RİZE AĞZINDA ZAMAN BİLDİREN KİPLERİN GÖREV DEĞİŞİKLİKLERİ

Türkiye Türkçesi ağızlarının büyük bir kısmının metinleri derlenmiş ve yayınlanmıştır. Derlenen metinlerin genellikle ses ve şekil bilgisi açısından incelendiği görülür. Türkiye Türkçesinin bölgesel farklılıklarını gösteren ağızları fiil kipleri açısından incelenmeye tabi tutmak Türk dili araştırmalarına önemli katkılar sağlayacaktır. Türkiye Türkçesi ağızlarında ses ve şekil bilgisi konuları dışında yapılmış çalışma oldukça azdır. Bu çalışma Rize ve yöresi ağızlarında kip eklerinin farklı kullanımlarıyla ilgilidir. Bölge ağzında özellikle görülen geçmiş zaman kipi etrafında yoğunlaşan kip eklerinin başka kipler yerine kullanılması bölge ağzı metinlerinden alınan örnekle ortaya konulacaktır. Çalışmada Turgut Günay'ın Rize İli Ağızları ve Ahmet Caferoğlu'nun Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar adlı eserlerdeki metinlerden taranan örnekler kullanılmıştır. Rize ağzı, Türkiye Türkçesi ağızları içerisinde Trabzon ve Artvin'in Hopa, Borçka ve Arhavi ağızlarıyla birlikte Kuzeydoğu Grubu ağızları içerisinde ele alınmaktadır. Bölge ağızları hakkında Ahmet Caferoğlu, Tooru Hayashi, Zeynep Korkmaz, Turgut Günay, çeşitli tasnifler yapmışlardır. Yapılan tasnifler Oğuz ve Kıpçak unsurların çeşitli dil ve lehçeleri konuşan gruplarla bir arada yaşadığı Rize ve yöresinde standart Türkiye Türkçesine ve diğer Türkiye Türkçesi ağızlarına göre ses, şekil ve sentaks özellikleri bakımından farklı bir ağız olduğunu göstermektedir. Kip ekleri açısından bakıldığında da benzer bir durum olduğu görülür. Çalışmanın giriş bölümünde Rize ve yöresindeki Türkçenin tarihi kısaca ortaya konulmuş ve Rize ağzının diğer Türkiye Türkçesi ağızları arasındaki yeri tespit edilmiştir. Problem olarak görülen Rize Ağzında Zaman Bildiren Kiplerin Görev Değişiklikleri bölge üzerine yapılmış alanla ilgili bilimsel çalışmalar yardımıyla incelenmiştir.

REASSIGNMENT OF TIME INDICATING MODALS IN RIZE DIALECT

Most of the texts of the Anatolian dialects have been collected and published. It is understood that these collected texts have been studied in terms of sound and form. Studying the dialects fields that show the regional differences of the Turkey-Turkish in the terms verbal mood will contribute a lot of benefits to the research of the Turkish language. Studies done in the dialects of Turkey - Turkish, except the subjects of sound and form are extremely few. This study is about the different usages of the modal affixes in the dialects of Rize and its surroundings. That the usage of the modal affixes, especially simple present tense mood (modals) seen in the region dialect is used instead of other modals will beintroduced with the examples of texts of the regional dialect. In this study, the scanned examples of texts in the books of The Dialects of Rize Province (by Turgut Günay) and The Texts of Northeast Dialects (by Ahmet Caferoğlu) have been used. Rize dialect is discussed with Turkey Turkish dialects, Trabzon and Hopa of Artvin, Borçka and Arhavi, within the Northeast Group Dialects. Ahmet Caferoğlu, Tooru Hayashi,Zeynep Korkmaz and Turgut Günay made various classifications regarding regional dialects. These classifications show that in comparison with the standard TurkeyTurkish and Anatolian dialects; Rize and surroundings, where Oghuz and Kipchak elements live with the groups speaking various languages and dialects, differs in terms of its phonetics, morphology and syntax. Similar situation is also observed in terms of modal suffixes. In the introduction chapter to this study, history of the Turkish language in and surroundings of Rize has been given in short and the place of the Rize dialect among the other Turkey-Turkish dialects detected. By means of the scientific studies concerning the region, the problem of ‘Reassignment of the Time Indicating Modals in Rize Dialect’ was examined

PDF

___

Acarlar, Kevser, “Fiil Kipindeki Anlam Kaymalarının Nedenleri”, Türk Dili, Haziran 1969.
Aksan, Doğan, Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim, 5. Baskı, Ankara1995.
Caferoğlu, Ahmet, Anadolu Diyalektolojisine Dair Bir Deneme, Türk Dili-Belleten, 1946,
Caferoğlu, Ahmet, Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından toplamalar. 2. Baskı, TDK Yay., Ankara 1994.
Dilaçar, Agop, Gramer, TDAY Belleten 1971, TDK Yay., 2. Baskı, Ankara 1989.
Erdem, Mehmet Dursun, “Bernt Brendemoen, The Turkish Dialects of Trabzon I-II, Weisbaden 2002”, İlmî Araştırmalar, İstanbul 2002.
Erten, Münir, Diyarbakır Ağzı, TDK Yay., Ankara 1994.
Gülensoy, Tuncer-Buran, Ahmet, Elazığ Yöresi Ağızlarından Derlemeler, TDK Yay., Ankara 1994.
Günay, Turgut, Rize İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük), TDK Yay., Ankara 2003.
Karahan, Leylâ, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, TDK Yay., Ankara 1996.
Kırzıoğlu, M. Fahrettin, Yukarı Kür ve Çoruh Boylarında Kıpçaklar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1992.
Korkmaz, Zeynep, Doğu Karadeniz Bölgesi Ağızlarının Türkiye Türkçesi Ağızları Arasındaki Yeri, Türk Dili Dergisi Sayı: 696, Ankara 2009.
Korkmaz, Zeynep, Anadolu ve Rumeli Ağızlarının Tarihi Devirlerle Bağlantısı Üzerine, Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni, TDK Yay., Ankara 1999.
Olcay, Selâhattin, Arpaçay Köylerinden Derlemeler, TDK Yay., Ankara 1998.
Özçelik, Sadettin, Urfa Merkez Ağzı (Metin-İncelme-Sözlük), TDK Yay., Ankara 1997.
Özçelik, Sadettin- BOZ, Erdoğan, Diyarbakır İli Çüngüş ve Çermik Yöresi Ağzı, TDK Yay., Ankara 2001.
Tellioğlu, İbrahim, Doğu Karadeniz Bölgesinin Türk Yurdu Hâline Gelmesi Hakkında Bir Değerlendirme, Turkish Studies, Bahar 2007.
Tellioğlu, İbrahim, Doğu Karadeniz Bölgesinin Bugünkü Etnik Yapısına Tesir Eden Göçler, Karadeniz Araştırmaları, Sayı:5, Bahar 2005.
Togan, Zeki Velidî, Umumî Türk Tarihine Giriş, 3. Baskı, Enderun Kitabevi, İstanbul 1981.
Sümer, Faruk, Tarihi-Boy Teşkilatı-Destanları Oğuzlar (Türkmenler) İstanbul 1999.
Yaman, Ertuğrul, Türkiye Türkçesinde Zaman Kaymaları, TDK Yay., Ankara, 1999.