EMæĀL Ü NEäĀYİÓ-İ TÜRKÌ VE SÖZ VARLIĞI ÜZERİNE

Tarih, folklor, sosyoloji, psikoloji, felsefe, ahlak gibi birçok alanı ilgilendiren atasözleri; deyiş güzelliği, anlatım gücü ve kavram zenginliği bakımından çok önemli dil unsularındandır. Kısa ve özlü bir dil ile genellikle tek cümleden oluşan atasözleri, çok geniş manaları ifade etme kudretine sahiptir. Yerinde söylendiği zaman düşünceye kuvvet katan bu sözlerde, dilin bütün inceliklerinden ve musikisinden istifade edildiği görülür. Sözlü edebiyat ürünlerinin başında gelen atasözlerinde hayata dair her türlü hadise, bütün yönleriyle ve renkliliğiyle yer alır. Bu suretle atasözlerinde Türk milletinin dini, ahlakı, anlayışı, ortak değerleri, zihin yapısı, hayal gücü ve zekâ parıltıları bulunur. Ayrıca atasözlerinde sözlerin, tarihî süreçte, millî dil ve düşüncenin harmanlanmasıyla kalıplaşıp yerleştiği görülür. Bu çalışmaya konu olan Emå?l ü Ne??yi?-i Türkì adlı eser, 1910 yılında, İran Azerbaycanı'nın Meraga şehrinde, Mìrz? 'Eline?ì Mer?Şì tarafından yazılmıştır. Emå?l ü Ne??yi?-i Türkì'de, Arap alfabesinin harf sırasına göre dizilmiş olan atasözleri yer almaktadır. Söz konu eserde atasözlerinin, ağız özellikleri korunarak kaydedilmiş olması ayrıca önem taşımaktadır. Eldeki çalışmada, Emå?l ü Ne??yi?-i Türkì'de yer alan atasözlerinin söz varlığı konu edinilmiştir. Bu suretle, Emå?l ü Ne??yi?-i Türkì'deki atasözlerinde geçen kimi kelimeler hem tarihî hem de modern Türk lehçeleri ve ağızları ile mukayese edilmiştir

THE EMæĀL Ü NEäĀYİÓ-İ TÜRKÌ AND ITS VOCABULARY

The proverbs that connected to lots of fields such as history, folklore, sociology, psychology, philosophy and morality are very important language characteristics in terms of expression beauty, eloquence and conceptual richness. The proverbs which usually consist of one sentence with a brief language have the power of expressing the wide range of meanings. When said in the right time, these sayings give power to the thought and we can see that they are made use of the music of language. All kinds of events about the life with every aspects and colorfulness are present in proverbs, the products of oral literature. So we can see the religious, moral, understanding, common values, mental state, imagination and intelligence glitters of Turkish nation. Also it is seen that sayings in the proverbs have become stereotyped with the blend of national language and thought in the process of history. Emåāl ü Neṣāyiḥ-i Türkì was written by Mìrzā ‘Elineḳì MerāŞì in Meraga city of Iran Azerbaijan in 1910. In the Emåāl ü Neṣāyiḥ-i Türkì, there are proverbs ordered according to letters lined up of Arab Alphabet. In this manuscript it is important that the proverbs were written by saving the dialect characteristics. In this study, vocabulary of proverbs in the Emåāl ü Neṣāyiḥ-i Türkì have been examined. Thus, some words in the work have been compared with historical and modern Turkish dialects

