İran (Azerbaycan) Türk Ağızlarında -(y)An Eki

-(G)An ekinin, Türkçenin hem tarihî hem de modern lehçe ve ağızlarında sıfat-fiil, yanına aldığı bazı morfolojik ve leksik unsurlarla birlikte zarf-fiil ve geçmiş zaman kipi teşkilinde kullanılmak suretiyle geniş bir işlev sahasına sahip olduğu görülür. İran, tarihte olduğu gibi bugün de Türkçenin güney-batı kolunu temsil eden Oğuzcanın yaygın bir şekilde kullanıldığı bölgelerden biridir. Bu çalışmada -(y)An eki İran’ın Azerbaycan bölgesi ağızlarında, art ve eş zamanlı bir incelemeyle, kullanılma özellikleri ve taşıdığı işlevler açısından ele alınmıştır.

Suffix of -(y)An in Iran (Azerbaijan) Turkish Dialects

-(G)An suffix has a wide function field by using it as a relative clause in both old and modern Turkish dialects and accents, as a adverbial clause within the morphological and lexical elements and as the formation of past tense. Today, as in the past, Iran is one of the regions that represents the south-west branch of Turkish and that Oghuz Turkish has been widely used. In this study, -(y)An suffix has been examined for the dialects in Azerbaijan region of Iran according to its usage characteristics and functions with a diachronic and simultaneous examination.

