M. Mücahit KÜÇÜKYILMAZ, M. Mücahit ASUTAY

İBN CİNNÎ, NAHİVDE HADİSLE İSTİŞHÂDI KULLANDI MI? ELEŞTİREL BİR YAKLAŞIM

Nahivde hadisle istişhâd konusunu ele alan birçok araştırmacı, İbn Cinnî’nin hadisle istişhâdı kabul ettiğini ifade etmiştir. Bunun nedeni, bu dilcinin kitaplarında diğer dil âlimlerine nispetle daha fazla hadis kullanmış olmasıdır. İbn Cinnî, çoğunlukla, kelimenin, cümleden bağımsız olarak anlam açıklamalarında hadislere yer vermiştir. Bununla beraber nahiv, sarf, belagat, nahiv usulü, dilin doğru kullanılması konularıyla ilgili olarak da hadisler zikretmiştir. Bazen de konuya giriş mahiyetinde hazırlayıcı bir zemin olarak hadislere başvurmuştur. Tespit edebildiğimiz kadarıyla el-Hasâ’is isimli eserinde yirmi üç, Sırru Sınâʻati’l- İʻrâb başlıklı kitabında da yedi hadisle istişhâd etmiştir. İbn Cinnî, nahivle direkt ilgili olarak iki hadisle istişhâd etmiştir. İstişhad ettiği ayet ve şiirlerle kıyaslandığında bu sayı oldukça düşüktür. İbn Cinnî’nin açıklamaları çerçevesinde belagatla ilgili hadisler incelendiğinde, söylenenlerin yine nahiv yahut sözdizimi ile ilgili bir kuralın tespitine yönelik olmayıp anlamla ilgili olduğu görülmektedir. İbn Cinnî’nin dilin doğru kullanımıyla ilgili zikrettiği hadisler de aynı şekilde dildeki belli bir kuralın tespitine yönelik olmayıp genel olarak dili iyi öğrenme ve doğru kullanmayla ilgilidir. İbn Cinnî, Hz. Peygamber’in bu hadislerde kullanmış olduğu lafızlara dayanarak dilin doğru kullanılmamasının itikadi bir takım yanlış anlama ve inanışlara sebep olacağını vurgulamaktadır. İbn Cinnî, sema başlığı altında Kur’an, kıraatler ve Arapların sözleriyle istişhâd konularını ayrıntılı olarak ele almıştır. Kıyas, illet gibi nahiv usulündeki delilleri detaylıca incelemiştir. Nahiv usulü konusunda es-Suyûtî’nin temel kaynaklarından biri olmasına rağmen hadisle istişhâd konusunda sarih bir ifadesine rastlayamadık. Bu makalede İbn Cinnî’nin hadisle iştihadı konusu, el-Hasais ve Sırru Sınaʿati’l-İʿrâb kitapları çerçevesinde ele alınacaktır.

DID IBN JINNI USE ISTISHHAD WITH HADITH AT NAHIV? A CRITICAL APPROACH

Many scholars who have dealt with the issue of istishhad with hadith in nahiw have stated that Ibn Jinnî accepted istishhad with hadith. The reason for this is that this linguist has used more hadith in its books compared to other language scholars. Ibn Jinnî, used the hadiths in explaining meaning independently of the sentence. However, mentioned hadiths in the topics related to nahiw, sarf (morphology), rethoric, belief, nahiw methodology, correct usage of language. Sometimes referred to the hadith as a preparatory ground of the introduction to the subject. As far as we can see, he has been consulting with twenty-three in his book al-Khasâ'is and seven hadiths in his book titled Sirru Sinaat al-İ'râb. Ibn Jinnî has addressed two hadiths directly concerning nahiw. Compared to verses and poetry that he quated, this number is quite low. When the hadiths on the rethoric in the framework of the explanations of Ibn Jinnî are examined, it is seen that what is said is not related to the determination of a rule about nahiw or syntax but it is about meaning. The hadiths that Ibn Jinnî mentions about the correct use of language are not in the determination of certain rules on the grammar, but in general, it is concerned with good language learning and proper use. Based on the words of the Prophet used in these hadiths, Ibn Jinnî emphasized that the incorrect use of the language would lead to some false beliefs. Ibn Jinnî deals with some topics of nahiw methodology topics as istishhad with the Quran and qiraats (different recitations of the Quran), Arabs’ words, qiyas (comparison), illa (reason) in detail. Despite the fact that it is one of the main sources of al-Suyuti on nahiw method, we can not come up with a clear statement about hadith. In this article, the subject of the istishhad with hadith according to Ibn Jinnî will be covered in the books of al-Khasais and Sırru Sinaat al- İrab.

