ALÎ ŞÎR NEVÂYÎ’NİN LEYLÎ VÜ MECNÛN MESNEVİSİNDE YER ALAN FİİLİMSİLER

Leylî vü Mecnûn, on beşinci yüzyılda Çağataycayı klasik edebiyat dili haline getiren Alî Şîr Nevâyî' nin Hamsesini oluşturan mesnevilerden biridir. Bin dört yüz seksen dört yılında yazıldığı tahmin edilen bu eser yazıldığı dönemin bütün dil özelliklerini taşımaktadır. Nizâmi'nin ve Emir Hüsrev'in aynı adı taşıyan mesnevilerine cevap olarak kaleme alınan eser, otuz sekiz bölümden ibarettir. Her bölümde farklı sayıda olmak üzere toplam üç bin altı yüz yirmi iki beyit vardır. Yalnız Türkiye kütüphanelerinde on altı tane nüshası tespit edilen eserin Taşkent, Leningrad, Paris ve Londra kütüphanelerinde de nüshaları vardır. Çalışmamızda Leylî vü Mecnûn mesnevisinde yer alan fiilimsiler incelenmiştir. Çağatay Türkçesi döneminde fiilimsiler, kullanım biçimi ve anlam bilim açısından değerlendirilmeye çalışılmıştır. Ülkü Çelik'in doktora tezi olarak hazırladığı ve Türk Dil Kurumu'nda basılan metin esas alınmıştır. Fiilimsiler, dile anlatım gücü, zenginliği ve kıvraklığı sağlamanın yanında anlatılmak isteneni kısa yoldan anlatma olanağı sağlayan, yan cümle kurabilen, bağlaçların yerine geçebilen dil bilgisel unsurlardır. Fiilimsiler eylemlerden türemelerine karşın eylemin bütün özelliklerini göstermeyen dil bilgisel yapılardır. Genel olarak üçe ayrılan fiilimsiler, cümle içinde isim, sıfat, zarf gibi isim soylu sözcüklerin görev ve özelliklerini taşırlar. Çalışmamızda mesnevide yer alan fiilimsiler; isimfiil, sıfat-fiil, zarf-fiil olmak üzere üç başlık altında gruplandırılıp anlam, köken, ses, şekil özellikleri ve kullanımları bakımından ele alıp incelenmiştir. Fiilimsilerin yer aldığı beyitlerden örnekler verilmiş, bu örneklerin yer aldığı sayfa ve beyit numaraları parantez içerisinde belirtilmiştir. açıklamasına yer verilmiştir. Eserde yirmi dört tane fiilimsi tespit edilmiştir. Bu fiilimsilerden üç tanesi isim-fiil, sekiz tanesi sıfat-fiil, on üç tanesi zarf-fiildir

GERUNDIALS IN LEYLİ VÜ MECNUN BY ALİ ŞİR NEVAİ

Leyli vü Mecnun is one of the masnavis composing Hamse of Ali Şir Nevâyi who turned Chagatai into classical literature language in fifteenth century. Supposed to be written in 1484,Leyli vü Mecnun has all the characteristics of the era. This work which was written in relation to Nizami and Emir Hüsrev’s masnavis which have the same title like this work, constitutes thirty-eight chapters. In each chapter, there are totally three-thousand-six hundred twenty two couplets. There are sixteen versions of the same work only in Turkey libraries. In addition, there are also other versions in Tashkent, Leningrad, Paris and London. In this paper, we aim to analyze gerundials in Leyli vü Mecnun. This work is a detailed study which assess as semantic and demonstrates how to use forms of gerundials in Chagatai Turkısh period. This study was taken as a basis text that was printed on Turkısh linguistic society and prepared as Ülkü Çelik’s doctorate thesis. Gerundials are grammatical elements which are used to enrich statements and expression, to express statements in short, to form subclauses, to substitute conjunctions. They do not show all the characteristics of verbs although they are generated form verbs. They carry some aspects of adjectives, adverbs and nouns. They are divided into three types in general. In this study, gerundials are categorized into three titles like verbal nouns verbal adjectives and verbal adverbs. They are also analyzed in terms of meaning, origins, sounds and modality. There are examples of couplets having gerundials in the study. Moreover, couplet numbers and the paper numbers are included to those couplets in paranthesis. There are also explanation of the couplets to clarify the meanings of gerundials. Twenty-three gerundials are identified in Leyli vü Mecnun, three of which are verbal nouns, seven of which are verbal adjectives and thirteen of which are verbal adverbs

