Nimet CANDAŞ KAHYA, AYŞE SAĞSÖZ, SELDA AL ŞENSOY

TÜRKİYE’DE KORUMACILIK VE KÜLTÜR VE TABİAT VARLIKLARINI KORUMA BİLİNCİNİN GELİŞİMİ: 1938-1960 DÖNEMİ

Çalışma kapsamında araştırılan dönem, koruma faaliyetlerinin, yeni kurulan genç Türkiye Cumhuriyeti'nin yapılandırılması faaliyetleri ile birlikte yürütülmeye çalışıldığı dönemdir. Dolayısıyla zaman zaman sıkıntılar yaşanmıştır. Koruma bilincinin 1938-1960 tarihleri arasındaki gelişimi irdelenirken, öncelikle 1938 yılında hangi aşamada olunduğu belirtilmiş, ardından bu süreçteki gelişmeler ortaya konulmuş ve son olarak da 1960 yılında ulaşılan aşama ifade edilmiştir. Bu bağlamda araştırmaya, "Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Aktarılanlar ve Cumhuriyet Döneminin Oluşturmaya Çalıştığı Yeni Yapılanma" başlığı ile 1938 öncesini kısaca özetleyen ilk bölümle başlanmış, ardından araştırmayı konu alan "1938-1960 Dönemi" nde koruma bilincini irdeleyen ikinci bölümle devam edilmiştir. Son bölümde ise "Bir Sonraki Döneme Aktarılanlar" başlığı ile 1960 yılına gelindiğinde koruma bilinci adına erişilen aşama özetlenmiştir. İrdelenen dönemlerde yaşanan tüm gelişmeler o dönemlerin şartları ile değerlendirilmelidir. Bu dönemler, bir ülkenin yeniden yapılanmaya çalıştığı dönemlerdir, dolayısıyla pek çok eksik mevcuttur. Bu eksiklerin başında ise ekonomik yetersizlikler ve yetişmiş insan gücü yoksunluğu gelmektedir. Yaşanan tüm olumsuzluklara rağmen mevcut ekonomik kaynak ve yetişmiş insan gücü ile bu süreç tamamlanmaya çalışılmış; yetmediği noktalarda, batılı uzmanlardan yararlanılmıştır. Bu araştırmada, "vakıf geleneğinin" oluşturduğu yapılanmanın, tarihi ve kültürel mirasın korunması görevini, bugünkü anlamda koruma bilinci oluşmamış olmasına rağmen, on dokuzuncu yüzyılın ilk çeyreğine kadar etkin olarak yerine getirdiği görülmektedir. Zamanla vakıf geleneğinin yapısında görülen bozulmalarla, tarihi ve kültürel mirasın korunması faaliyetlerinde yaklaşık yüz yıllık bir duraklama dönemine girilmiştir. Yeni Türkiye Cumhuriyeti'nin oluşumu ve yapılanması faaliyetlerinin tamamlanması ve bu kapsamda tarihi ve kültürel mirasın korunması alanını örgütleyen üst kurum olan Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu'nun (GEEAYK) oluşumu, bu alandaki bilincin gelişimi adına önemli bir aşamadır.

EVOLUTION OF CULTURAL AND NATURAL HERITAGE CONSERVATION CONSCIOUSNESS IN TURKEY: 1938-1960 PERIOD

In the period considered in this study, conservation activities were carried out along with re-structuring of the newly established Republic of Turkey. Therefore, sometimes problems were lived. While studying the development of conservation consciousness in 1938-1960, the existing situation in 1938 is first stated. Then, the developments in 1938-1960 explained, and finally the situation reached in 1960 is expressed. In this context, the first section is briefly summarized the period before 1938 in “The heritage from Ottoman Empire to Young Republic and new organization tried to be created in republican era”. The second section “The period of 1938-1960” discusses the protection awareness in 1938-1960. In the last section, “Heritage to the following era”, the conservation consciousness reached in 1960 is given. All developments in the periods discussed should be evaluated by considering the conditions of the each period. These are the periods in which a new state is constructed, and thus many shortcomings, most importantly economic deficiencies and the lack of trained manpower, were there. Despite all these difficulties, it was tried to complete this process with current economic resources and trained manpower as well as benefiting from Western specialists. This study concluded that the structure formed by “the tradition of foundation” effectively serve the mission of conservation of cultural and historical heritage until the first quarter of nineteenth century although the conservation consciousness did not occur in modern sense. A recession period during approximately one hundred years was entered due to the corruption in the structure of tradition of foundation by the time. Completion of new Turkey Republic’s establishment and restructuring activities, and foundation of Real Estate Antiquities and Monuments Supreme Council (GEEAYK) which organizes the area of conservation of cultural and historical heritage are very important steps in development of the conservation consciousness

