20292

Edirne Hasan Sezai Dergâhı Üzerine Bir İnceleme

Dergâhlar, tarikat ve tasavvufi hayatın göstergesi olan birer mimarlık ürünüdür. Döneminde toplumsal birlik ve beraberliğin sağlandığı; aynı zamanda konaklama, söyleşi, tören gibi farklı eylemlerin gerçekleştirildiği tarikat yapılarının da başında yer almaktadır. Bu dergâhlardan biri de Osmanlı Devleti’ne yaklaşık bir asır boyunca başkentlik yapmış Edirne’de yer alan Hasan Sezai Dergâhı’dır. Bir külliye niteliğindeki dergâh cami, iki adet türbe, çeşme, şadırvan ve hazireden oluşmaktadır. Bu çalışmada amaç, restore edilen türbelerin ve şadırvanın yanı sıra 2015 yılında rekonstrüksiyonu tamamlanan caminin bugünkü mimari özelliklerinin literatüre kazandırılmasıdır. Literatür taraması ve alan çalışması doğrultusunda, çalışma kapsamında Hasan Sezai Efendi’nin hayatı ve dergâhın kuruluşu kısaca irdelenmiş, dergâhtaki hazire, şadırvan ve türbelere değinilmiş, caminin mimari özellikleri ise detaylı olarak incelenmiştir. Sonuç bölümünde dergâh, içerdiği yapılar açısından; cami ise işlev, üst örtü biçimi, üst örtü tekniği ve süsleme özellikleri açısından ele alınarak kısmen dönemininyapıları ile benzerlikleriortaya konulmuştur.Sonuç olarak, Osmanlı Dönemi’nde yaygınlık kazanan tarikatlar tarafından birçok dergâh kurulmuştur. Bu dergâhlardan biri olan Hasan SezaiDergâhı da Edirne’nin kültür ve tasavvufî hayatında önemli bir yere sahip olmuştur. Dergâh, Halveti-Gülşeni tarikatının Hasan Sezai Efendi tarafından tesis edilen ve Sezai’ye nispet ile ‘Sezaiyye’ adı verilen kolunu temsil etmiştir. Sezaiyye, 20. yüzyıl başına kadar, Edirne’deki Gülşeni tarikatını temsil eden kol olmuştur.Hasan SezaiDergâhı’nın 15. yüzyıldan itibaren inşasına başlanan tekke ve zaviye gibi benzer nitelikteki yapılar arasında külliye özelliği sergilemesi ve camisinin bir tevhithane işlevine sahip olması açısından da önem taşıdığı görülmektedir. Ayrıca Hasan SezaiCamii’nin kare ya da dikdörtgen planlı, üzeri kırma çatı ya da kubbe ile örtülü klasik camilerden farklılık gösteren mimari özellikleri ile de dikkat çektiği söylenebilir.

An Investigation on Hasan Sezai Dervish Convent in Edirne

The dervish convent which is an indication of the religious order and mystical life is a product of architecture. They are at the forefront of the religious order buildings in their period, where social unity and solidarity are ensured and different actions such as accommodation, conversation and ceremonies are carried out. One of these dervish convents is Hasan Sezai convent located in Edirne, which has been the capital of the Ottoman Empire for almost a century. This convent is in the form of a complex consisting of a mosque, two tombs, a fountain, a shadervan fountain and a burial ground. The aim of this study is to reveal the current architectural features of the mosque, which has been reconstructed in 2015, in addition to the restored tombs and shadervan fountain. Within the scope of this study, based on the literature research and field survey, the life of Hasan Sezai Efendi and the establishment of the dervish convent with its burial ground, shadervan fountain and tombs of the dervishes has been briefly discussed and the architectural features of the mosque were examinedin detail. In the conclusion, the dervish convent was ezamined in terms of the buildings it contains; on the other hand, the mosque was discussed based on its function, cover coat style, cover coat technique and ornamentation features, and partly similar buildings of the period were revealed.As a result, many dervish convents were established by the religious ordersthat became widespread during the Ottoman Period. Hasan Sezai Dervish Convent, one of these dervish convents, has an important place in Edirne’s cultural and mystical life. The Dervish Convent represented the branch of the Halveti-Gülşeni religious order, which was established by Hasan Sezai Efendi and called ‘Sezaiyye’ in proportion to Sezai. Until the beginning of the 20thcentury, Sezaiyye was the branch representing the Gülşeni religious orderin Edirne. Hasan Sezai Dervish Convent shows properties of a complex and the mosque in the Hasan Sezai Dervish Convent functions as a tevithane. Moreoever, the Hasan Sezai Mosque varries from classicalmosques which are square or rectengular planned and hipped roofed or domed. These features show the importance of Hasan SezaiDervish Convent and Hasan Sezai Mosque.