PDF

___

Alkaya Ercan, Buran Ahmet.(2010).Çağdaş Türk Lehçeleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
Atalay, Besim.(1999).Divânü Lûgât-it-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Banguoğlu, Tahsin.(1998).Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Bayraktar, Nesrin.(2004).Türkçede Fiilimsiler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Çelik, Ülkü. (1999). Alî Şîr Nevâyî-Leylî vü Mecnûn. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Develioğlu, Ferit.(1995).Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
Eckmann, Janos.(1996).Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar (Yayıma hazırlayan: Osman Fikri Sertkaya).Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
Eckmann, Janos.(2012) .Çağatayca El Kitabı. Çeviren: Prof. Dr. G.Karaağaç, İstanbul: Kesit Yayınları.
Eraslan, Kemal.(2012).Eski Uygur Türkçesi Grameri, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları
Ercilasun, Ahmet Bican.(2007).Türk Lehçeleri Grameri.(Yazarlar: Nevzat Özkan, Mustafa Öner, Hülya Kasapoğlu vd. Ankara: Akçağ Yayınları.
Ergin, Muharrem.(1993).Türk Dil Bilgisi. İstanbul: BayrakYayınları.
Gabain, A.Von.(1988).Eski Türkçenin Grameri.Çeviren:M.Akalın.Ankara:Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Gülsevin, Gürer.(2011).Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hacıeminoğlu, Necmettin.(1996).Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hacıeminoğlu, Necmettin.(2000).Kutb’un Husrev ü Şirin’i ve Dil Hususiyetleri.Ankara: Türk Dil Kurumu.
Karabeyoğlu, Adnan Rüştü .(2011).Fiillerin Kılınış Hususiyetleri ve-dık/-duk + İyelik Ekinin Mastar İşlevi.Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/4 Fall 2011, p.649-658,TURKEY. DOİ Number: http://dx. doi. org./10.7827/Turkısh Studies.27
Karahan, Leyla. (2011).Türk Dili Üzerine İncelemeler. Ankara: Akçağ Yayınları.
Karahan, Leyla. (2012).Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
Karaağaç, Günay.(2011).Türkçenin Söz Dizimi. İstanbul: Kesit Yayınları.
Korkmaz, Zeynep.(1987). Türkçede -n zarf-fiil eki ile -pan/-pen eki ve Türemeleri, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1984. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Korkmaz, Zeynep.(1995). Türk Dil Üzerine Araştırmalar Cilt 1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Korkmaz, Zeynep. (2011).Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Niyâzi.(2011).Nevâyî’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar. Hazırlayan: Mustafa S.Kaçalin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Özkan, Nevzat.(1996).Gagavuz Türkçesi Grameri (Giriş-Ses Bilgisi- Şekil Bilgisi-Cümle-SözlükMetin Örnekleri).Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Öztürk, Rıdvan.(2010).Yeni Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Sadybekov, Kurmangazy. (2015). “-mış/-miş Sıfat-Fiil Ekinin Tarihi Gelişimi Üzerine (Memlük Kıpçak Eserleri Örneğinde) /Historical Development of Participle -mış/-miş (In the Mamluk Kipchak Works)”, TURKISH STUDIES-International Periodical for the Languages. Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140.(Prof.Dr.H. Ömer Karpuz Armağanı).Volume 10/ 16 Fall 2015.ANKARA / TURKEY.www. turkishstudies.net. DOI Number:http://dx.doi.org/10. 7827/Turkish Studies.8787.p. 983- 994.
Tekin, Talat .( 2010).{-MATI(N)} Gerundiumu Üzerine Dil Araştırmaları. Çeviren: Ümit Özgür Demirci. Sayı: 6. Bahar.s.203-210.
Toprak, Funda.(2005).Harezm Türkçesinde Fiil. Ankara: Yayınlanmış Doktora Tezi.
Tören, Hatice.(2001).Alî Şîr Nevâî Sedd-i İskenderî (İnceleme-Metin).Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Avcı, Yıldız Yenen.(2015). Atasözlerimizde Sıfat ve Sıfat-Fiillerin Kullanımı, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/4 Winter 2015, p. 965-982, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net.DOI Number: http:// dx. doi.org/ 10.7827/TurkishStudies.7920, ANKARA-TURKEY.
XV. Yüzyıl Çağatay Edebiyatı: Nevâyî, Büyük Türk Klasikleri Ansiklopedisi içinde.(1986- Cilt 3).İstanbul: Büyük Türk Klasikleri Ansiklopedisi. İstanbul: Ötüken-Söğüt Neşriyat.
1.www.İslamansiklopedisi.info /dia/ayrmetin.php?idno=d030067.(Eriş. Tr.08.02.2016;saat:19.11).