HÜSEYİN B. AHMED SİRÔZÎ’NİN HAYATI, ESERLERİ VE CÂMİÜ’L-ENVÂR ‘ALÂ TEFSÎRİ’L-İHLÂS ADLI ESERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Halvetiyye tarikatına mensup olduğu bilinen Hüseyin b. Ahmed Sirôzî'nin mesnevî nazım biçimiyle kaleme aldığı Câmiü'l-Envâr 'alâ Tefsîri'l-İhlâs adlı eser şu anki tespitlere göre Divan edebiyatındaki tek manzûm İhlâs Sûresi tefsiridir. 10912 beyitten oluşan bu hacimli sayılabilecek mesnevîde İhlâs Sûresi'nin tefsiri dışında din büyükleriyle ilgili menkıbeler, Allah'ın isimlerinin zâhirî ve bâtınî manası, zikir ve duanın önemi, ilahî aşk, cennet, cehennem, seyr ü sülûk, nefis ve mertebeleri gibi tasavvufla bağlantılı pek çok konu da işlenmiştir. Bu yapılırken İhlâs Sûresi dışında pek çok âyet ve hadise de anlatılanlara delil olması açısından yer verilmiştir. Çalışmanın birinci bölümünde Bursalı Mehmet Tahir Efendi'nin Ahlak Kitaplarımız ve Osmanlı Müellifleri adlı eserlerinden faydalanılarak şâirin hayatı, mensup olduğu tarikatla bağlantısı; Câmiü'n-Nasâyih ve Câmiü'l-Envâr 'alâ Tefsîri'l-İhlâs adlı iki manzûm eseri hakkında bilgiler verilmiştir. Çalışmanın asıl konusunu oluşturan Câmiü'l-Envâr ikinci bölümde incelenmiştir. Bu bölümde öncelikle nüshanın ayrıntılı olarak tanıtılması, beyit sayısı, kullanılan nazım şekilleri gibi hususlara değinilmiştir. Devamında eser muhtevası yönünden incelenmiştir. Bunu yaparken eserin içeriği göz önüne alınarak "Eserde İhlâs Sûresinin Tefsiri" ve "Eserde Tasavvufi-Ahlaki Konular" şeklinde iki alt başlık oluşturulmuştur. Bunu takip eden dil ve imlâ özelliklerinin anlatıldığı alt başlıkta ise büyük oranda müstensihten kaynaklanan imlâ hataları ve 16. yüzyılda görülmeyen Eski Anadolu Türkçesine ait eklerin kullanımı örnek beyitlerle tespit edilmiştir. Câmiü'l-Envâr ile içerik yönünden büyük benzerlikler gösteren Kitâb-ı İzhâr-ı Ehâdiyyet adlı mensur İhlâs Sûresi tefsirinin eserimizle mukayesesi yapıldıktan sonra son bölüme geçilmiştir. Sonuç bölümünde eserin Türk dilinin gelişimi ve özellikle tasavvuf kültürümüz açısından önemi değerlendirilmiştir

A SURVEY ON HÜSEYİN B. AHMED SİROZİ’S LIFE, HIS PIECE AND HIS PIECE NAMED CÂMİÜ’L-ENVÂR ‘ALÂ TEFSÎRİ’LİHLÂS

Câmiü’l-Envâr ‘alâ Tefsîri’l-İhlâs written in the masnavi form according to the current literature is the only verse commentary of the Ihlas sura was written by Husayn b. Ahmed Sirôzî who was a member of the Khalwatiyya tariqa. In this masnavi, which was comprimised from 10,912 couplets, apart from the commentary of Ihlas sura; there were menakıbs about the religious leaders, apparent and esoteric meanings of the names of Allah, importance of pray and dhikr, divine love, heaven and hell, seyr ü sülûk (training the soul), self and its stages, which were linked with the sufism were described. While doing this apart from the Ihlas sura many sura, ayats and hadiths were used as an evidince to the described. In the first part of the study information is given about the life of the poet, his connections with his tariqa and his two works in verse, Câmiü’n-Nasâyih ve Câmiü’l-Envâr ‘alâ Tefsîri’l-İhlâs by using the Bursalı Mehmet Tahir's books Ahlak Kitablarımız and Osmanlı Müellifleri. Câmiü’l-Envâr which constitute's the main subjetct of the study is examined in the second part. In this part the manuscript is described in detail, the verse forms used in the text, the number of the couplets are shown. After this, the work is analyzed in terms of the content. While doing this two sub-titles named as "The Commentary of Ihlas Sura in The Work" and "Sufist and Moral Subjects in the Work" constituted by taking account of the content. Language and spelling features were described in the subsequent subtitle. Mistakes caused mainly by the transcribers and suffixes of Old Anatolian Turkish which were not used in the 16th century were identified. A comparision is made with the Kitâb-ı İzhâr-ı Ehâdiyyet a prose comment of Ihlas sura which shows great similarities in terms of content with the Câmiü’l-Envâr. After this we pass to the last part of the study. In the conclusion the importance of the work in the development of the Turkish language and especially for our sufi culture is evaluated

