Ermenilerin Osmanlı Devleti’ndeki Durumu ve Kağızman’da Ermeni Mezalimi (1918-1920)

Osmanlı Devleti sınırları dâhilinde Müslüman ahali ile birlikte yan yana huzur içerisinde yaşayan Ermeniler, Osmanlı topraklarını paylaşmak için rekabet içerisine giren Rusya, İngiltere ve Fransa’nın kışkırtmaları sonucu en tehlikeli hale gelmişlerdir. Uluslararası platformlarda sözde devlet sözü verilerek kullanılmışlardır. Arkalarındaki destek ile yüzyıllarca beraber yaşadıkları Müslüman halkı katletmede insanlık sınırlarını tanımamışlardır. Nüfus olarak çoğunlukta olduklarını iddia ettikleri yerlerde, Müslüman ahalinin bölgeyi terk etmesini sağlamak amacı ile şiddeti bir yöntem olarak benimsemişlerdir. Bu çalışmamızda Ermenilerin Osmanlı Devleti’ndeki sosyal, idari ve ekonomik durumları, devlet kademelerinde aldıkları görevler, uğraştıkları meslekler ve nüfuslarından söz edilecekten sonra Osmanlı Devleti’nden kopmak için kurdukları komitalarla Müslüman ahali üzerindeki mezalimlerinden söz edilecektir. Bu bakımdan Kars’ın Kağızman ilçesi özelinde bir inceleme yapılacaktır.

Status of the armenians in the Ottoman empire and the armenian atrocities in kagizman (1918-1920)

One of the non-Müslim publics which lived within the territories of Ottoman State was Armenian Public. Contrary to the other non muslims, Armenians have established close relations with muslim subjects. They had lived in peace together with muslims under the sovereignty of Ottoman State for centuries. In early times, Armenians were not influenced so much by the nationalism which was a consequence of French Revolution, but later, they began to attempts of independence from Ottoman State. Especially in the places where they claim that they are majority, they chose violence as a method to enforce Muslims to leave the region. In this article, generally, the social lives, the professions, the population of Armenians in Ottman State, and the duties that they had in Ottoman State Administration have been studied. And, specifically, the persecution of Armenians on muslims using secret society to be independent from Ottoman State, has been studied. In this case, Kagızman town of Kars has been specifically studied.

