GÜMÜŞHÂNEVÎ’DE İNSAN FELSEFESİ

Ahmed Ziyaüddin Gümüşhânevî, 19. Yüzyılın önemli mutasavvıflarındandır. Onun İslam düşüncesinde ve tasavvuf felsefesinde "insan" merkezi bir konumdadır. O, ideal bir insanın nasıl olması gerektiğini ortaya koymaya çalışmıştır. Bu amacı gerçekleştirirken insanın sadece yetkin yönlerine değil de yeri geldiğinde eksik yönlerine de işaret etmiştir. Bu anlamda insanı gerçekçi bir anlayışla ele aldığı söylenebilir. Ancak şeriat, tarikat, hakikat ve marifetle ilgili görüşlerinden anlaşıldığı kadarıyla idealist insan anlayışına yoğunlaştığını ifade etmek de mümkündür. Gümüşhânevî'de insan, kozmolojik düzlemde kendisini, ötekini ve Yaratan'ı anlamlandırmaya çalışan bir varlıktır. Ayrıca insan, eylemlerinde ahlakî sorumluluk alan, bütün varlıkları seven ve aynı şekilde bütün varlıkları bilgisiyle anlamlı kılmaya çalışan fiziksel ve metafiziksel bir canlıdır. Nefsin özellikleri onu kendisinden ve Allah'tan uzaklaştırmaya çalışırken, ruha ait özellikler insanı iyiliklere ve Allah'a doğru kanalize eder, kalp ve akıl ise denge vazifesi görür. Gümüşhanevî, ahlak, inanç, bilinç ve ruhi yükselişe göre insanları kategorileştirmiştir. O'nun insan anlayışında ahlak, sevgi ve bilgi sadece literal olarak ahlak, sevgi ve bilgi değil aynı zamanda kulluktur. Kulluk olarak da kullanılan irfan varoluşun gayesidir. Aynı zamanda din, bilgi, ahlak, sevgi birbirini tamamlayan bir bütündür. Aslında dini ve tasavvufi anlayış, insanî faaliyetler alanına giren bilgi, ahlak ve sevgiyi kuşatmakta, bu hususların teolojik açıdan kurgulanmasını sağlamaktadır. Buna göre farklı niteliklere sahip olan insanın, kompleks bir varlık olduğu görülür.

HUMAN PHILOSOHY IN GUMUSHANEVI

Ahmed Ziyauddin Gumushanevi is one of the most important 19th century’s mysticals. Human is centrally located in his the idea of İslam and mystic philosophy. He tries to put forward how the ideal human should be. While he performs this purpose, he refers to not only human’s excellent properties, but also human’s incomplete properties. In this sense, it can be said that he handles human realistically. But, as it is understood his vision of sharia, sect, the truth, the gnostic, it is possible to express that he is concentrated the idealistic understanding of human. Human in Gumushanevi is an existantwho tries to make sense himself, the other and The Created in the cosmological plane. Also, human is a physical and a metaphysical existant whotakes over responsibility in his actions, loves whole existence, tries to make sense of all beings with knowledge. While characteristics of nafs are running away human from himself and God, characteristics of soul canalize human into goodness and God, heart and nous serve as a balance. Gumushanevi categorized the people according to ethics, faith, consciousness and the rise of soul. In human understanding of his, ethics, love and episteme are not only ethics, love and episteme just as literal, but also a worship. At the same time religion, episteme, ethics and love are the whole which is completing each other. In fact, religious and mystical understanding cover episteme, ethics and love in the field of human’s activities and they provide to imagine in terms of theology. According to this, human who has different properties is appeared to be a complex existence