PDF

___

AKÇAY, Yusuf, “Mustafa bin Muhammed’in İhlâs Sûresi Tefsiri, Giriş-İnceleme-Metin-Ekler Dizini-Sözlük-Tıpkıbasım”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi, SBE, 2005.
BAŞDAŞ, Cahit, “Türkiye Türkçesinde Aslî Uzunluk Belirtileri”, Turkish Studies, V. 2/2, Spring, 2007.
CANAN, İbrahim, Kütüb-i Sitte Tercüme ve Şerhi, C.4, Akçağ Yayınları, Ankara, 1988.
CEYLAN, Ömür, Tasavvufî Şiir Şerhleri, Kapı Yayınları, İstanbul, 2007. Dürr-i Meknûn fî Şerhi’l-Mukaddimeti’l-Cezeriyye, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Kasideci-zâde Bölümü, Demirbaş No:8.
ÇELTİK, Halil, “Ahmed-i Rıdvan Divanı’na Göre Eski Harfli Metinlerde Vezin-İmlâ İlişkisi”, İlişkisi”, Turkish Studies, V. 3/6, Fall, 2008.
ERKAN, Mustafa, “Hatiboğlu”, DİA, C.16, İstanbul, 1997. Hüseyin b. Ahmed Sirôzî, Câmiü’l-Envâr ‘alâ Tefsîri’l-İhlâs, İstanbul Arkeoloji Müzesi, No:66.
..........................................,Câmiü’n-Nasâyih, Almanya Millî Kütüphanesi Türkçe Yazmaları Bölümü, Ms.or.oct.2320.
...........................................,Câmiü’n-Nasâyih, İstanbul Merkez Kütüphanesi, No: 567.
...........................................,Câmiü’n-Nasâyih, Süleymâniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Bl., No:1604.
...........................................,Câmiü’n-Nasâyih, Süleymâniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Serez Bl. No:1744. İmâm Suyûtî, Câmiu’s-Sağir, Muhtasarı, Tercüme ve Şerhi (Heyet), C.1, Yeni Asya Neşriyat, İstanbul, 2008.
KANIK, Mahmut, Muhyiddin İbn Arabî’nin Gavsiyye Şerhi Risâlesi, İz Yayıncılık, İstanbul, 2010.
KİREMİTÇİ, Ferdi, “Klasik Türk Edebiyatında Öğretici Mensur Eserleri Nazma Aktarma Çalışmaları ve Sâdıkî’nin Manzûm Akaid-Nâme Örneği”, Turkish Studies, V. 7/1, Winter, 2012.
KORKMAZ, Zeynep, “Anadolu Ağızlarında Aslî Ünlü Uzunlukları Hakkında”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 1953.
..................................., Eski Anadolu Türkçesinde Aslî Ünlü (Vokal) Uzunlukları, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, C. I, TDK, Ankara, 1995.
..................................., “Eski Osmanlı Kaynaklarının Yayınında Transkripsiyonla İlgili Değerlendirmeler”, II. Osmanlı ve Osmanlı Öncesi Araştırmaları Semineri, Hamburg, 5-10 Eylül 1976.
Mehmed Tahir Efendi, Ahlak Kitaplarımız, Necm-i İstikbâl Matbaası, İstanbul, 1325.
Mehmed Tahir Efendi, Osmanlı Müellifleri, C.1, Meral Yayınevi, İstanbul, 1972.
ÖZKAN, Mustafa, “Eski Anadolu Türkçesi Döneminde Ortaya Konan Kuran Tercümeleri ÜzerineI”, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, S.39, 2008.
TARLAN, Ali Nihat, “Bir İmlâ Hususiyeti”, Türkiyat Mecmuası, C.III, İstanbul Ü. Türkiyat Enstitüsü, İstanbul, 1935.
TAYŞİ, Mehmet Serhan, “Cemal-i Halvetî”, DİA, C.7, İstanbul, 1993.
TEKİN, Talat, Ana Türkçede Aslî Uzun Ünlüler, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara, 1975.
TİMURTAŞ, Faruk Kadri, “Har-nâme”, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C.3, 1979.
UNAT, Faik Reşat, Hicrî Takvimleri Milâdî Takvime Çevirme Kılavuzu, TTK, Ankara, 1988.
Yusuf b.Yakub, Menâkıb-ı Şerîf ve Tarîkat-nâme-i Pîrân ve Meşayih-i Tarîkat-ı Aliyye-i Halvetiyye, İstanbul, 1290.