PDF

___

Ahmet Badi. (2000). Riyaz-ı Belde-i Edirne/ Edirne Şehri Bahçeleri (Edirne Şehri Tarihi). Ratıp Kazancıgil (Çev.). Cilt I, İstanbul: Edirne Valiliği Yayını.
Ahmet Badi. (2014). Ahmet Badi Efendi Riyaz-ı Belde-i Edirne/20. Yüzyıl’a Kadar Osmanlı Edirne'si. Niyazi Adıgüzel, Raşit Gündoğdu (Haz.). Cilt I, İstanbul: Trakya Üniversitesi Yayını.
Akçıl, N. Ç. (2009). “Sezai-yi Gülşeni Külliyesi”. TDV İslam Ansiklopedisi, 37: 81-82.
Akçıl, N. Ç. (2010). “Şah Melek Camii”. TDV İslam Ansiklopedisi, 38: 257-258.
Akçıl, N. Ç. (2013). Edirne Tekkeleri. İstanbul: Edirne Valiliği Kültür Yayınları.
Canım, R. (2003). “Gülşenilerin Edirne’de Açan Gülü: Sezayi-i Gülşeni”. Yöre Dergisi, 45: 4-8.
Çağlarer, M. C. ve Ek, R. (2003). “Gülşeni Dergâhı Haziresi Mezartaşı Kitabeleri Hakkında”. Yöre Dergisi, 45: 29-48.
Çalıkuşu, E. (2019). Bursa Tekkelerinin Mimari ve Süsleme Özellikleri. Yayımlanmamış doktora tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Demirel İşli, E. (1998). İstanbul Tekkeleri Mimarisi Eklentileri ve Restorasyonu, Yayımlanmamış doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Doğan, A. I. (1977). Osmanlı Mimarisinde Tarikat Yapıları, Tekkeler, Zaviyeler ve Benzer Nitelikli Fütüvvet Yapıları. İstanbul: İ.T.Ü. Mimarlık Mühendislik Fakültesi Matbaası.
Doğanay, A. (2010). “Şeyh Vefa Külliyesi”. TDV İslâm Ansiklopedisi, 39: 72-74. Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü arşivi. Hasan Sezai Dergâhı 2008 yılı projesi.
Erdoğan, M. (1975-1976). “Mevlevî Kuruluşları Arasında İstanbul Mevlevîhaneleri”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, IV-V: 15-46.
Erkurt, M. (2008). “Hasan Sezai Hakkında”. Yöre Dergisi, 97: 33-34.
Gölpınarlı, A. (1969). 100 Soruda Tasavvuf. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Işın, E. (1994). “Beşiktaş Mevlevîhanesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 2: 168-171. Kazancıgil, R. ve Gökçe, N. (2005). Dağdevirenzade M. Şevket Bey’in Edirne Tarihi ve Balkan Savaşı Anıları. Edirne: Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Yayınları.
Kılıç, R. (2004). “Osmanlı Devleti’nde Gülşenî Tarikatı (Genel Bir Yaklaşım Denemesi)”. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, 15: 209-226.
Konur, H. (2009). “Sezai-yi Gülşeni”. TDV İslam Ansiklopedisi, 37: 79-81.
Küçükaslan, F. (2001). Takkeci İbrahim Ağa Camii: Teknik Çözümleme ve Çevre Yapılarıya Birlikte Koruma Projesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Küçükdağ, Y. (1992). “Konya’da Bir Mevlevi Manzumesi (Piri Mehmed Paşa Zaviyesi ve Vakfiyesi)”. Vakıf Haftası Dergisi, 9: 159-178.
Meriç, R. M. (1963). Edirne’nin Tarihi ve Mimari Eserleri Hakkında. İstanbul: Berksoy Matbaası.
