DİVAN ŞİİRİNİN SÖZ VARLIĞINDA “YALAN”

Yalan; sözlüklerde uydurma, sahte, kötü söz olarak yer alır. İnsanlar tarafından günah, yasak ya da ayıp kabul edilmesine rağmen söylenmekten vazgeçilememiştir. Hatta çoğu defa yalanları hafifletmek için onlara; küçük, zararsız, pembe, masum gibi sıfatlar yüklenmiş, vicdanlar rahatlatılmaya çalışılmıştır. Divan edebiyatının söz varlığında da "yalan"a rastlanılmaktadır. Ancak kelimenin sözlük anlamı ile divan şiirindeki kullanımı arasında zaman zaman farklılıklar olduğu da görülmüştür. Karşıdakini aldatmayı amaçlayan yalan, şiirde bu anlamından ziyade mecazî anlamda söz konusu edilmiştir. Zira divan şairi güzeli arama ve anlatma peşinde koşarken bir hayal dünyasındadır ve bu dünya da yalan olarak değerlendirilir. Divan şiirinde kadının, dünyanın, sabahın bile yalanla ifade edildiği beyitlerde sevgili de aşığa yalan vaatlerde bulunur. Ayrıca, bu kötü davranışa karşı insanlar özellikle nasihat-nâmelerde uyarılır. Ancak eserlerde en dikkat çeken husus şiirinde en -iyi/çok- yalan olan şairin, en iyi şair olarak kabul edilmesi olmuştur. Divan şiirinde, yalan kelimesinin üstlendiği anlamı çağrıştıracak pek çok kelime bulunmaktadır. Bunlar arasında yalana en yakın olan "kandırma" anlamına gelebilecek mekr, hile, firîb, iftira, bühtân...gibi kelimeler de vardır. Ancak çalışmayı sınırlandırmak için şiirlerdeki sadece "yalan, kizb/kâzib, dürûg" kelimeleri taranmış ve şairlerin "yalan"ı nasıl işledikleri üzerinde durulmuştur. Bu makalede esas alınan örnekler Kutadgu Bilig'den başlayarak farklı yüzyıllara ve şairlere ait divan ve mesnevilerden seçilmiştir. Geniş bir tarama sonucunda elde edilen beyitlerin incelenmesiyle alt başlıklar belirlenmiş ve bu konuda en dikkat çeken mısralar söz konusu edilmiştir. Örneklerin çoğaltılması mümkün olmakla birlikte tespit edilen beyitlerle de "yalan" kelimesinin divan şiirinde kullanılışının kavratılmasına çalışılmıştır

“LIE” IN THE VOCABULARY OF DİVAN POETRY

Lie; means false, fake and bad word in dictionaries. Although it is thought as sin, taboo or shame by people, it can not be given up telling. Even, most of the time to alleviate the lies people use adjectives as little, white, pink, innocent and consciences are tried to be relax. In the vocabulary of divan literature “lie” is found. But it was seen that sometimes between the dictionary meaning and the usage in divan poetry of the word can be differences. Lie, which aims to deceive the others, is used metaphorically rather than its real meaning in the poetry. Because while divan poet aims to find and tell the beauty he/she is in an imaginary world and this is thought as lie in the world. In the couplets of the divan poetry, which woman, world, and even morning are expressed with lie, loved gives false promises to the lover. Besides people are always warned against this bad behaviour in nasihat-names. But the most remarkable point in the works is that the poet who uses the lies most is thought as the best poet. In divan poetry there are lots of words that associate with the meaning of the word lie. Among these there are words as mekr, hile, firib, iftira, bühtan… that mean “deception”, which has the closest meaning to the lie, But to limit the study in the poetries the words “lie, kizb/kazib, düruğ” were scanned and dwelled on how poets handled the lie. The examples, which is based on in this article, are selected among the divan and mesnevis that belong to different centuries and poets by starting from the Kutadgu Bilig. By analyzing the couplets, which were obtained as a result of a wide range of survey, subtitles were determined and the most remarkable verses in this subject were mentioned. It is possible that examples can be maximized and with the couplets, which were identified, it is tried to be showed how the word lie is used in divan poetries

PDF

___

Kur’an-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli (1993). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
AKDOĞAN, Yaşar (tsz). Ahmedî Dîvân. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivaniyasarakdganpdf (30.12.2011).
AKKUŞ, Metin (1993). Nef’î Divanı. Ankara: Akçağ.
AKKUŞ, Metin (1998). Nef’î ve Sihâm-ı Kazâ. Ankara: Akçağ.
AKPINAR, Şerife (2006). Âgâh Dîvân’ı ve İncelenmesi. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü(Basılmamış Doktora Tezi). Konya.