PDF

___

ALSAÇ, Ü., 1992. Türkiye’de Restorasyon, Birinci Baskı, İletişim Yayını, İstanbul.
ATABİNEN, R.,S, 1947. “İstanbul’u Sevenler Kurumunun Eski Eserler İle İlgisi”, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, sayı:60 Ocak 1947, s.9-11.
BARKAN, Ö.L. ve AYVERDİ, E.H., 1970. “İstanbul Vakıflar Tahrir Defteri 953(1546) Tarihli, İstanbul: Baha Matbaası, Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü 61.
BARKAN, Ö.L., 1955. “H. 933/1527-934/1528 Mali Yılına Ait Bir Bütçe Örneği”, İktisat Fakültesi Mecmuası, İstanbul: XV, 1-4, 251-329.
BARKAN, Ö.L., 1963. “İmaret Sitelerinin Kuruluş ve İşleyişi”, , İktisat Fakültesi Mecmuası, İstanbul: XV, 1-2, 239-379.
CANDAS KAHYA, N., OZGEN, S., MİDİLLİ SARİ, R., ELMALİ, D. ve SAGSOZ, A., 2007. Preservation, Institutions, Policies and Applications Related to Process/Comparative Analysis of Italy-France-England and Turkey, Uluslararası Yapı-Yaşam Kongresi, 22-25 March, 29-43, Bursa/Turkey.
CANDAŞ KAHYA, N., 2007. “Doğu Karadeniz Bölgesi Kentsel Sitlerinde Koruma Sürecinin Değerlendirilmesi”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
CANDAŞ KAHYA, N., 2007. “Doğu Karadeniz Bölgesi Kentsel Sitlerinde Koruma Sürecinin 2008. “Türkiye ve Fransa’da Koruma Sürecinin Karşılaştırmalı Analizi: Kurumlar, Yasal Düzenlemeler ve Uygulamalar”, Arredamento Mimarlık Dergisi, sayı 2008/11, s.120-127.
ÇAL, H., 1990. “Eski Eser Tahribatı”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt: 34 Sayı: 1.2 Sayfa: 379-380 Yayın Tarihi: 1990
ÇAL, H., 1990. “Türkiye’nin Cumhuriyet Dönemi Eski Eser Politikası”, yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Ankara.
ÇAL, H., 1990. “Türkiye'de Cumhuriyet Devri Taşınmaz Eski Eser Tahribatı Ve Sebepleri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt: 34 Sayı: 1.2 Sayfa: 353- 378 Yayın Tarihi: 1990.
MADRAN, E., 1982. “Yıllık ve Beş Yıllık Programlarda Kriter ve Uygulama Sorunları Rölöve ve Restorasyon Dergisi 1. Restorasyon Uygulamaları Özel Sayısı, s.19-22, Önder Matbaası, Ankara.
MADRAN, E., 2002. “Tanzimat’tan Cumhuriyete Kültür Varlıklarının Korunmasına İlişkin Tutumlar ve Düzenlemeler:1800-1950, ODTÜ Yayını, Ankara.
OGAN, A., 1938. “Asarıatika Nizamnamesi ve 1847’den İtibaren Resmi Ruhsat ile Yapılan Hafriyat”, Yeni Türk dergisi, Cilt:, Sayı:64, s.98-103, Nisan 1938; sayı:65 s.145-158, Mayıs 1938.
ÖZTÜRK, N., 1995. Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesi, Türk Diyanet Vakfı Yayınları/144, Ankara.
Rölöve ve Restorasyon Dergisi, Sayı: 4, 1. Restorasyon Semineri Özel Sayısı, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara, 1982.
Rölöve ve Restorasyon Dergisi, Sayı: 1, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara, 1974.
Rölöve ve Restorasyon Dergisi, Sayı: 3, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara, 1982.
Rölöve ve Restorasyon Dergisi, Sayı: 6, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara, 1987.
TEKELİ, İ. 2006. “Türkiye’de Kent Planlaması Düşüncesinin Gelişimi, Yapı Dergisi, sayı 291 sayfa 37-41, Şubat 2006.
TUNÇER, M, 2009. “Cumhuriyet’in “Mimari Mirasının Planlama Aracılığı İle Korunması: Ankara Örneği”, TMMOB Mimarlar Odası Cumhuriyet’in Mimari Mirası Sempozyumu, 26- 27.02.2009. http://www.planlama.org/new/makaleler/cumhuriyet-in-mimari-mirasi-ninplanlama-araciligi-ile-korunmasi-ankara-ornegi.html, s.1-22.
Vakıflar Dergisi, Sayı: I, Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı Ankara, 1938.
Vakıflar Dergisi, Sayı: II, Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı Ankara, 1942.
Vakıflar Dergisi, Sayı: III, Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı Ankara, 1956.
Vakıflar Dergisi, Sayı: IV, Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı Ankara, 1957.
Vakıflar Dergisi, Sayı: V, Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı Ankara, 1963.
YEDİYILDIZ, B., 1984. “XVII. Asır Türk Vakıflarının İktisadi Boyutu, Vakıflar Dergisi, Ankara: Önder Matbaası, VGM Yayınları, XVII, 5-41.
ZEREN, N., 1981. Kentsel Alanlarda Alınan Koruma Kararlarının Uygulanabilirliği, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İTÜ, İstanbul.