PDF

___

Alî Şîr Nevâyî, Muhâkemetü’l-Lugateyn. İki Dilin Muhakemesi (hzl. F. Sema Barutçu Özönder), TDK Yayınları, Ankara 1996.
ATALAY Besim (çev.), Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi I, TDK Yayınları, Ankara 1985.
ATALAY Besim (çev.), Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi II, TDK Yayınları, Ankara 1985.
ATALAY Besim (çev.), Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi III, TDK Yayınları, Ankara 1985.
ATALAY Besim (çev.), Divanü Lûgat-it-Türk Dizini “Endeks” IV, TDK Yayınları, Ankara 1986.
BEHBUTOV Sefi, Azərbaycan Dialektoloji Lüğəti II Cild M-Z, TDK Yayınları, Ankara 2003.
BURSLAN Kıvâmettin, “Nehc-ül-Ferâdis’ten derlenen Türkçe Sözler”, Türkiyat Mecmuası, IV, 1934, s. 169-250.
CAFEROĞLU Ahmet, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara 1968.
ÇOBANOĞLU Özkul, Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 2004.
DİLÇİN Cem, Yeni Tarama Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara 1983.
DİLÇİN Dehri, Edebiyatımızda Atasözleri, TDK Yayınları, Ankara 2000.
DOĞAN Talip, Urmiye Ağızları, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kırıkkale 2010.
DOĞAN Talip, “Tikântepe Ağzı Üzerine”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 9, S. 5, Mart, 2012, s. 15-44.
ECKMANN János, Çağatayca El Kitabı (çev. Günay Karaağaç), Akçağ Yayınları, Ankara 2003.
Edib Ahmed B. Mahmud Yükneki, Atebetü’l-Hakayık (hzl. Reşid Rahmeti Arat), TDK Yayınları, Ankara 2006.
ERCİLASUN Ahmet Bican “-maç, -meç Eki Üzerine”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. XXI, İstanbul 1975, s. 83-88.
ERCİLASUN Ahmet Bican vd., Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Kılavuz Kitap) I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1991.
ERGİN Muharrem, Dede Korkut Kitabı II, İndex-Gramer, TDK Yayınları, Ankara 1997.
Eski Oğuzca Sözlük. Bahşayiş Lügati (hzl. Fikret Turan), BAY Yayınları, İstanbul 2001.
GÖKDAĞ Bilgehan A., Salmas Ağzı. Güney Azerbaycan Türkçesi Üzerine Bir İnceleme, Karam Yayınları, Çorum 2006.
GÖKDAĞ Bilgehan A., Halaç Türkçesi Metinleri, Qarşu Baluqqa Selam, Vizyon Yayınevi, Ankara 2012.
GÖNEN Sinan, Batı Türklerinin Manzum Atasözleri Üzerine Bir Araştırma, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Konya 2006.
GÜRSOY-NASKALİ Emine-DURANLI Muvaffak, Altayca-Türkçe Sözlük, TDK Yayınları, Ankara 1999.
HACALOĞLU Recep Albayrak, Azeri Türkçesi Dil Kılavuzu, Ankara 1992
HAMİLTON James Russell, İyi ve Kötü Prens Öyküsü (çev. Vedat Köken), TDK Yayınları, Ankara 2011.
KANOĞLU İbrahim (çev.), Azərbaycan Dialektoloji Lüğəti (Birinci Cilt A-L), TDK Yayınları, Ankara 1999.
KARİNİ Jahangir, Erdebil İli Ağızları, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2009.
KÚNOS Ignaz, Šejx Sulejman Efendi’s Čagataj-Osmanisches Wörterbuch, Budapest 1902.
LEVEND Agâh Sırrı, “Türk Edebiyatında Manzum Atasözleri ve Deyimler”, TDAY-Belleten 1961, Ankara, 1988, s. 137-146.
Mìrzā ‘Elineḳì Merāġì. Emåāl ü Neṣāyiḥ-i Türkì. Giriş-Metin-Dizin-Tıpkıbasım, (hzl. Talip Doğan), Vizyon Yayınevi, Ankara 2013.
ORUCOV Əliheydər vd., Azərbaycan Dilinin İzahlı Lüğəti, Bakı 2006.
OY Aydın, “Ata Sözü”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. IV, 1991, s. 44-46.
ÖZKAN Mustafa, Gülistan Tercümesi (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük), TDK Yayınları, Ankara 1993.
PEKACAR Çetin, Kumuk Türklerinin Atasözleri (İnceleme-Metin-Dizinler), Ankara 2006.
SARIKAYA Mahmut, Güney Azerbaycan Türkçesi Grameri, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kayseri 1998.
RAHİMİ Musa, Ḳavāʿid-i Türkì, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2009.
TEKİN Talat vd., Türkmence-Türkçe Sözlük, Ankara 1995.
TEKİN Talat, Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Ankara 1995.
TOPARLI Recep vd., Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara 2007.
YÜCE Nuri, Mukaddimetü’l Edeb, TDK Yayınları, Ankara 1993.
http://tdkterim.gov.tr/ttas