PDF

___

AĞLANMAZ Serap (2006). Türk Lehçelerinde Fiilimsiler ve Fiilimsi Yapılar (Sıfat-fiilli Yapıların Karşılaştırmalı incelenmesi), Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Manisa.
AKAR Ali, “-GAn Eki”, V. Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı Bildirileri Cilt I, TDK Yayınları, Ankara 2004, s. 85-95.
ALKAYA Ercan (2002). Kuzey Grubu Türk Lehçelerinde Edatlar, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Dotora Tezi), Elazığ.
ERKMAN-AKERSON Fatma ve ÖZİL Şeyda, Türkçede Niteleme Sıfat Şşlevli Yan Tümceler, Simurg Yayınları, İstanbul 1998.
BANGUOĞLU Tahsin, Türkçenin Grameri, TDK Yayınları, Ankara 2004.
BAYRAKTAR Nesrin, Türkçede Fiilimsiler, TDK Yayınları, Ankara 2004.
CLAUSON Sir Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford 1972.
ECKMANN János, Çağatayca El Kitabı (çev. Günay Karaağaç), Akçağ Yayınları, Ankara 2003a.
ECKMANN János, Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar (hzl. Osman Fikri Serkaya), TDK Yayınları, Ankara 2003b.
ERASLAN Kemal, Eski Türkçede İsim-Fiiller, İÜEF Yayınları, İstanbul 1980.
ERCİLASUN Ahmet Bican, Kars ili Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 2002.
Erd: KARİNİ Jahangir (2009). Erdebil İli Ağızları, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
ERDAL Marcel, A Grammar of Old Turkic, Leiden: Brill 2004.
ERGİN Muharrem, Azeri Türkçesi, İstanbul 1971.
ERGİN Muharrem, Dede Korkut Kitabı I, Giriş-Metin-Faksimile, TDK Yayınları, Ankara 1991.
ERGİN Muharrem, Dede Korkut Kitabı II, İndex-Gramer, TDK Yayınları, Ankara 1997a.
ERGİN Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, İstanbul 1997b.
GABAİN A. von, Eski Türkçenin Grameri (çev. Mehmet Akalın), TDK Yayınları, Ankara 2007.
GEMALMAZ Efrasiyap, “STT‟nde Fiillerden Geçici İsim Yapımı”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 9, Erzurum 1998, s. 1-15.
GÖKDAĞ Bilgehan Atsız (1993). Oğuz Grubu Türk Şivelerinde Sıfat-Fiiller, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erciyes.
GÖKDAĞ Bilgehan Atsız, “Irak Türkmen Türkçesinin Şekil Bilgisine Dair Notlar”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı: 1/1, Erzurum (2012), s. 113-123.
GÜLSEVİN Gürer, Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, TDK Yayınları, Ankara 2007.
GÜLTEKİN Mevlüt, “Afgan Özbekçesinin Seripul Ağzında -GAn Eki” (çev. Esra Yavuz), Turkish Studies, Volume 5/1 Winter (2010), s. 1437-1451.
GÜRSOY-NASKALİ Emine, Türk Dünyası Gramer Terimleri Kılavuzu, TDK Yayınları, Ankara 1997.
HACIEMİNOĞLU Necmettin, Türk Dilinde Edatlar, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1974.
HACIEMİNOĞLU Necmettin, Karahanlı Türkçesi Grameri, TDK Yayınları, Ankara 2008.
HATİBOĞLU Vecihe, Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara 1978.
KARA Mehmet, Türkmen Türkçesi Grameri, Gazi Kitabevi, Ankara 2005.
KARABULUT Ferhat (2003). Relative Clause Constructions in Kazakh, University of Wisconsin.
KARABULUT Ferhat, “Köktürkçenin Sıfat-Fiilli Yapı Tipolojisi”, Bilig, Kış, Sayı 48 (2009), s. 91-118.
KARADOĞAN Ahmet, “Türkiye Türkçesindeki -DIk ve -An Sıfat-Fiil Eklerinde Sınır Vurgulayışın Rolü”, Türk Dili 678, (2008), s. 519-527.
KARADOĞAN Ahmet, Türkiye Türkçesinde Kılınış, Divan Kitap, Ankara 2009.
KARAHAN Leylâ, Erzurumlu Darîr, Kıssa-i Yûsuf-Yusuf u Züleyhâ, TDK Yayınları, Ankara 1994.
KARAHAN Leylâ, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, TDK Yayınları, Ankara 1996.
KARAHAN Leylâ, “Anadolu Ağızlarında Kullanılan Bazı Zarf-Fiil Ekleri”, Türk Dili Üzerine İncelemeler (hzl. Ekrem Arıkoğlu-Dilek Ergönenç Akbaba), Akçağ Yayınları, Ankara 2011, s. 345-373.
KARAMANLIOĞLU Ali Fehmi, Kıpçak Türkçesi Grameri, TDK Yayınları, Ankara 1994.
KORKMAZ Zeynep, Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara 1992.
KORKMAZ Zeynep, Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları, TDK Yayınları, Ankara 1994a.
KORKMAZ Zeynep, Nevşehir ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları Ankara 1994b.
KORKMAZ Zeynep, “Türk Dilinde +ça Eki ve Bu Ek ile Yapılan İsim Teşkilleri Üzerine Bir Deneme”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, C. 1, TDK Yayınları, Ankara 2005, s. 12- 84.
Krd, Mgn, Znc: SÖNMEZ Işık (1998). Untersuchungen zu den Aserbaidschanischen Dialekten von Qaradağ, Mugan, Zäncan, Göttingen.
KTLG-F: Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri I -Fiil-Basit Çekim, TDK Yayınları, Ankara 2006.
SARIKAYA Mahmut (1998). Güney Azerbaycan Türkçesi Grameri, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kayseri.
SEREBRENNİKOV B. A. ve GADJİEVA N. Z., Türk Yazı Dillerinin Karşılaştırmalı Tarihî Grameri (çev. Tevfik Hacıyev-Mustafa Öner), TDK Yayınları, Ankara 2011.
SEZER Önder (2006). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Zarflar Ve Zarf Yapımı, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon.
Slm: GÖKDAĞ Bilgehan Atsız, Salmas Ağzı. Güney Azerbaycan Türkçesi Üzerine Bir İnceleme, Karam Yayınları, Çorum 2006.
Srp: GECE K. Mehmet (1998). Serap Ağzı, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
ŞİRELİYEV M. Ş., Azerbaycan Dialektolojiyasının Esasları, Bakı 1962.
TEKİN Feridun, Özbek Türkçesinde Sıfat-Fiil Ekleri Şekil-Anlam-İşlev, Salkımsöğüt Yayınları, İstanbul 2009.
TİMURTAŞ Faruk Kadri, Eski Türkiye Türkçesi, Akçağ Yayınları, Ankara 2005.
TOPALOĞLU Ahmet, Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1989.
TURGUNBAYEV Caştegin, Kırgız Türkçesinde Sıfat-Fiil Ekleri (Şekil, Anlam, İşlev ve Türkiye Türkçesiyle Karşılaştırma), TDK Yayınları, Ankara 2004.
ULUTAŞ İsmail, Relative Clause Constructions in Gagavuz, The Isis Press, İstanbul 2004.
Urm: DOĞAN Talip (2010). Urmiye Ağızları, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kırıkkale.
ÜSTÜNER Ahat (1993). Anadolu Ağızlarında Sıfat-Fiiller, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Doktora Tezi), Kayseri.
ÜSTÜNER Ahat, Türkçede Pekiştirme, Fırat Üniversitesi Yayınları, Elazığ 2003.
VARDAR Berke, Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Multilingual Yayınları, İstanbul 2002.
YÜCEL Bilâl, “Sıfat-Fiil Terimi ve Başlıca Dil Bilgisi Terimleri Sözlüklerindeki İşlenişi”, “Türk Gramerinin Sorunları” Toplantısı (22-23 Ekim 1993), TDK Yayınları, Ankara 2004, s. 81-91.
GENEL AĞ KAYNAKÇASI
http://tdkterim.gov.tr/ttas/ 15.02.2011 tarihli internet sitesi.