PDF

___

‘Abd b. Humeyd, M. N. (2002). el-Müntehab min Müsnedi ‘Abd b. Humeyd, I-II, (thk. Ebû ‘Abdillah Mustafâ el-‘Adevî), Riyad: Dâru Belensiye.
‘Abdurrezzâk b. Hemmâm, (1983). el-Musannef (Ma‘mer b. Râşid’in el-Câmi‘i ile birlikte), I-XII, (thk. Habîburrahman el-A‘zâmî), Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî.
Ahmed b. Hanbel (2001). Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, I-L, (thk. Şu‘ayb el-Arnaût, Âdil Mürşid-vdğ., Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
el-Afğânî, S. (1994). fî Usûli’n-Nahv, Dımaşk: Mudiriyyetu’l-Kütüb ve’l-Matbuʿât.
‘Alî el-Müttakî, ‘A. H. (1985). Kenzu’l-‘Ummâl fî Süneni’l-Akvâl ve’l-Ef‘âl, I-XVIII, (thk. Bekrî Hayyânî-Saffet es-Sakâ), Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
el-Bağdâdî, A. Ö. (1997). Hizânetu’l-Edeb, Kahire: Mektebetu’l-Hâncî.
Begavî, H. M. (1983). Şerhu’s-Sünne, I-XVI, (thk. Şu‘ayb el-Arnaût-Muhammed Züheyr eş-Şâvîş), Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmiyye.
Beyhakî, A. H. ‘A. (1988). Delâ’il’n-Nübüvve ve Ma‘rifeti Ahvâli Sâhibi’ş-Şerî‘a, I-VII, thk. ‘Abdulmu‘tî Emîn Kal‘acî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye- Kahire: Dâru’r-Reyyân.
Beyhakî, A. H. ‘A. (2011). es-Sünenü’l-Kebîr, I-XIV, (thk. ‘Abdullah ‘Abdulmuhsîn et-Türkî- ‘Abdussened Hasân Yemâme), Kahire: Dâru ‘Âlemi’l-Kütüb.
Beyhakî, A. H. ‘A. (2003). el-Câmi‘ li-Şu‘abi’l-Îmân, I-XIV, thk Muhtâr Ahmed en-Nedvî, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd.
Bezzâr, A. ‘A. ‘A. (1988). el-Bahru’z-Zehhâr (Müsnedü’l-Bezzâr), I-XVIII, (thk. Mahfûzurrahman Zeynullah, Beyrut: Müessesetü ‘Ulûmu’l-Kur’ân-Medine: Mektebetü’l-‘Ulûm ve’l-Hikem.
Bolelli, N. (1993). “Nahivde Hadisle İstişhâd Meselesi”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sy. 5-6, İstanbul.
Buhârî, İ. İ. M. (2011). el-Câmi‘u’s-Sahîh, I-V, (thk. Şu‘âyb el-Arnaût- ‘Âdil Mürşid), Beyrut: er- Risâletu’l-‘Âlemiyye.
Buhârî, İ. İ. M. (2015). el-Edebü’l-Müfred, (thk. Muhammed İlyâs el-Bârah Benkevî), Beyrut: Dâru İbn Kesîr.
Çetin, N. M. (2011). Eski Arap Şiiri, İstanbul: Kapı.
Çiftci, Ş. (2004). “Allah Âdem’i Kendi Sûretinde Yaratmıştır” Hadisinin Tahric ve Değerlendirmesi”, Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 1, Denizli.
Dârekutnî, A. Ö. (2004). es-Sünen, I-VI, (thk. Şu‘ayb el-Arnaût, Hassan Abdülmun‘ım Şiblî vdğ. , Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
