HİKMETLİ HİKÂR'IN HİKÂYESİ'NİN DİL ÖZELLİKLERİ I YAPIM EKLERİ*

Bugün elimizde Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesiyle yazılmış farklı konuları muhtevi pek çok metin bulunmaktadır. Bunların belli başlıları tarihî vakayinameler, kanun kitapları, mahkeme sicil defterleri ve tutanakları, dil bilgisiyle ilgili serler ile sözlükler, dine ve doğa bilimlerine ait metinlerdir. Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesiyle yazılmış edebî örneklerden ise elimizde Hikmetli Hikâr'ın Hikâyesi yahut Akıllı Hikâr'ın Hikâyesi adıyla bilinen sadece bir metin vardır. Hikâye, hikmetli sözleri ve azizlerin efsanevi hayatlarını anlatan didaktik bir metin olup Viyana'daki Ermeni Mekhitarist Kütüphanesinde 468 numarada kayıtlı el yazmanın 54.-62. sayfaları arasındadır. Bu eser üzerinde J. Deny ve E. Tryjarski çalışmışlardır. Onlara göre bu eser Ermeniceden tercüme edilmiştir. Bu eseri Almatı'da Kudasov da bastırmıştır. Metnin transkripsiyonu ise Garkavets'in Kıpçakskoe Pismennoe Nasledie-I adlı eserinde mevcuttur. Hikmetli Hikâr Hikâyesi üzerine yapılmış son çalışma ise Altınkaynak ve Altınsoy'a aittir. Bu çalışmada, Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi ve tarihî gelişimi hakkında kısaca bilgi verildikten sonra konu ve muhteva bakımından eser değerlendirilmiş, Türk halk kültürüyle sergilediği ortak yönlere temas edilmiş, ardından da eserin Latin harfleriyle transkripsiyonlu metni verilmiştir. Metnin dil özellikleri üzerine bugüne kadar müstakil anlamda herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Bu bağlamda biz öncelikle Hikmetli Hikâr'ın Hikâyesi'nin dilini yapım/türetme ekleri bakımından irdeledik ve tarihî Kıpçak Türkçesinin bir döneminin bu önemli eserde yapım eklerinin işlevselliği bakımından sergilediği durumu ortaya koymaya çalıştık.

STORY OF HİKMETLİ HİKAR'SLANGUAGE FEATURES I: DERIVATIONAL SUFFIXES

There are many texts we have today that contains different topics written by the Armenian Kipchak Turkic. These are just a few historical chronicle, lawbooks, registers and minutes of the court, with the works on the knowledge of the language dictionaries, texts on religion and the natural sciences. We have examples of literature written in the Armenian Letters Kipchak Turkic / Story of Hikmetli Hikar / or / Story of Akıllı Hikar / are known as just a text. The story is a didactic text that describes the lives of a legendary wise words and saints and number 468 in Vienna, registered in the Library of the Armenian Mekhitaristh and writing 54-62. Between pages. This work on the J. Denyand E. Tryjarski sought. According to them, this work has been translated by Armenian. This work also suppressed the in Almaty by Kudasov. Garkavets's the work -Kıpçakskoe Pismennoe Nasledie-I- of transcribing the text is available. Altınkaynak and Altınsoy made on last working of Story of Hikmetli Hikar. In this study, a brief information about historical development of the Armenian Letters Kipchak and after giving the work in terms of subject matter and content as sessed, Common aspects of the Turkish people's culture has been contacted, and then given in texts of the work transcribed in Latin letters. So far there has not been any sense of self about the language of the text. In this context, we firstly examined Story of Hikmetli Hikar's language production differentiation in terms of attachments and aimed to demonstrate the derivational suffixes of the text in a situation that's important in terms of functionality Kipchak Turkish historical period.

PDF

___

ALTINKAYNAK, Erdoğan, Sevda ALTINSOY (2007), "Gregorian Kıpçak Metinlerinden Akıllı Hikar'ın Hikâyesi", Hoşgörü Toplumunda Ermeniler, C. II, Erciyes Üniversitesi Yay., Kayseri, s. 93-119.
ARIKAN, Gbrahim (2006), Ermeni Harfleriyle Yazılmış Kıpçakça Zebur (Metin-Dizin), Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayımlanmamıG Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep.
AYNAKULOVA, Gülnisa (2009), "Ermeni Kıpçakları mı? Gregoryan Kıpçaklar mı?" Millî Folklor, S. 84, s. 114-126.
DASHKEVICH, Ya. (1983), "Armyano-Kıpçakskiy Yazık: Etapıistorii", Voprosı Yazıkoznanıya, No. 1, s. 91-107
DENY, J., E. TRYJARSKI (1964), "Histoiredu Sage Hikar' Dans la Version Armeno Kıptchak", Rocznik Orientalistyczny, 27, Wiesbaden, s.7-61.
ERGGN, Muharrem (1993), Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yay., Gstanbul.
GABAIN, A. von (2007), Eski Türkçenin Grameri, (çev. Mehmet Akalın), TDK Yay., Ankara.
GARKAVETS, Aleksandr (2002), Kıpçakskoe Pismennoe Nasledie I, Katalog i Teksti Pamyatnikov Armyanskim Pis'mom, Almaty.
GARKAVETS, Aleksandr, EduardKhurshudian (2001), Armenian-Qypchaq Psalter Written by Deakon Lussig from Lviv 1575/1580, Almaty.
GÜNER, Galip (2008), Karahanlı Türkçesinde Fiil, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayımlanmamıG Doktora Tezi, Kayseri.
GÜNER, Galip (2013), Kıpçak Türkçesi Grameri, Kesit Yay., Gstanbul.
KASAPOĞLU ÇENGEL, Hülya (2012), "Ermeni Harfli KıpçakTürkçesi", Dil Araştırmaları, S. 10, Bahar, s. 17-81.
KORKMAZ, Zeynep (2003), Türkiye Türkçesi Grameri-Şekil Bilgisi, TDK Yay., Ankara.
KUDASOV, S. J. (1990), Armian Jazulı Kıpşak Eskertkişi-Dana Hikar SözininTili, Almaty.
KUTALMIg, Mehmet (2004), "On theArmeno-Kipchak", Karadeniz Araştırmaları, S. 2, s. 35- 42.
PRITSAK, Omeljan (1998), "Ermeni Kıpçakçası", Tarihî Türk Şiveleri, (yay. haz.) Mehmet Akalın, TKAE Yay., 3. baskı, Ankara, s. 123-132.
TAş, İbrahim (2009), Kutadgu Bilig'de Söz Yapımı, TDK Yay., Ankara.
TEKGN, Talat (2000), Orhon Türkçesi Grameri, Türk Dilleri AraGtırmaları Dizisi: 9, Ankara.