Ocak, A. Y. (1978). “Zaviyeler (Dini, Sosyal ve Kültürel tarih açısından bir deneme)”. Vakıflar Dergisi, XII: 247-269.
Onur, O. (1972). EDİRNE Türk Tarihi Vesikalarından KİTABELER. İstanbul: Yenilik Basımevi.
Özgür Yıldız, Ş. ve Eryılmaz, H. İ. (2019). “II. Abdülhamid Eseri: “Ertuğrul Tekke Cami- Tevhithanesi”. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 9 (1), 215-242.
Özkan, S. (1995). Edirne Türbeleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
Özuygun, A. R. (1995). Hasan Sezayi-i Gülşeni. Edirne: Hasan Sezai Teknik İlim ve İrfan Vakfı Yayını, Erkam Matbaası.
Pala Azsöz, G. (2018). İstanbul Mevlevîhânelerinde Mimari Düzen ve Beşiktaş Mevlevîhânesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Şimşek, S. (2008). Osmanlı’nın İkinci Başkenti Edirne’de Tasavvuf Kültürü. İstanbul: Buhara Yayınları.
Tanman, M. B. (1990). İstanbul Tekkelerinin Mimari ve Süsleme Özellikleri Tipoloji Denemeleri, (Cilt. 2). Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Tanman, M. B. (1991). “Bala Külliyesi”. TDV İslâm Ansiklopedisi, 4: 554-556.
Tanman, M. B. (1993). “Çorlulu Ali Paşa Külliyesi”. TDV İslâm Ansiklopedisi, 8: 371-373.
Tanman, M. B. (1994a). “Şazelî Tekkesi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 7: 138-139.
Tanman, M. B. (1994b). “Yahya Efendi Tekkesi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 7: 409- 412.
Tanman, M. B. (1994c). “Şeyh Vefa Külliyesi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 7: 173- 176.
Tanman, M. B. (1994d). “Yahya Efendi Tekkesi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 7: 409- 412.
Tanman, M. B. (2009). “Edirne Hasan Sezaî Dergâhı’nın Mescit-Tevhidhanesinin Rekonstrüksiyonuna İlişkin Rapor”. Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi.
Tanman, M. B. (2013). “Yahya Efendi Külliyesi”. TDV İslam Ansiklopedisi, 43: 246-249.
Tanman, M. B. (2104). “Ortaköy’ün Osmanlı Döneminde Gelişimi ve Mimari Eserleri”. Büyük Mecidiye Camii ve Ortaköy. (Ed.) Mehmet Baha Tanman. İstanbul: Kuveyt Türk Katılım Bankası Kültür Yayınları. 63-119.
Tanrıkorur, Ş. B. (2000). Türkiye Mevlevîhanelerinin Mimarî Özellikleri. Yayımlanmamış doktora tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Tunca, A. (2003). “Edirne Valilerinden Kadri Paşa’nın Mezarı ve Paşa Hakkında”. Yöre Dergisi, 45: 27-28.
Uludağ, S. (1997). “Hankah”. TDV İslam Ansiklopedisi, 16: 42-43.
Yazıcı, T. (1966). “Seza’i, Saza’i, Hasan B. Ali Gülşeni”. İslâm Ansiklopedisi-İslâm Âlemi Tarih, Coğrafya, Etnografya ve Biyografya Lugatı, 10: 547-549.
Yüksel, İ. A. (1994). “Takkeci İbrahim Ağa Camii”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 7: 194-195.
URL 1: http://www.zeytinburnu.istanbul/Haberler/Kultur-Abidesi-Yenikapi-Mevlevihanesi (son erişim tarihi: 16.03.2020)