaları Dergisi Cilt: 14, Sayı: 1, 2016.
Demir, Hüseyin, “Dıe Anfänge Des Sufısmus-Tasavvufun Başlangıcı”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/8, 2013, p. 447-459, Ankara-Turkey.
Demirli, Ekrem, İslam Metafiziğinde Tanrı ve İnsan: İbnü’l arabî ve Vahdet-i Vücud Geleneği, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2009.
Gölpınarlı, Abdulbaki, Mevlana Celalettin Mektupları, İstanbul, 1963.
Hakyemez, Cemil, “Şia’da Beklenen Kurtarıcı İnancı ve Günümüzdeki Yansımaları”, Beklenen Kurtarıcı İnancı Çalıştayı, Kuramer, İstanbul, 2017.
Harman, Ömer Faruk, “Beklenen Kurtarıcı İnancının İslam Öncesi Dini Arka Planı”, Beklenen Kurtarıcı Çalıştayı, Kuramer, İstanbul, 2017.
İbnül ARABİ, Muhyiddin, Futuhat-ı Mekkiyye, Çeviren Ekrem Demirli, Litera Yayıncılık, İstanbul, c. 13, ss. 64-97.
İlhan, Avni, Mehdilik, Beyan Yayınları, İstanbul, 1993.
Sachedina, Abdulaziz, İslamic Messianism: The İdea of The Mahdi in Twelver Shiism, Newyork, 1981.
Şerif, Seyyid, Muhammed bin Rasul el Hüseyin el Berzencî, El İşâatü li- Eşrâti’s Saati (Mehdi – as- bölümü), Çeviren Seyfullah Kılınç, Özlenen Rehber Yayıncılık, Ankara, Trs,
Utku, Nihal Şahin, “Beklenen Kurtarıcı İnancının Siyasi-Dini İdeoloji Olarak Ortaya Çıkışı”, Beklenen Kurtarıcı İnancı Çalıştayı, Kuramer, İstanbul, 2017.
Komisyon, Dini Terimler Sözlüğü, MEB Yayınevi (Din Öğretimi Genel Müdürlüğü), Editör: Ahmet Nedim Serinsu, Ankara, 2009.
Konevî, Sadrettin, Risâletü’l Mehdî, İ. B. B. Atatürk Kitaplığı, Yazma eser, numara:1877.
Konevi, Sadrettin, Fususül Hikem’in Sırları, Çeviren: Ekrem Demirli, İstanbul, İz Yayıncılık, 2009.
Konevî, Sadreddin, Fatiha Suresi Tefsiri, Çeviren Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
Kutlu, Sönmez, ‘Beklenen Kurtarıcı İnanışına Dayalı Siyasi ve Dini Hareketlerde Mehdilik Tipolojileri’, Beklenen Kurtarıcı Çalıştayı, İstanbul, 2017.
Öğke, Ahmet, “Bir Tasavvuf Terimi olarak Ricâlü’l-Gayb / İbn Arabî’nin Görüşleri” Tasavvuf İlmi ve Araştırma Dergisi, Ankara, Sayı:5, ss. 161-201.
Öztürk, Özkan, “Tasavvuf Kültüründe Beklenen Kurtarıcı İnancı”, Beklenen Kurtarıcı İnancı Çalıştayı, Kuramer, İstanbul, 2017.
Şahyar, Ayşe Esra, “Sahih Hadisler Çerçevesinde Mehdî Kavramı”, Beklenen Kurtarıcı Çalıştayı, Kuramer, İstanbul, 2017.
Sarıkçıoğlu, Ekrem, ‘Mehdi’ Maddesi, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1995.
Topbaş, Osman Nûrî, İmandan İhsana Tasavvuf, Erkam Yayınları, İstanbul, 2009.
Tomar, Cengiz, İslam Dünyasında Kurtarıcılık: Mesihlik ve Mehdilik, ww.aljazeera.com.tr (İnternet Web Sitesi)
Yavuz, Yusuf Şevki, ‘Mehdi’ Maddesi, İslam İnancında Mehdilik Bölümü, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1995.