PDF

___

ABRAHAMOV, Binyamin (2002). DivineLove in Islamic Mysticism: TheTeachings of al- Ghazaliand al-Dabbagh 42-135. London-New York: Routledge.
AFİFİ, Ebu‟l-Alâ (1938). The Mystical Philosophy of İbnu‟l-Arabi. Cambridge: Cambridge University Press.
AFRODÎSÎ, İskender (1947). Fi‟s-Sûreti ve Ennehâ Tamâmu‟l-Hareketi ve Kemâlihâ ala Ra‟yi Aristû. Ed. Abdurrahman Bedevi, Aristu „Inde‟l-Arab. Kahire: Mektebeti‟n-Nahdıyyeti‟l- Mısriyye.
ARİSTOTELES (2000). Ruh Üzerine. (Çev. Zeki Özcan). İstanbul: Alfa Yayınları.
ARSLAN, Ahmet (2006). İlkçağ Felsefe Tarihi 2. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
ATAY, Hüseyin (1970). Allah‟ın Halifesi: İnsan. Cilt XVIII. ss. 71-80. Ankara Üniversitesi İLF Dergisi.
AYDIN, Mehmet S. (2000). İslam Felsefesi Yazıları. İstanbul: Ufuk Kitapları.
AYDIN, İbrahim Hakkı ve BEKİRYAZICI, Eyüp (t.y.). İslam Ahlak Esasları ve Felsefesi. İstanbul: Yenda Yayınları.
BAYRAKDAR, Mehmet (2003). İslam Felsefesine Giriş, Ankara: TDV Yayınları.
ÇATAK, Adem (2012). Şihabeddin Sühreverdî. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları.
DEMİRLİ, Ekrem (2009). İslam Metafiziğinde Tanrı ve İnsan. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
DURUSOY, Ali (1999). “İbn Sînâ”. Ed. TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 20. ss.319-358. İstanbul: TDV Yayınları.
FEYERABEND, Paul (1995). Akla Veda. (Çev. E. Başer). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
GAZALİ, Ebu Hamid (2007). Hakikat Bilgisine Yükseliş (Meâricü‟l-Kuds), (Çev. Serkan Özburun). İstanbul: İnsan Yayınları.
………. (t.y.). Meâricü’l-Kuds fî Medârici Ma‘rifeti’n-Nefs. Kahire: Matbaatü‟l-İstikâme.
………. (1986). Mişkâtu’l-Envâr ve Misfâtu’l-Esrâr. (Tahk. Abdülaziz İzzüdddin es- Seyrevani). Beyrut: Alemü‟l-Kütüb.
GÜMÜŞHÂNEVÎ, Ahmed Ziyaüddin (H.1273). Câmi„u‟l-Mütûn. İstanbul: Darü‟t-Tıbbaatü‟l- Âmire.
………. (1971). Câmi„u‟l-Usûl. (Tahk. Ahmed Ferid Müzeyni). Beyrut: Daru‟l-Kütübi‟l-„Ilmiyye.
………. (H.1275). Rûhu‟l-Ârifîn ve Reşîdü‟t-Tâlibîn. İstanbul: Maarif Nezareti.
………. (2006a). Gafillerin Kurtuluşu (Necatü‟l-Gafilin). (Çev. Mehmed S. Bursalı). Konya: Vuslat Vakfı Yayınları.
………. (2006b). Kırk Hadis (Hadis-i Erbain). (Çev. Mehmed S. Bursalı). Konya: Vuslat Vakfı Yayınları.
IZUTSU, Toshihiko (t.y.). Kur‟an‟da Allah ve İnsan. (Çev. Süleyman Ateş). Ankara: Yeni Ufuklar Neşriyat.
İBN KESİR (1996). Muhtasar Tefsîr-i İbn Kesir. Cilt 3. Beyrut: Daru‟l-Fikr.
İBN RÜŞD (2007). Psikoloji Şerhi. (Çev. Atilla Arkan). İstanbul: Litera Yayınları.
İBN SİNA (1952). Ahvalü‟n-Nefs. (Tahk. Ahmed Fuad el-Ehvanî). Mısır.
………. (1975). Kitabu‟ş Şifa. (Neşr. C. Anawati-Said Zayed). Kahire.
………. (1985). Kitabü‟n-Necat. (Neşr. Macid Fahri). Beyrut: Dârü‟l-Afâki‟l-Cedîde.
JASPERS, Karl (1995). Felsefe Nedir?. (Çev. İ. Zeki Eyüboğlu). İstanbul: Say Yayınları.
………. (1981). Felsefeye Giriş. (Çev. Mehmet Akalın). İstanbul: Dergah Yayınları.
KANT, Immanuel (1999). Pratik Aklın Eleştirisi. (Çev. İoannaKuçuradi, Ülker Gökberk, Füsun Akatlı). Ankara: TFK Yayınları.
KARAHİSÂRÎ, Abdurrahim (nr. 384). Münyetü‟l-Ebrâr ve Gunyetü‟l-Ahyâr. Süleymaniye Kütüphanesi: Düğümlü Baba Nüshası.
………. (nr. 281). Vahdet-Nâme. Süleymaniye Kütüphanesi: Mihrişah Sultan.
KAŞANİ, Abdurezzak (1981). Istılahatu‟s-Sûfiyye. Kahire: Daru‟l-„Inâd.
KAYA, Mahmut (1995). “Fârâbî”. (Ed.) TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 12. ss. 145-163. İstanbul: TDV Yayınları.
KİNDÎ (2006a). Nefs Üzerine Kısa Birkaç Söz (Kelamun Fi‟n-Nefs Muhtasarun Veciz). (Çev. Mahmut Kaya). Kindi Felsefi Risaleler. İstanbul: Klasik Yayınları.
………. (2006b). Tarifler Üzerine (Risale Fi Hududi‟l-Eşya ve Rusumiha). (Çev. Mahmut Kaya). Kindi Felsefi Risaleler. İstanbul: Klasik Yayınları.
MAVERDİ, Ebu‟l-Hasan Ali (1992). En-Nüketüve‟l-Uyûn (Tefsîru‟l-Mâverdî). Cilt 5. Beyrut: Daru‟l-Kütübi‟l-„Ilmiyye.
ÖZTÜRK, Yaşar Nuri (1989). İnsan-ı Kamil Olarak Hz. Muhammed. ss.101-106. Kutlu Doğum Haftası 12-17 Ekim. TDV Yayınları.
PLATON (1989). Phaidon. (Çev. Suut Kemal Yetkin, Hamdi Ragıp Atademir). İstanbul: MEB Yayınları.
SARITAŞ, Kamil (2005). Tasavvuf Felsefesi Açısından Abdurrahim Karahisari‟nin Fikirleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
........ (2012). İskender Afrodîsî ve Felsefesi. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları.
SMİTH, M. (1931). Studies in Early Mysticism in the Nearand Middle East. London: Sheldon Press.
SÜHREVERDÎ, Şihabeddin (2009). İşrak Felsefesi (Hikmetü‟l-İşrâk). (Çev. Tahir Uluç). İstanbul: İz Yayınları.
ULUDAĞ, Süleyman (2002). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
VURAL, Mehmet (2002). Gazâlî Epistemolojisinde Sezgi ve İlham. (Ed. Ethem Cebecioğlu). ss. 179-186. 3(9) Ankara: Tasavvuf İlmi Akademik Araştırma Dergisi.
ZAEHNER, R.C. (1960). Hindu and Muslim Mysticism. New York: Schocken Books.