ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİ İLE YAZILMIŞ BİR DİL YADİGÂRI "İLM-İ TIBB"

Eski Anadolu Türkçesi döneminde birçok konuda eser kaleme alınmıştır. Bu dönemde yazılan Türkçe tıp kitaplarının sayısı da azımsanamayacak kadar çoktur. Bu eserlerin yazılmasındaki amaç hem hastalıklar için tedavi yöntemleri bulmak ve ilaçlar hazırlamak hem halkı bilgilendirmek hem de bu bilim alanı ile ilgilenen uzmanlar için bilgiler vermektir. Bu metinlerde hastalık ve organ adları, ilaçlar, tıp, tıp aletleri, sağlık ve anatomi ile ilgili birçok terim bulunmaktadır. Bu terimler, dil (ses ve şekil bilgisi) bakımından Türkoloji sahasında, içerik ve konu bakımdan ise Tıp ve Tıp Tarihi, Deontoloji sahalarında uğraş veren araştırmacılara yol gösterebilecek niteliktedir. Dildeki genel sözcüklerin anlamı sözlüksüz hemen hemen anlaşılabilir fakat terimler için bunu söylemek zordur. Çünkü terimlerin anlamları hangi bilim dalı ile ilgili olduğuna ve sınırlarına göre genişleyebilir veya daralabilir. Bu sebeple Eski Anadolu Türkçesi ile yazılmış tıp metinlerinde geçen her kelime, hem ses ve şekil hem de terminoloji bakımından ele alınıp işlendiği zaman sözcüğün gerçek kullanım amacı tespit edilebilir ve bu sözcükler daha işlevsel kullanılabilir. Bu çalışmada yazılış tarihi belli olmayan fakat ses ve şekil bilgisi ele alındığında Eski Anadolu Türkçesi döneminde yazıldığı varsayılan Muhammed bin El-Hasan Tabib'in kaleme aldığı İlm-i Tıbb adlı eserdeki bitki, hayvan, hastalık, organ ve ilaç/karışım adları üzerinde durulacaktır. Ayrıca bu terimlerin anlamları verilip metin içinde hangi varak ve satırda geçtiği de belirtilecektir

THE TROPHY OF LANGUAGE WRITTEN IN OLD ANATOLIAN TURKISH "ILM-I TIBB"

In the period of old Anatolian Turkish, a lot of texts are produced in different matters. The number of the books of this period is so high that it can’t be underestimated. One of the aims of these texts is to find out treatment techniques for illnesses and prepare drugs for illnesses. Another one is to inform the community about the illnesses and to provide information to the experts concerned with this science field. These texts include the names of the illnesses and parts of body, drugs, medicine and medicine equipment and terms of health and anatomy. These terms guide the researchers of Turcology when its information about phonology and morphology is taken into consideration and also researchers of medicine, history of medicine and medical deontology when its content and matters are considered. The general meanings of the words in this language can be nearly understandable without looking up in a dictionary on the other hand the terms don’t seem understandable without a dictionary since they can be extended and narrowed down regarding the science field they belong to and limitations of the related science field. For this reason, the intended use of the words covered in the texts written in old Anatolian Turkish can only be discovered when the phonology, morphology and of terminology of the words are analysed and they can be used more functional. This study focuses on the names of the plants, animals, illnesses, parts of the body and drugs/mixtures stated in İlm-i Tıbb by Muhammed bin El- Hasan Tabib, which is assumed to be written in old Anatolian Turkish period considering its phonology and morphology even though its written date isn’t known

PDF

___

Bayat, Ali Haydar (2003), Tıp Tarihi, İzmir: Sade Matbaa.
Baytop, Turhan (2007), Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, Ankara: TDK yayınları.
Bedevıan, K. Armenag (1936), İllustrated Polyglottic Dictionary of Plant Names in Latin, Arabic, Armenian, English, French, German, Italian and Turkish Language, Kahire: Argus and Papazian Presses.
Canpolat, M. (1973). XIV. Yüzyılda Yazılmış Değerli Bir Tıp Eseri Edviye-i Müfrede, Türkoloji Dergisi, C.5, S.1.
Demir, H. (2002), Zahire-i Muradiye, Ankara: (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Doğan, Ş. (2010). Eski Oğuz Türkçesinde Tıp Dilinin Oluşumu ve Özellikleri, Ankara: Turkısh Studies,5/1, 313-373.
Erten, Asalet (2003), Tıp Terminolojisi ve Tıp Metinleri Çevirisi, Ankara: Seçkin Yayınları
Kaya, Emel (2008), Muhyiddin Mehî’nin Müfîd (Nazmü’t-Teshîl) Adlı Eseri (İnceleme-Metin Dizin) ve Bu Eserin XV. Yüzyıl Türk Tıp Dilinin Oluşmasındaki Yeri, 3 Cilt, , Konya: (Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi).
Önler, Z. (1990). Celâlüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntehâb-ı Şifâ, Giriş, Metin, Ankara: TDK Yayınları.
Paçacıoğlu, B. (2010). Nidai Manzum Tıp Kitabı, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
Paçacıoğlu, B. (2014). İlaç ve Bitki Adları Sözlüğü, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
Sarı, N. (1998). Türk Tıp Tarihinde Hindiba Türleri, Etkileri ve Günümüz Araştırıcılarına Öneriler, İstanbul: The New History of Medicine Studies 4.
Steingass, F.( 1977). Persian-English Dictionary, İran University Press, Routledge-Kegan Paul London, Boston, Melbourne and Henley.
Süveren K., Uzel, İ. (1998). İlk Türkçe Tıp Yazmalarına Genel Bir Bakış, İstanbul: The New History of Medicine Studies 2.
Şahin, H. (2009). Tercüme-i Hülâsâ’nın Bir Nüshası Üzerine, Ankara: Turkısh Studies, 4/8,108- 132.
Tuzlacı, E. (2006). Türkiye Bitkileri Sözlüğü, İstanbul: Alfa yayınları.
Uygur, M., Tokat, F. (2013). “Tuhfetü’l-Erîbi’n- Nâfia Li’r-Rûhânî Ve’t-Tabîb”İn Ses, Şekil Ve İmlâ Özellikleri İle Söz Varlığı, Ankara: Turkısh Studies, 8/1, S. 2605-2615.
Yelten, M. (1993). Şirvanlı, Mahmud Kemâliye, Giriş-İnceleme- Cümle Bilgisi-Metin-Sözlük, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.