Dârimî, ‘A. ‘A. F. B. (2000). Müsnedü’d-Dârimî (Sünenü’d-Dârimî), I-IV, (thk. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî), Riyad: Dâru’l-Muğnî.
Deylemî, Ş. Ş. Ş. (1986). el-Firdevs bi-Me’sûri’l-Hitâb, I-VI, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
Dîneverî, A. M. M. (1998). el-Mücâlese ve Cevâhiru’l-‘İlm, I-X, (thk. Ebû ‘Ubeyde Meşhûr b. Hasen Âl-i Selmân), Beyrut: Dâru İbn Hazm.
Ebû Dâvud, S. E. (2009). Sünen-i Ebî Dâvud, I-VII, (thk. Şu‘ayb el-Arnaût-Muhammed Kâmil Karabellî), Beyrut: Dâru’r-Risâletü’l-‘Âlemiyye.
Ebû Nu‘aym, A. ‘A. A. İ. (1996). Hilyetu’l-Evliyâ’ ve Tabakâtu’l-Asfiyâ’, I-X, Kahire: Mektebetü’l- Hânicî- Beyrut: Dâru’l-Fikr.
Emin, M. Ş.- et-Terzî, İ. (1984). Mecmaʿu’l-Karârâti’l-ʿİlmiyye li-Hamsîne ʿÂmen, Kahire.
Ebû Ya‘lâ el-Mevsîlî, A. ‘A. (1987). Müsned-i Ebî Ya‘lâ el-Mevsîlî, I-XVI, (thk. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî), Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn.
el-Hadisi, H. (1981). Mevkifu’n-Nuhât mine’l-İhticâc bi’l-Hadis, Irak: Dâru’r-Reşîd.
el-Hâkim en-Nîsâbûrî, M. A. (2002). el-Müstedrek ‘ala’s-Sahîhayn, I-V, (thk. Mustafâ Abulkâdir Atâ), Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
Huseyn, M. H. (2004). “Arapça’da Kelime ve Kuralların Doğrulanması için Hadislerin Kullanılması, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (Çev. Hasan Taşdelen), c.13, sy. 1, Bursa.
Huseyn, M. H. (1937). “el-İstişhâd bi’l-Hadis fi’l-Luğa”, Mecelletu Mecmaʿi’l-Luğa, sy.3, Kahire.
Humeydî, A. Z. (1996). Müsnedü’l-Humeydî, I-II, (thk. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî), Dımaşk: Dâru’s-Sekâ.
İbn Hibbân, M. (1991). el-İhsân fî Takrîbi Sahîh-i İbn Hibbân, I-XVIII, (thk. Şu‘ayb el-Arnaût), Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
İbn Huzeyme, M. İ. (2003). Sahîh-i İbn Huzeyme, I-II, (thk. Muhammed Mustafâ el-A‘zamî), Mekke: el-Mektebetü’l-İslâmiyye.
İbn Cinnî, E. O. (2003). el-Hasâi’s, (Nşr. Hasan Hindâvî), Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye.
İbn Cinnî, E. O. (1993). Sirru Sinâʿatu’l-İʿrâb, (Nşr. Hasan Hindâvî), Dımaşk: Dâru’l-Kalem.
İbn Ebî Şeybe, A. M. (2006). el-Musannef, I-XXVI, (thk. Muhammed ‘Avvâme), Cidde: Dâru’l- Kıble-Dımaşk: Müessesetü ‘Ulûmi’l-Kur’an.
İbnu’l-Enbârî, A. K. (1957). el-İğrâb fî Cedeli’l-İʿrâb ve Lumaʿu’l-Edille, (Nşr. Said el-Afğânî), Dımaşk: Matbaʿatu’l-Camiʿati’s-Suriyye.
