CERÎDE-İ HAVÂDİS VE HAKÂYIKU'L-VEKÂYÎ GAZETELERİNDE TÜRK DİLİ İLE İLGİLİ İKİ YAZI

Padişah Abdülmecit döneminde, Mustafa Reşit Paşa tarafından 1839'da Gülhane Parkı'nda okunan Tanzimat Fermanı sadece siyasi ve sosyal değişmeleri getirmemiş, Osmanlı dilindeki değişime de ivme kazandırmıştır. İdarenin tebaasına yaklaşma çabası neticesinde Ferman ortaya çıkmış, yine aynı nedenle de 1831 tarihinde Türkçe gazete yayın hayatına başlamıştır. Osmanlı idaresi ve aydını Tanzimatı halka doğru bir şekilde anlatabilmenin yolunun sade bir Türkçe ve gazeteden geçtiğini düşünmüştür. Dolayısıyla 1840 yılında Cerîde-i Havâdis, 1860 yılında Tercümân-ı Ahvâl, 1862 yılında Tasvîr-ı Efkâr yayın hayatına başlamış, takip eden yıllarda pek çok süreli yayın ortaya çıkmıştır. Zaman içerisinde hem Takvîm-ı Vekâyî'nin hem de çıkan diğer gazetelerin dili sadeleşmiş, halka resmî ve gayr-ı resmî tüm haberlerin açık bir şekilde anlatılması amacı güdülmüştür. Bu çalışmanın konusunu 1840 ve 1871 yılında yayımlanmış olan Cerîde-i Havâdis ve Hakâyıku'l-Vekâyî gazetelerinde yer alan dil ve alfabe üzerine iki yazı teşkil etmektedir. Cerîde-i Havâdis'teki yazı alfabe meselesine ve yazı dili ile konuşma dili arasındaki farklılığa değinirken, Hakâyıku'l-Vekâyî'deki yazı Türkçenin sadeleşmesi ve ilim dili hâline gelebilmesi meselelerine değinmektedir. Kaynaklarda Ahmet Cevdet Paşa ile başladığı kabul edilen (1851) daha sonra da Münif Paşa'yla devam eden alfabe tartışmasının aslında çok daha önce 1840 yılında da Cerîde-i Havâdis'te yer aldığı anlaşılmaktadır. Yine Türkçenin ilim dili hâline gelebilmesi meselesi ve sadeleşmesi gibi konuların gazetelerde de işlenerek halkın aydınlatılması amaçlanmış, dolayısıyla bu konuların bilinen tarihten daha önce ele alındığı ve Tanzimat aydınını fazlasıyla meşgul ettiği anlaşılmıştır.

TWO WRITING ABOUT THE TURKISH LANGUAGE IN THE CERÎDE-İ HAVÂDİS VE HAKÂYIKU'L-VEKÂYÎ NEWSPAPERS

Reading by Mustafa Resit Pasha in the Gulhane Park in 1839 the Tanzimat Fermanı not only has got to political and social changes as well as has accelerated to a change in the Ottoman language in the Sultan Abdülmecit period. As a result of the government attempt to come to the citizens the Ferman has occured and for the same reason first Turkish newspaper has published in 1831. Ottoman government and intellectual have been thought that way of explaining properly to the Tanzimat was based on simple Turkish and newspaper. Therefore Cerîde-i Havâdis, Tercümân-ı Ahvâl and Tasvîr-ı Efkâr have started broadcasting in 1840, 1860, and 1862 respectively and have appeared in many periodicals in the following years. Over time, Takvîm-i Vekâyî as well as the other newspapers have simplified and had been aim to explain of all news about the official and non-official to the puplic definitively. Subject of this study, two articles about language and alphabet constitutes which was published in Cerîde-i Havâdis ve Hakâyıku'lVekâyî in 1840 and 1871. The article in Hakâyıku'l-Vekâyî dealing with topic of becoming scientific language and simplification of Turkish and the other article in the Cerîde-i Havâdis mentioning alphabet issue and the difference between written language and spoken language. The fact that the discussion of the alphabet was understood where has been in Cerîde-i Havâdis in 1840 much earlier than it was accepted to have started with Ahmet Cevdet Paşa in resources (1851) and then continuing Münif Pasha. It was aimed to illuminating of puplic by telling like as scientific language may becoming issue and simplification of Turkish topics in the newspapers, therefore it was understood that dealt with these issues earlier than is known date and the Tanzimat intellectuals too busy.

___

  • BAYRAK, M. Orhan (1994); Türkiye"de Gazeteler ve Dergiler Sözlüğü, Gstanbul: Küll Yay.
  • BERKES, Niyazi (2010); Türkiye"de ÇağdaGlaGma, Haz. Ahmet KuyaG, Gstanbul: YKY
  • Cerîde-i Havâdis Numero 5 fî B (Recep) 11 Sene 1256 (1840)
  • ERTUĞ, Hasan Refik (1970); Basın ve Yayın Hareketleri Tarihi, C. 1, Gstanbul: Gstanbul Ün. Yay.
  • GERÇEK, Selim Nüzhet (1931); Türk Gazeteciliği, Gstanbul: Devlet Matbaası
  • Hakâyıku"l-Vekâyi Numero 148 Zilkaide 7 Pazar Kanun-ı Sani 17 Kanun-ı Sani-i Efrenci 29 1287/1871
  • HÂTEMG, H. Hüsrev - IgIL, YeGim (1989); Bir Bilim Dili Mücadelesi ve Tanzimat, Gstanbul: GGaret Yay.
  • GNUĞUR, Nuri (2005); Basın ve Yayın Tarihi, Gstanbul: Der Yay.
  • KESKGOĞLU, Osman (t.y.), Ahmed Cevdet PaGa (1822-1895) Hayatı ve Eserleri http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/744/9531.pdfi (EriGim Tarihi: 11.07.2013)
  • KOLOĞLU, Orhan (1995); "Osmanlı"daki Türkçe DıGı Basın", Dosya: Basın Yayın Tarihi, Kebikeç, Gnsan Bilimleri Gçin Kaynak AraGtırmaları Dergisi, Yıl: 1, S 2, s. 127-137, Ankara: Kebikeç Yay.
  • KOLOĞLU, Orhan (2006); Osmanlı"dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi, Gstanbul: Pozitif Yay.
  • LEVEND, Agah Sırrı (1972); Türk Dilinde GeliGme ve SadeleGme Evreleri, Ankara: TDK Yay.
  • ÖLKER, Perihan (2012); Tanzimat Basınının Dili, Konya: Aybil Yay.
  • SADOĞLU, Hüseyin (2003); Türkiye"de Ulusçuluk ve Dil Politikaları, Gstanbul: Gstanbul Bilgi Üniversitesi Yay.
  • gAPOLYO, Enver Behnan (1971); Türk Gazeteciliği Tarihi Her Yönüyle Basın, Ankara: Güven Matbaası
  • TOPUZ, Hıfzı (2003); II. Mahmut"tan Holdinglere Türk Basın Tarihi, Gstanbul: Remzi Kitabevi