SÖZLÜKLERDE TANIMLAMA SÖZ VARLIĞI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Başvuru eserler arasında önemli bir yere sahip olan sözlükler, kullanıcılarının dil ile ilgili yeterliliklerini arttırmalarına yardım eder. Kullanıcıların yaşı, eğitim düzeyi, ana dili, sözlükten yararlanma amacı, imkanlarına bağlı olarak sözlükler de çeşitlenmekte, türlere ayrılmaktadır. Günümüzde gerek sınırlandırılmış gerekse sınırlandırılmamış pek çok türde sözlük görmek mümkündür. Bir sözlüğün, kullanıcılarının ihtiyaçlarına göre şekillenip şekillenmediğini sözlük maddelerine ve özellikle tanımlamalarına bakarak anlayabiliriz. Sözlük hazırlayıcıları, sözlüğün bir başvuru kaynağı olarak amacına ulaşabilmesi için sözlük maddesini en uygun şekilde tanımlaması gerekmektedir. Büyük bir özen gerektiren tanımlamalar, sınırlandırılmış sözlükler arasında yer alan okul sözlüklerinde daha bir önem arz eder. Öğrenciler dil ile ilgili bilgi ve yeterliliklerini artırmak, farklı alanlardaki derslerde karşılaştıkları anlamını bilmedikleri sözcükleri öğrenmek amacıyla okul sözlüklerine başvururlar. Sözlük hazırlayıcıları, belirli bir düzeye sahip olan öğrencilerin bildikleri sözcük ve kavramları göz önünde tutarak, bilinmeyeni bilinenlerle tanımlamaya çalışmalıdır. Tanımlamalarda kullanmak üzere dili kullananlar arasında bilinirliği yüksek olan sözcüklerden oluşan bir tanımlama söz varlığının oluşturulması hem kullanıcılara tanımı anlamada kolaylık sağlayacak hem de sözlüğü kendi içinde sistemli, düzenli bir yapıya kavuşturacaktır. Bu çalışmada sözlük hazırlayıcılarının tanımlamalarda, sözcük seçimi açısından, nasıl bir tutum sergiledikleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Bunun için tanımlamaların önem arz ettiği ilköğretim okulları için hazırlanmış olan sözlükler seçilerek, bu sözlüklerin tanımlamalarında kullanılan sözcüklerin oluşturduğu tanımlama söz varlığı niceliksel yönden incelenmiştir. Sözcüklerin tanımlamalardaki kullanım sıklıkları göz önünde bulundurularak, sözlükler arasında ortaklık ve farklılıklar belirlenmeye çalışılmıştır

A STUDY ON DEFINING VOCABULARY IN DICTIONARIES

Dictionaries, which are an important reference work, help their users develop their language proficiency. Based on the users’ age, levels of education, mother tongue, purpose of use, and opportunities dictionaries are diversified and divided into categories. Today, it is possible to see many kinds of restricted and unrestricted dictionaries. Whether a dictionary is formed or not according to the needs of its users can be understood by looking at its dictionary entries and especially definitions. Dictionary makers should define a dictionary entry most appropriately in order for a dictionary to serve its purpose. Definitions, which need closer scrutiny, play a more important role especially in school dictionaries, which are among restricted ones. Students use school dictionaries in order to develop their knowledge and proficiency in language and to learn meanings of unfamiliar words they face in different lessons. Dictionary makers should define unfamiliar words with familiar ones, considering words and concepts which students have already known. In order to be used in the definitions, the generation of defining vocabulary consisting of a widelyknown words among the language users would both facilitate the user understanding of the definitions and have the dictionary reach a systematic structure. This study strives to examine what approaches the dictionary makers adopt in word choices. Thus, the primary school dictionaries, whose definitions are especially important, were selected and the defining vocabulary used in these dictionaries were quantitatively analyzed. The similarities and differences among the dictionaries were identified based on the frequency of the words used in definitions

PDF

___

AKSAN, Doğan. (1998). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, 3. Cilt, 2. Baskı, Ankara: TDK Yay.
AKSAN, Yeşim ve YALDIR, Yılmaz (2011). “Türkçe Sözvarlığının Nicel Betimlemesi” Ç. Sağın- Şimşek ve Ç. Hatipoğlu (haz.) 24. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildiri Kitabı, 377-387. Ankara: ODTÜ Basım İşliği.
ATKINS, B.T.Sue ve RUNDELL, Michael (2008). The Oxford Guide to Practical Lexicography, New York: Oxford University Press.
BAKER, Paul, HARDIE, Andrew ve MCENERY, Tony (2006). A Glossary of Corpus Linguistics, Edinburgh: Edinburgh University Press.
BENSON, Morton, BENSON, Evelyn, ILSON, Robert. F. (1986). Lexicographic Description of English, Amsterdam: John Benjamins Publishing Company.
BOZ, Erdoğan (2009). “Sözlükbirimlerin Tanımlanmasına Anlambilimsel Bir Bakış”, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Sözlük – Dr. Yücel Dağlı Anısına), Volume 4/4, Summer 2009, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.806, p. 172-183.
Collins School Dictionary (2009). Glasgow: Harper Collins Publishers, 4. Baskı.
GÖZ, İlyas (2003). Yazılı Türkçenin Kelime Sıklığı Sözlüğü, Ankara: TDK Yay.
GÜNAY, Doğan (2007). Sözcükbilime Giriş, İstanbul: Multilingual.
HARTMANN, R.R.K. ve JAMES, Gregory (1998). Dictionary of Lexicography, London: Routledge.
İLHAN, Nadir (2009). “Sözlük Hazırlama İlkeleri, Çeşitleri ve Özellikleri”, TURKISH STUDIES - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Sözlük – Dr. Yücel Dağlı Anısına), Volume 4/4, Summer 2009, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.819, p. 534-554.
OKUR, Alpaslan (2011). “İlköğretim Türkçe Sözlükleri Üzerine”, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Prof.Dr. Gürer Gülsevin Armağanı), Volume 6/1, Winter 2011, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.1982, p. 1567-1583.
Oxford School Dictionary (2011). New York: Oxford University Press.
ÖLKER, Gökhan (2011). Yazılı Türkçenin Kelime Sıklığı Sözlüğü (1945-1950 Arası), Konya: Kömen Yayınları.
TOPALOĞLU, Ahmet (2010). “Türkçe’de Genel ve Özel Sözlükler ile Sözlük Yazımı”, Türkiye’de ve Dünyada Sözlük Yazımı ve Araştırmaları Uluslar Arası Sempozyumu Bildirileri, İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
Türkçe Sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay. 11. Baskı.
Türkçe Ulusal Derlemi (2012). http://www.tudweb.org/frequency_list.pdf, Erişim tarihi: 08.08.2014.
ZGUSTA, Ladislav (1971). Manual of Lexicography. Prague: Academia.