HARF GİZEMİ VE SEMBOLİZMİ BAĞLAMINDA İHVÂN-I SAFÂ’DA HURÛFÎLİĞİN İMKÂNI

X. yüzyılda ortaya çıkan ve bir felsefe topluluğu olan İhvan-ı Safa’nın Resâilu İhvâni’s-Safâ adlı eserinde harfler ve harf ilmine dair düşünceleri ele alınması gereken bir konudur. Tarihi çok eski dönemlere uzanan harf ilminin üç temel boyutu bulunmaktadır. Bunlar şu şekilde özetlenebilir: 1. Harflerle varlıkların gizemini anlamak, harflere anlamlar yüklemek, harflerle sayılar arasında ilişkiler kurmak, çeşitli oran ve uyum yasalarıyla varlıkların gizli kalmış yönlerine vakıf olmak ve gizemlerini keşfetmek. 2. Harflerin varlıklar üzerinde etkide bulunduklarını kabul ederek muskalar, tılsımlar, vefkler, büyüler vs. gibi yollarla bu etkiyi sağlamak. 3. Harflerle gayba ve geleceğe dair bilgilere ulaşmak. Bu çalışmamızda İhvân-ı Safâ’nın bu üç boyutu sağlayıp sağlamadığı tartışılacaktır. Bu noktada Resâil’de onların harflerle ilgili görüşlerini ortaya koymaya çalıştık ve Hurûfî olup olmadıklarına dair bir sonuca ulaştık. Netice itibariyle, araştırmalarımız göstermektedir ki; İhvan-ı Safa ilm-i hurûfla ilgilenmiş, bu ilmin bazı boyutlarına dair değerlendirmelerde bulunmuş fakat üçüncü boyutuyla çok fazla ilgilenmemiştir. Hatta ikinci boyutla da kısmen alakadar olmuşlardır. Onların iki ve üçüncü boyutla ilgili tutumları daha ziyade betimsel ve durum izahı şeklindedir. Bu nedenle İhvân-ı Safâ’yı harf ilminin hararetli bir savunucusu ve tam bir Hurûfîlik müdafii olarak görmek zor gözükmektedir. Onları daha ziyade bir tür harf gizemciliği ve sembolizmi yapan ve ilm-i hurûfla belli düzeylerde uğraşmış bir grup olarak değerlendirmek daha doğru olacaktır.

THE POSSIBILITY OF HURÛFISM IN IKHWÂN AL-SAFÂ IN THE CONTEXT OF THE MYSTERY AND SYMBOLISM OF THE LETTERS

It is an essential subject to examine the thought of the letter and science of the letter in the work (Rasâil Ikhwân al-Safâ) of Ikhwân al- Safâ, which is a secret society of Muslim philosophers and which came to exist in 10th century in Basra. The science of the letter, whose history goes back to ancient period, has three essential aspects. These are summarized by these means: 1. To understand the mystery of beings by the letters, to attribute meanings to the letters, to correlate connections between the letters and the numbers, to explore the mysteries and to have a grasp of aspects of secrets of beings by the various laws of ratio and harmony. 2. By the recognition the effects of the letters on the beings, to provide this effect by the way of amulet, talisman, cryptogram (wafq), magic etc. 3. To reach invisible and futuristic knowledge by the letters. In this study, whether Ikhwân al-Safâ provides these three sides or not will be discussed. At this point I have tried to present their ideas on letters in Resâil and I have reached a result whether they are Hurufist or not. As a result, our researches have illustrated that Ikhwan al-Safa interested in the science of the letters and made evaluations on some dimensions of this science, but they were not interest in the third aspect too much. Moreover they were interested in the second aspect partially. Their approach related to second and third aspect is mostly descriptive and in explanatory situation. Therefore it is difficult to see or accept Ihwan al-Safa as a heated defender of the science of the letters and complete advocator of Hurufism. It will be more correct to evaluate Ikhwan al-Safa as group who made a sort of mysticism and symbolism of the letters and working on the science of the letters a certain extent.