PDF

___

BOA. HR. SYS. 53/15-25; 2602/223-230; 2877/2, 5, 24, 25, 55, 66,73, 75, 79; 2878/13, 18, 20, 21, 26, 27, 30, 66, 78; 2602- 1/219, 223-230, 232, 236-241
BOA. HR. KMS.
BOA. DH. KMS. 35-2/104-20; 49-2/50; 53-3/15-44; 53–2/ 88 1337 2a 23; 53–3/15–22
B.O.A. DH. ŞFR. 51 / 192; 53 / 93; 53 / 295; 54-A / 252; 55 / 20; 55 / 59
BOA. HR. SYS. HU. 136, 1919 VII 25
AKÇORA Ergünöz, Osmanlı Devleti Döneminde Ermeni İsyanları, (Ed: Hasan Celal Güzel), Osmanlıdan Günümüze Ermeni Sorunu, Yeni Türkiye Yay., Ankara-2006.
AKSİN Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele I, İş Bankası Yay., Ankara-1998.
ALLEN W. E. D.–Muratoff Paul, 1828–1921 Türk –Kafkas Sınırındaki Harplerin Tarihi, Genel Kurmay Basımevi, Ankara 1966.
ARMAOĞLU Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789–1914), TTK Basımevi, Ankara 1997.
ARMAOGLU Fahir, 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi,(CİLT 1 2:1914-1995), Genişletilmiş 15. Baskı, Alkım Yay., İstanbul 2005.
ARSLAN Betül, Erzurum‟da Ermeni Olayları (1918–1920), (Hatıralar, Belgeler, Kazılar), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türk-Ermeni İlişkilerini AraĢtırma Merkezi, Erzurum 2004.
Arşiv Belgelerine Göre Kafkaslarda ve Anadolu‟da Ermeni Mezalimi, C. II-III-IV, Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 1995.
ASLANOGLU Cem Ender, Kars Milli İslam Şurası (5.11.1918- 17.01.1919) ve Cenub-i Garbi Kafkas Hükümeti Muvakkate-i Milliyesi (18 Ocak-13 Nisan 1919), Azerbaycan Kültür Derneği Yay., Ankara 1985.
ATATÜRK Kemal, Nutuk 1919-1927, (Yay. Zeynep Korkmaz), ATAM Yay., Ankara 1998.
BELEN Fahri, Türk Kurtuluş Savası, Siyasi ve Sosyal Yönleriyle, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1983. Belgelerle Ermeni Sorunu, ATESE Yay., Ankara, 1983.
BIYIKLIOGLU Tevfik, Trakya‟da Milli Mücadele, C.I, TTK Yay., Ankara 1992.
ÇİÇEK Kemal, Pax Ottomana, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2001 Cumhuriyetimizin 75. Yılında Kars, Kars Valiliği, Ankara 1999.
DAYI Esin, Elviye-i Selase‟de (Kars, Ardahan ve Batum) Milli Teşkilatlanma, Kültür-Eğitim Vakfı Yay., Erzurum 1997.
DEVELLİOGLU Ferit, Osmanlıca-Türkçe Lügat, Aydın Kitabevi, Ankara 1993.
DURU Orhan, Amerikan Gizli Belgeleri ile Türkiye‟nin Kurtuluş Yılları, İstanbul 1978.
ERDOGAN Fahrettin, Türk Ellerinde Hatıralarım, KB Yay., Ankara 1998.
EROGLU Mecbure, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Arşivinden Rusça Belgelere Göre Ermeni Meselesi, Kök Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Serisi: 14, Ankara 1999.
ETHEMOĞLU Mehmet Ermeni Terörünün Kısa Tarihi, Dicle Üniv. Yay., Diyarbakır 1987.
Ermeniler Tarafından Yapılan Katliam Belgeleri (1919-1921), C.II, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yay., Ankara 2001.
GÖYÜNÇ Nejat, Türkler ve Ermeniler, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2005.
GÖYÜNÇ,Nejat, “Osmanlı Devletinde Ermeniler Hakkında,” (Ed: Hasan Celal Güzel), Osmanlıdan Günümüze Ermeni Sorunu, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2006.
GÜRÜN Kamuran, Ermeni Dosyası, 9. Basım, Remzi Kitabevi, İstanbul 2008.
HALAÇOGLU Mehmet, Arşiv Vesikalarıyla Tarihte Ermeni Mezalimi ve Ermeniler, Anda Dağıtım, İstanbul 1976.
HALAÇOGLU Yusuf, Ermeni Tehciri ve Gerçekler (1914–1918), TTK Yay., Ankara 2001.
HAMMER Joseph Von, Osmanlı Tarihi, (Çev. Mehmet Ata), C. II, MEB Yay., İstanbul 1991.
İLTER Erdal, Ermeni Kilisesi ve Terör, KÖKSAV Yay., Ankara 1999.
İZZET Süleyman, Büyük Harpte (1334–1918) 15. Piyade Tümeni‟nin Azerbaycan ve ġimali Kafkasya‟daki Hareket ve Muharebeleri, Askeri Tarih Mecmuası Yay., İstanbul 1936.
KARABEKİR Kazım, Birinci Cihan Harbine Nasıl Girdik, C.II, Emre Yay., İstanbul 1994.
