GÖKTÜRK KİTABELERİNDE TÜRK DİNİ İNANCININ İZLERİ

II. Göktürk kağanlığı zamanında yazılan Göktürk Kitabeleri, Türklerin tarihine ışık tutan en önemli belgelerden biridir. Bu tarihi belgelerde Türklerin devlete, siyasete ve topluma nasıl baktığını gösteren parçalar bulunur. Bunların yanında dini düşünceye parçalar da bulunur. Bu parçalardan hareketle Türklerde kitabelerin yazıldığı dönem itibariyle nasıl bir inanç dünyası olduğuna dair çıkarımlarda bulunmak mümkündür. Türkler, tarih boyunca Şamanizm, Budizm, Hıristiyanlık, İslamiyet gibi çeşitli dinleri kabul etmişlerdir. İnsanların ya da toplumların bir dinden başka bir dine geçişleri belirli bir süreci gerektirdiğinden eski inançlardan kopmak ve yeni inançları benimsemek çok kolay olmamaktadır. Aynı şey Türkler için de geçerlidir. Örneğin Türkler, Şamanizm'den İslamiyet'e geçerken eski adet ya da inançları tamamen terk etmemiştir. Eski inançları yeni dinin içinde yeni formlar ile yaşatmaya devam etmiştir. Tarihsel süreçte yazılan bazı metinlerde bu geçişin izlerini görmek mümkündür. Göktük Kitabeleri de bu geçişin izlerinin sürülebileceği metinlerden biri olarak değerlendirilebilir. Dönem itibariyle Göktürkler için din değiştirme gibi bir şey söz konusu değildir. Ancak mevcut dinin tekamül sürecinde olduğu söylenebilir. Kitabelerdeki hem mitolojik hem de gelişmiş dinlere ait ibareler buna işaret eder. Yani kitabelerin yazıldığı dönemde Göktürkler mitolojik bir inanç sisteminden daha gelişmiş bir inanç sistemine geçiş yaşamaktadır. Bu çalışmada mitolojik dönemden dini döneme geçişin izleri saptanmaya çalışılacaktır

TRACES OF TURKISH RELIGIOUS BELIEF IN THE GOKTURK INSCRIPTIONS

The Gokturks Inscriptions that wrote in the Gokturk Kaghan II. period are one of the most important documents that enlighten the history of the Turks. These inscriptions involve fragments that give a viewpoint about the Turkish State, policy and society. Even the numbers are less there are also some texts about religious belief and it is possible to conjecture from these fragments about religious life of Turks of that period. Religious history indicates that the Turks had believed in different religion like Shamanism, Buddhism, Christianity and Islam throughout the history. Even these religions believed by various clans at the same time, some clans put faith in various beliefs in different periods of history. It is not easy to abandon from old religion and to receive new religion so tergiversate takes a process for individuals and societies. The same situation is valid for Turks. For instance the Turks had not given up the old traditions and beliefs after tergiversation from Shamanisim to Islam. Their former beliefs maintained with new forms of the recent religion. Traces of this process included in some texts. The Gokturks Inscriptions are one of these texts that can be considered as an evidence of this process. Mythological and advanced religious expressions in The Gokturk Inscriptions indicate that the Gokturks were not in a tergiversation process however the existing beliefs were maturating. This means that the time when The Gokturk Inscriptions written down, the Gokturks were in a passing process from mythological beliefs to an advanced religious faiths. In this study will be studied to be determine traces of passing from mythological period to religious period

PDF

___

ALYILMAZ, C. (2003). Bugut Yazıtı ve Anıt Mezar Külliyesi Üzerine. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Derigisi 13, 11-22.
BAYAT, F. (2007). Türk Mitolojik Sistemi 1-2. İstanbul: Ötüken Yayınları.
CLAUSON, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: ClarendonPress
ÇORUHLU, Y. (2011). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
DALLOS, E. (2004). Shamanism or Monotheism? Religious Elements in the Orkon Inscriptions. Shaman, 12, 63-84.
ELİADE, M. (2003). Dinler Tarihine Giriş. Çev. Lale Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
ERDEMİR, Hatice PALAZ (2011). “Eski Türklerde vu Ve Su Ulaşımı/Water and Water Transportation in Ancient Turks” TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, Volume 6/2 Spring 2011, www.turkishstudies.net, DOI Number : 10.7827/TurkishStudies.2271, p. 819- 836.
ERGİN, M. (2001). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
ESİN, E. (1978). İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
ESİN, E. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
GÜNGÖR, H. (2013). “Türk Dünyasında Dini ve Politik Bir Fenomen Olarak Tanrıcılık=Tengriyanstvo/Turkish World Religious and Political Phenomenon Tengrısm=Tengriyanstvo” TURKISH STUDIES - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140 Volume 8/9, Summer 2013, www.turkishstudies.net, DOI Number: 10.7827/TurkishStudies.5402, p. 63- 70,
İNAN, A. (2006).Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
KAYA, C. (2012) Köktürkçe “teñri teg teñri yaratmış” İbaresi Üzerine. VII. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, 24-28 Eylül. Ankara. Türk Dil Kurumu.
ORKUN, H. N. (2011). Eski Türk Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ÖGEL, B. (1998). Türk Mitolojisi 1-2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
ÖNER, M. (2004). “Yarlık Sözü Hakkında” TİKA 1. Uluslararası Türkoloji Sempozyumu. Ukrayna.
ROUX, J. P. (2011). Eski Türk Mitolojisi. Çev. Musa Yaşar Sağlam. Ankara: Bilgesu Yayınları.
ROUX, J. P. (2002). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. Çev. Aykut Kazancıgil. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
SARIKÇIOĞLU, E. (2002). Din Fenomenolojisi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları.
SEYİDOV, M.A. (1996). “Eski Türk Kitabelerindeki Yer-Sub Meselesi” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi C. 18. S. 29. ss. 259-265.
ŞEN, S. (2009) Orhon Yazıtlarına Geçen Tengri Teg Tengride Bolmuş Türük bilge Kagan ve Tengri Teg Tenrgi yaratmış türük Bilge Kagan İfadelerinin Yeni Bir Yorumu. 1. Uluslararası Uzak Asya’dan Ön Asya’ya Eski Türkçe Bilgi Şöleni. Afyonkarahisar. 251- 259.
TEKİN, T. (1994). Tunyukuk Yazıtı. İstanbul: Simurg Yayınları.
TEKİN, T. (2010). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları,
TAŞ, İ. (2011). Türk Düşüncesinde Kozmogoni-Kozmoloji. Konya: Kömen Yayınları,
YILDIRIM, D. (1998). Türk Bitiği. Ankara: Akçağ Yayınları.
YILMAZ, G. (1995). Erken Dönem Türk Düşüncesinde Zaman Kavrayışı. Kutadgu Bilig. 7.
YILMAZ, G. (2006). Siyasî İktidarın Meşrûiyet Gerekçelerinden Biri Olarak Köken Miti Ve Efsânevî Soylar. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları. 10, 79-105.
YILMAZ, G. (2010). Türk Devlet Felsefesinin Kökenleri: Erken Dönem Türk Düşüncesinde ‘Devlet’ Kavrayışı. Turan. 10, 79-137.