İbn Mâce, M. Y. (2009). es-Sünen, I-V, (thk. Şu‘ayb el-Arnaût-Muhammed Kâmil Karabellî), Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-‘Âlemiyye.
İshâk b. Râhûye, (1991). Müsned-i İshâk b. Râhûye, I-V, (thk. ‘Abdulgafûr ‘Abdulhakk Hüseyn), Medine: Mektebetü’l-Îmân.
Kudâ‘î, M. S. (1985). Müsnedü’ş-Şihâb, I-II, (thk. Hamdî ‘Abdulmecîd es-Selefî), Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
Mâlik b. Enes. (1985). el-Muvattâ’, I-II, (thk. Muhammed Fu’âd ‘Abdulbâkî), Beyrut: Dâru İhyâ’i’t- Türâsi’l-‘Arabî.
Ma‘mer b. Râşid, (1983). el-Câmi‘ (‘Abdürezzâk b. Hemmâm’ın el-Musannef’inin sonunda, X. ve XI. ciltler), I-II, thk. Habîburrahman el-A‘zâmî, Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî.
Müslim b. el-Haccâc, (1991). Sahîh-i Müslim, I-V, (thk. Muhammed Fuâd ‘Abdulbâkî), Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
Nesâî, A. Ş. ‘A. (2012). Sünenü’n-Nesâî (es-Suyûtî’nin Şerh’i ve es-Sindî’nin Hâşiye’si ile birlikte), I-IX, (thk. ‘Abdulfettâh Ebû Gudde), Beyrut: Dâru’l-Beşâ’iri’l-İslâmiyye.
Nesâî, A. Ş. ‘A. (2001). Kitâbu’s-Süneni’l-Kübrâ, I-XII, (thk. ‘Abdullah ‘Ablmuhsîn et-Türkî), Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
es-Sâlih, S. (1984). ʿUlûmu’l-Hadis, Beyrut: Daru’l-ʿİlm li’l-Melâyîn.
es-Sâmerrâî, F. S. (1969). İbn Cinnî en-Nahvî, Bağdat: Dâru’n-Nezîr.
Sîbeveyh, A. (1996). el-Kitâb, (Nşr. Muhammed Abdusselam Harun), Kahire: Mektebetu’l-Hâncî.
es-Suyûtî, A. E. (1975). al-İktirâh fî ʿİlmi Usûli’n-Nahv, (Nşr. Ahmet Subhi Furat), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, No: 2419.
Taberânî, S. A. (1995). el-Mu‘cemu’l-Evsât, I-X, (thk. Târık b. ‘Avdullah b. Muhammed- ‘Abdulmuhsîn b. İbrâhîm el-Hüseynî), Kahire: Dâru’l-Harameyn.
Taberânî, S. A. (1983). el-Mu‘cemu’l-Kebîr, I-XXV, (thk. Hamdî ‘Abdulmecîd es-Selefî), Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye.
Taberânî, S. A. (1996). Müsnedü’ş-Şâmiyyîn, I-IV, (thk. Hamdî ‘Abdulmecîd es-Selefî), Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
Tahâvî, A. M. S. (1994). Şerhu Müşkili’l-Âsâr, I-XVI, (thk. Şu‘ayb el-Arnaût), Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
Tayâlisî, S. D. (1999). el-Müsned, I-IV,( thk. Muhammed b. ‘Abdulmuhsin et-Türkî), Gize: Dâru Hicr.
Tirmizî, M. İ. (1996). el-Câmi‘u’l-Kebîr, I-VI, (thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf), Beyrut: Dâru’l-Garbi’l- İslâmiyye.
Yıldırım, A. (2013). Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları, Ankara: TDV Yayınları.