KARAL Enver Ziya Osmanlı Tarihi, C.VIII, TTK Basımevi, Ankara 1999.
KARAL Enver Ziya, “Ermeni Meselesi (1878-1923,” Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: VI, Erzurum 1996, s. 201-215.
KARPAT Kemal, Osmanlı Nüfusu (1830-1914), Timaş Yay. İstanbul 2010.
KARTAL Kınyas, Erivan‟dan Van‟a Hatıralarım, Anadolu Basım Birliği Genel Merkezi Genel Başkanlık Yay., Ankara 1987.
KIRZIOĞLU Fahrettin, Kars ili ve Çevresinde Ermeni Mezalimi (1918–1920), Kardeş Matbaası, Ankara 1958.
KIRZIOĞLU Fahrettin, Kars Tarihi Isıl Matbaası, İstanbul 1953.
KIRZIOĞLU Fahrettin, Milli Mücadele‟de Kars, Hamle Matbaası, İstanbul 1960.
Kodaman Bayram, Şark Meselesi Işığı Altında Sultan II. Abdülhamid „in Doğu Anadolu Politikası, İstanbul 1983.
KURAN Ercüment, “Ermeni Meselesinin Milletler Arası Boyutu” (Ed: Hasan Celal Güzel), Osmanlıdan Günümüze Ermeni Sorunu, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2006.
KURAT Akdes Nimet, Rusya Tarihi, Başlangıçtan 1917‟ye Kadar, TTK, Ankara 1993.
MC CARTHY Justin, Ölüm ve Sürgün, (Çev. Bilge Umar, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1989.
METİN Halil, Türkiye‟nin Siyasi Tarihinde Ermeniler ve Ermeni Olayları, MEB Yay., Ankara 2001.
ÖKE Mim Kemal, Ermeni Sorunu (1914–1923), TTK Basımevi, Ankara 1991.
ÖZTÜRK Kazım, Atatürk‟ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki Konuşmaları, C. II, KB Yay., Ankara 1994.
SAKARYA İhsan, Belgelerle Ermeni Sorunu, ATASE Yay., Ankara 1984.
SOLMAZ Gürsoy, Tanıkların Diliyle Ermeni Vahşeti (Bir Sözlü Tarih Denemesi), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2001.
SÜSLÜ Azmi, Ruslara Göre Ermenilerin Türklere Yaptığı Mezalim, AÜ Türk İnkılâp Tarihi Ens. Yay., Ankara 1987. Süslü Azmi, Ermeniler ve 1915 Tehcir Olayı, Ankara 1990
TANÖR Bülent, Yerel Kongre İktidarları (1918-1920), YK Yay., İstanbul 2002.
TURAN Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, Bilgi Yay., İstanbul 1991.
TÜRKGELDİ Ali Fuad, Mondros ve Mudanya Mütarekeleri‟nin Tarihi, Türk Devrim Tarihi Enstitüsü Yay., Ankara 1948.
Türk İstiklal Harbi III. Cilt Doğu Cephesi (1919–1921), Genelkurmay. BĢk. Harp Tarihi Resmi Yayınları Seri No:1, Ankara 1961.
Türk İstiklal Harbi, C.1–2, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1965
UÇAROL Rıfat, Siyasi Tarih1789–1994, IV. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul 1995.
URAL Gültekin, Ermeni Dosyası, Kamer Yay., İstanbul 1998
URAS Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, 2. Baskı, Belge Yay., İstanbul 1987.
KIZILKAYA Oktay, Mondros Mütarekesi‟nden Kurtuluş‟a Iğdır ve Civarında Ermeni Tedhişi (30Ekim 1918–14 Kasım 1920), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars 2005
TURAN, Refik Gümrü Moskova ve Kars Antlaşmalarında Iğdır ve Nahçıvan, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Eğt. Anabilim Dalı, Erzurum 1999
URAL Selçuk, Vilayet-i Şarkiyye‟de Mondros Mütarekesi‟nin Uygulanışı ve İtilaf Devletleri Tarafından Kontrolü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2002
YAVUZ Yılmaz, Mondros Mütarekesi‟nden Kurtuluşa Kars ve Civarında Ermeni Tedhişi (30 Ekim1918–30 Ekim 1920), (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars 2006
YAŞAR Mehmet, Kars ve Çevresinde Ermenilerin Yapmış Olduğu ve Kars‟taki Mezalimin Canlı Şahitleri (1914–1922), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ 1999
DEMİREL Muammer, “Osmanlı Belgelerine Göre Iğdır ve Çevresinde Ermenilerin Müslüman Halka Yaptıkları Katliam”, Tarihi Gerçekler ve Ermeniler Uluslar arası Sempozyumu 24-27 Nisan 1995, Iğdır Valiliği Yay., Ankara 1997, s.66
GÖKTEPE Cihat, “Tehcir Kanununun Sebep ve Sonuçlarının Değerlendirilmesi,” Hayali Ermenistan ve Soykırım Hikâyesi (Uluslararası Tarih Sempozyumu Bildirileri), Kars 2001