AKSOYAK, İ. Hakkı (2006). Gelibolulu Mustafa Âlî, Dîvân (Tenkitli Metin ve Tıpkıbasım). Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü Yayınları. C. 3.
ALBAYRAK, Nurettin (2009). Türkiye Türkçesinde Atasözleri. İstanbul: Kapı.
Ali Nihat (1934). Şeyhî Divanını Tetkik. İstanbul.
ALPAYDIN, Bilal (2007). Refî’-i Kâlâyî Dîvânı, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı ABD. Eski Türk Edebiyatı BD (Basılmamış Yüksek Lisans tezi). İstanbul.
ALTUN, Mustafa (2003). İbrâhim İbn-i Bâlî’nin Hikmet-nâme’si. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10689,girispdf.pdf? (26.12.2011).
ARAT, Reşit Rahmeti (1974).Yusuf Has Hâcib Kutadgu Bilig II. Ankara: TTK.
ARAT, Reşit Rahmeti (1992). Atabetü’l-Hakayık. Ankara: TTK.
ARSLAN, Mehmet – AKSOYAK, İ. Hakkı (1994). Haşmet Külliyatı. Sivas.
ARSLAN, Mehmet (1994). Pendnâme-i Zarîfî, Sivas: Dilek Matbacılık.
ARSLAN, Mehmet (2007). Mihrî Hâtun Divânı. Ankara: Amasya Valiliği.
ATEŞ, Süleyman (1990). Yüce Kuranın Çağdaş Tefsiri. C.6. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat.
ATEŞ, Süleyman (1997). Kur’ân Ansiklopedisi. C. 19 İstanbul: Kuram.
AVŞAR, Ziya (tsz). Revânî Dîvânı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10642,girisrevanipdf.pdf?0 (18.10.2013).
AYAN, Hüseyin (2002). Nesîmî Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni. Ankara: TDK.
AYDEMİR, Yaşar - ÇELTİK, Halil (2009). Meşhurî Divanı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10626,girispdf.pdf (15.11.2011).
AYDEMİR, Yaşar (2000). Behiştî Dîvânı. Ankara: MEB.
AYDEMİR, Yaşar (2009). Ravzî Divanı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10603,metinpdf.pdf?0. (12.11.2013).
BEKTAŞ, Ekrem (2007). Muvakkit-zâde Pertev Divanı. Malatya: Öz Serhat Yayıncılık.
BİCE, Hayati (2001). Hoca Ahmed Yesevi Divan-ı Hikmet. Ankara: TDV.
BİLGİN, A.Azmi (2000). Ümmî Sinan Divanı (İnceleme-Metin). İstanbul: MEB.
BİLKAN, Ali Fuat (1997). Nâbî Divanı I-II. İstanbul: MEB. Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler I-II (2009). Ankara: TDK.
BURMAOĞLU, Hamit Bilen (1983). Lâmi’î Çelebi Dîvânı, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Dîvân’ ının Tenkidli Metni, Atatürk Üniversitesi Fen-Edb. Fakültesi (Basılmamış Doktora Tezi). Erzurum .
CANAN, İbrahim. Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi. C.14. Ankara: Akçağ.
CEBECİOĞLU, Ethem (2005). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, İstanbul: Anka.
COŞKUN, Menderes (2011). “Klasik Türk Şairinin Poetikası Üzerine”, Bilig, S. 56 Kış. s. 57-80.
ÇAVUŞOĞLU, Mehmed (1983). Yahyâ Bey ve Dîvânından Örnekler. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
ÇAVUŞOĞLU, Mehmet – TANYERİ, M. Ali (1981). Hayretî Divan. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
ÇELEBİ, Asaf Halet (1953). Divan Şiirinde İstanbul. İstanbul: Halk Basımevi.
ÇELEBİOĞLU, Amil (1999). Türk Edebiyatı’nda Mesnevi. İstanbul: Kitabevi.
ÇETİNKAYA, Ülkü (2008). “Divan Edebiyatında Kadına Bakış”, Turkish Studies V.3/4 Summer. s.279-334.
DEMİREL, Şener (2011). 16.Yüzyıl Dîvân Şairlerinden Mânî Dîvân ve Şehr-engîz-i Bursa.http://ekitap.kulturturizm.gov.tr.Eklenti/10624. (15.12.2013).
DEVELLİOĞLU, Ferit (1993). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
DOĞAN, Muhammed Nur (2006). “Yolculuk Metaforu Bağlamında Klasik Şiiri Anlamak”. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi. Yıl 7. S.77-78. s. 47-57.
ECER, Ahmet Vehbi. “Kur’an-ı Kerim’de Şiir ve Şairler” www.islamhukukusayfasi.com., 22.02.2011.