PDF

___

Atalan, M. (2006). Şia’da Cifr İlminin Yeri. Dini Araştırmalar, 9/25, 109-123.
Aydın, A. K. (2009). Simya. TDV İslam Ansiklopedisi. 37, 218-220.
Ballı, H. H. (2013). Hurûfîliğin Doğuşu ve Fazlullah Hurûfî. İstanbul: Hikmetevi Yayınları.
Bayrakdar, M. (1985). İslam’da Bilim ve Teknoloji Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Bayrakdar, M. (1997). İslam Felsefesine Giriş. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Bozhüyük, M. E. (1998). Hurûf. TDV İslam Ansiklopedisi. 18, 397-401.
Bozkurt, B. (2008). İbn Seb‘în Hayatı İlmi Kişiliği ve Eserleri. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XII/2, 347-380.
Cevizci, A. (2006). İlkçağ Felsefesi Tarihi. Bursa: Asa Kitabevi.
Çelebi, İ. (2012). Vefk. TDV İslam Ansiklopedisi. 42, 605-607.
Çetinkaya, B. A. (2003). İhvân-ı Safâ’nın Dini ve İdeolojik Söylemi. Ankara: Elis Yayınları.
Çetinkaya, B. A. (2008). Sayıların Gizemi ve Tasavvufun Dinamikleri -İhvân-ı Safâ Modeli-. İstanbul: İnsan Yayınları.
Gazâlî, (1988). El-Munkızu mine’d-dalâl (Dalaletten Hidayete) (Çev: Yahya Pakiş). İstanbul: Umran Yayınları.
Hamdan, A. S. (1985). Ghazali and the Science of Hurûf. Oriente Moderno, Nuova Serie, 4 (65), 10/12, 191-193.
İbn Seb‘în, (1956). Mülâhazât alâ Büddü’l-ârif. Resâilu İbn Seb‘în (Thk. Abdurrahman Bedevi). Kahire: Daru’l-Mısriyye li’t-Te’lif ve’t-Tercüme.
İbn Seb‘în, (1956). Risale (4). Resâilu İbn Seb‘în (Thk. Abdurrahman Bedevi). Kahire: Daru’l- Mısriyye li’t-Te’lif ve’t-Tercüme.
İbn-i Haldun, (2004). Harflerin Esrarı İlmi Hakkında. Mukaddime (Çev. Halil Kendir), c. II, Ankara: Yeni Şafak Kültür Armağanı.
İbnu’l-İmâd, (1991). Şezeratu’z-Zeheb, c. IV, Beyrut: Daru İbn Kesir.
İhvân-ı Safâ, (2012a). Matematik Kısmının Birinci Risalesi: Sayılar Hakkında (Çev. Bayram Ali Çetinkaya). İhvân-ı Safâ Risaleleri, (Ed. Abdullah Kahraman), c.1, 31-50, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
İhvân-ı Safâ, (2012b). Matematik Kısmının İkinci Risalesi: Hendesede Geometri ve Mahiyeti (Çev. Ömer Bozkurt). İhvân-ı Safâ Risaleleri, (Ed. Abdullah Kahraman), c.1, 51-79, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
İhvân-ı Safâ, (2012c). Matematik Kısmının Üçüncü Risalesi: Astronomi-Astroloji Astronomi Yani Astroloji ve Kürelerin (Gökcisimlerinin) Oluşumu Hakkındadır (Çev. Elmin Aliyev). İhvân- ı Safâ Risaleleri, (Ed. Abdullah Kahraman), c.1, 81-110, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
İhvân-ı Safâ, (2012d). Matematik Kısmının Dördüncü Risalesi: Coğrafya (Çev. Ali Avcu). İhvân-ı Safâ Risaleleri, (Ed. Abdullah Kahraman), c.1, 111-128, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
İhvân-ı Safâ, (2012e). Matematik Kısmının Beşinci Risalesi: Musiki (Çev. A. Hakkı Turabi). İhvân- ı Safâ Risaleleri, (Ed. Abdullah Kahraman), c.1, 129-160, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
İhvân-ı Safâ, (2012f). Matematik Kısmının Altıncı Risalesi: Ahlakın Islahı ve Nefsin Terbiyesinde Sayısal ve Geometrik Oran (Çev. Ali Avcu). İhvân-ı Safâ Risaleleri, (Ed. Abdullah Kahraman), c.1, 161-171, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