ERGİN, Muharrem (1980). Kadı Burhaneddin Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
ERSOY, Ersen (2010). II. Bayezit Devri Şairlerinden Münîrî Hayatı, Eserleri ve Dîvânı (İncelemeTenkitli Metin). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi). İstanbul.
ERÜNSAL, İsmail (1983). The Life and Works of Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi, with a Critical Edition of his Dîvân. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
GEZE, Hidayet (2009). Kur’an-ı Kerim’de “Kizb” (Yalan) Kavramı, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri ABD Tefsir Bilim Dalı (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Elazığ.
GÖKALP, Halûk (2009). Eski Türk Edebiyatında Manzum Sergüzeşt-nâmeler. İstanbul: Kitabevi.
GÖLPINARLI, Abdülbaki (1972). Nedim Divanı. İstanbul: İnkılap ve aka.
GÖNEL, Hüseyin (2013). “Bir Zarif Âşık: Rusçuklu Zarîfî ve Divânı” Turkish Studies. V.8/1 Winter. s.1449-1483.
GÜRBÜZ, Mehmet (2012). Safiye Sultanzâde Mehmed Rezmî Divan. Ankara: Grafiker.
GÜREL, Rahşan (tsz). Enderunlu Vâsıf Divanı. İstanbul: Kitabevi.
GÜRGENDERELİ, Müberra (2002). Hasan Ziyâ’î Hayatı-Eserleri- Sanatı ve Divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
GÜVEN, Ahmet Zeki (2009). “Edirneli Nazmî’nin Pendnâmesinde Eğitim ve Ahlâk Anlayışı”. Turkish Studies. V. 4/5 Summer. s. 182-197.
HAYLAMAZ, Reşit (2010). Müminlerin En Mümtaz Annesi Hazreti Âişe. İstanbul: Işık Yayınları.
HİCAZÎ, M. Mahmut (tsz). Furkan Tefsiri. C. 4. İstanbul: İlim Yayınları.
İSEN, Mustafa – KURNAZ, Cemâl (1990). Şeyhî Divanı. Ankara: Akçağ.
İSEN, Mustafa (1990). Usûlî Divanı. Ankara: Akçağ.
KADIOĞLU, İdris (2005). Diyarbakırlı Lebîb Hayatı, Edebî, Kişiliği, Eserleri ve Dîvânı. Malatya: Dicle Üniversitesi Yayınları.
KALKIŞIM, Muhsin (1994). Şeyh Gâlib Dîvânı. Ankara: Akçağ.
KAPLAN, Mahmut (2001). “Manzûm Nasîhat-nâmelerde Yer Alan Konular”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 9 Bahar. s.133-185.
KAPLAN, Mahmut (2008). Hayriyye-i Nâbî. , Ankara: AKM.
KAPLAN, Yunus (2010). “17. Yüzyıl Divan Şairi Zârî, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Şiirleri”, Uluslar Arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, V.3, ı. 12, Summer. s.226-290.
KARAHAN, Abdülkadir (1992). Nef’i Divanından Seçmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı.
KARAKOÇ, Sezai (2007). Edebiyat Yazıları I. İstanbul: Diriliş Yayınları.
KARAKÖSE, Saadet (1994). Nev’î-zâde Atâyî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10637,nevi-zade-atayipdf.pdf(15.12.2013).
KARAMAN, Hayrettin vd. (2004). Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. C. IV. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
KAVRUK, Hasan – SELÇUK, Bahir (2009). Filibeli Vecdî ve Dîvân’ı (Metin-Dizin). Malatya: Öz Serhat Yayıncılık.
KAVRUK, Hasan (2001). Şeyhülislam Yahya Divanı. Ankara: MEB.
KILIÇ, Atabey (2005). Müridi ve Pend-i Rical Mesnevisi. İzmir: Akademi Kitabevi.
KILIÇ, Filiz (2010). Âşık Çelebi Meşâ’irü’ş-Şuarâ. C. II. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
KIRBIYIK, Mehmet (2011). “Necati Bey Divanı’nda “Öykünmek””. Ölümünün 500. Yılında Necati Bey’e Armağan (haz. İ.Çetin Derdiyok, Muna Yüceol Özezen). Ankara. TDK.
KURNAZ, Cemal - TATCI, Mustafa (2001). Ümmî Divan Şairleri ve Enverî Divanı. Ankara: MEB.
KURNAZ, Cemal (2007). Osmanlı Şair Okulu. Ankara: Birleşik.
KUTLU, Mustafa (2014). “Fikir ve şiir”. www. yenisafak.com.tr. (19.02.2014).
KÜÇÜK, Sabahattin (1994). Bâkî Dîvânı. Ankara: TDK.
LEVEND, Agâh Sırrı (1984). Divan Edebiyatı. İstanbul: Enderun Kitabevi.
MERMER, Ahmet (1991). Mezâkî Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Tenkitli Metni. Ankara: AKM.