İhvân-ı Safâ, (2014a). Tabii-Cismani Şeylerin On Yedinci -İhvân-ı Safâ Risaleleri’nin Otuzbirinci- Risalesi: Dillerin, Yazı Şekillerinin ve İbarelerin Farklı Olmasının Sebeplerine Dair (Çev. Ali Avcu). İhvân-ı Safâ Risaleleri, (Ed. Abdullah Kahraman), c.3, 81-144, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
İhvân-ı Safâ, (2014b). Akli Nefsanilerin/Nefis ve Akla Dair Olan Şeylerin Dokuzuncu -İhvân-ı Safâ Risaleleri’nin Kırkıncı- Risalesi: Nedenler ve Nedenlilere Dair (Çev. Ali Durusoy). İhvân-ı Safâ Risaleleri, (Ed. Abdullah Kahraman), c.3, 281-311, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
İhvân-ı Safâ, (2014c). İlahi ve Dini Yasalara Dair İlimlerin On Birinci -İhvân-ı Safâ Risaleleri’nin Elli İkinci- Risalesi: Sihir, Büyü ve Göz Değmesinin Mahiyeti Hakkında (Çev. Murat Demirkol). İhvân-ı Safâ Risaleleri, (Ed. Abdullah Kahraman), c.4, 213-319, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
İhvân-ı Safâ, (2016a). Matematik ile İlgili Risaleler Hakkında (Çev. Muhammed Fatih Kılıç). İhvân- ı Safâ Risaleleri, (Ed. Abdullah Kahraman), c.5, 13-83, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
İhvân-ı Safâ, (2016b). Tabiat ile İlgili Risaleler Hakkında (Çev. ?). İhvân-ı Safâ Risaleleri, (Ed. Abdullah Kahraman), c.5, 85-180, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
İhvânu’s-Safâ, (trs.). er-Risaletu’s-Sabiatu aşrete mine’l-cismaniyyâti’t-tabiiyyâti fi ileli ihtilafi’l- luğâti ve rusûmi’l-hutûti ve’l-ibarâti. Resâilu İhvâni’s-Safâ ve Hullâni’l-Vefâ, c. III, 84-177, Beyrut: Daru Sadr.
İhvânu’s-Safâ, (1995). Resâilu İhvâni’s-Safâ ve Hullâni’l-Vefâ, Thk. Arif Tamir, c. V, 77-184, Beyrut-Paris: Menşuratu Avidat.
Kaya, M. (1999). İbn Vahşiyye. TDV İslam Ansiklopedisi. 20, 436-438.
Lory, P. (2006). İbn Arabî’nin Eserlerinde Dil ve Harfler Sembolizmi (Çev. M. Mustafa Çakmaklıoğlu). Bilimname, X, 173-182.
Nasr, S. H. (2006). İslam ve Bilim (Çev. İlhan Kutluer). İstanbul: İnsan Yayınları.
Netton, I. R. (1991). Muslim Neoplatonists An Introduction to the Thought of the Brethren of Purity (Ikhwan al-Safâ). Edinburg Universıty Press.
Öztürk, M. (2003). İhvân-ı Safâ’nın Felsefi Düşünce Sisteminde Kur‘ân ve Yorum. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14-15, 283-309.
Porter, V. (2009/2010). The Use of Arabic Script in Magic. Proceedings of The Seminar for Arabian Studies, 40, 131-140.
Schimmel, A. (2011). Sayıların Gizemi (Çev. Mustafa Küpüşoğlu). İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Şenödeyici, Ö. - Akdağ, A. (2014). Hurûfîlikte Ebced Hesabının Kullanımına Dair Bir Risale. Mediterranean Journal of Humanities, IV/2, 227-237.
Uludağ, S. (1988). Ahadiyyet. TDV İslam Ansiklopedisi. 1, 484.
Usluer, F. (2009). Hurûfîlik İlk Elden Kaynaklarla Doğuşundan İtibaren. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Uzun, M. (1994). Ebced. TDV İslam Ansiklopedisi.10, 68-70.
Yakıt, İ. (2003). Türk-İslam Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Yakıt, İ. (2006). Ebced Düzeninde Rakam-Harf İlişkisinin Tarihi Gelişimi ve Hermetizm. I. Uluslararası Katılımlı Bilim, Din ve Felsefe Tarihinde Harran Okulu Sempozyumu (Ed. Ali Bakkal), I, 84-91.
Yazçiçek, R. (2004). Bilgi Değeri Açısından Cefr ve Ebced -Harfler ve Rakamlar Metafiziği-. Milel ve Nihal, 2/1, 75-114.