MERMER, Ahmet (2002). XVII. yy Divan Şairi Vecdî ve Divânçesi. Ankara: MEB.
NAZİK, Sıtkı (2010). “Kaynağı ve Bağlayıcılığı Yönüyle Hz. Peygamber ve Şairlerin Sözü – Divan Şairi Örneği-”. Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.5. S.22. Yaz. s. 122- 135.
ONAN, Necmettin Halil (1956). Fuzuli Leylâ ile Mecnun. İstanbul: Maarif Basımevi.
ÖZKAN, Mustafa (1990). Cinânî Cilâü’l-Kulûb. İstanbul: Üniversite Yayınları.
ÖZYILDIRIM, Ali Emre (1999). Hamdullah Hamdî ve Divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
PALA, İskender (1999). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken.
PALA, İskender. “Şair”, www. zaman.com.tr. 20 Ocak 2009.
PARLATIR, İsmail (2006). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı.
Sahîh-i Buhârî ve Tercümesi ( trc. Mehmed Sofuoğlu) (1989). İstanbul: Ötüken Yayınları. C.13.
SARAÇ, Mehmet A. Yekta (tsz). Emrî Divanı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10607,emridivanipdf.pdf?0 (6.03.2014).
SAVRAN, Ömer (2010). Sabâyî ve Üveys-nâmesi. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10710,uveys-namepdf.pdf (26.12.2011).
SELÇUK, Engin (2007). Hasmî Divanı. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı (Basılmamış Doktora Tezi). Konya.
SOLMAZ, Süleyman (2005). Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı. Ankara: AKM.
Sünen-i Tirmizî Tercümesi (trc. Osman Zeki Mollamehmetoğlu). İstanbul: Yunus Emre Yayınları. C. 3. s. 372-373.
Şemseddin Samî (2009). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı.
TARLAN, Ali Nihat (1992). Hayâlî Divanı. Ankara: Akçağ.
TARLAN, Ali Nihat (1997). Necati Beg Divanı. İstanbul: MEB.
TAŞ, Hakan (2010). Vusûlî Dîvân. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10660,vusulidivanipdf.pdf?0.(10.08.2013).
TATÇI, Mustafa (1990a). Yunus Emre Dîvanı Tenkitli Metin. Ankara: Kültür Bakanlığı.
TATÇI, Mustafa (1990b). Yunus Emre Dîvanı İnceleme. Ankara: Kültür Bakanlığı.
TOLASA, Harun (1999). “Klasik Edebiyatımızda Divan Önsöz (Dîbâce)leri; Lami’î Divanı Önsözü ve (buna göre) Divan Şiiri Sanat Görüşü”. Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler (haz. Mehmet Kalpaklı). İstanbul: YKY. s. 229-244.
TURAN, Lokman (1998). Yenişehirli Avnî Bey Divanı’nın Tahlili Encümen-i Şu’arâ ve Batı Tesirinde Gelişen Türk Edebiyatına Geçiş. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü(Yayınlanmamış Doktora Tezi). Erzurum.
ULUDAĞ, Süleyman (1995). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları.
ÜNVER, İsmail (1983). Ahmedî İskender-nâme. Ankara: TDK.
YAVUZ, Hilmi. “Yalan Üzerine Bir Deneme”, www.zaman.com.tr. 12 Kasım 2008.
YAVUZ, Kemal (2000). Âşık Paşa Garib-nâme, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10669,garib-namepdf.pdf (15.12.2013).
YAVUZ, Kemal (tsz). Gülşehrî’nin Mantıku’t-Tayrı (Gülşen-nâme). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10686,metinpdf.pdf? (11.12.2013).
YENİKALE, Ahmet (2012). Sünbül-zâde Vehbî Divanı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10651,sunbul-zade-vehbipdf.pdf. 07.05.2013).
YENİTERZİ, Emine (2001). Behiştî’nin Heşt Behişt Mesnevîsi. İstanbul: Kitabevi.
YILDIRIM, Ali (2009). Kâmî Dîvânı (Edirneli Efendi Çelebi). Ankara: MEB.
YILMAZ, Şeref (2005). “Şuara Suresinin Işığında Şiir ve Şair”. Yağmur. S. 29. Ekim-Aralık.
YÜCEL, Bilal (2002). Mahmud Paşa Adnî Divanı. Ankara: Akçağ.
YÜCETÜRK, Semih Yücel. “Bir Kur’an Kavramı Olarak Şiir ve Şair”, www.antoloji.com.20.12.2013.
ZÜLFE, Ömer (1998). Nâşid Divan, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı ABD Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul.
ZÜLFE, Ömer (2010). Hecrî Dîvân, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/ Eklenti/10618,hecripdf.pdf. (12.11. 2013)